14 Қараша, 2018 Әлеумет
Қолмен жазудың қандай пайдасы бар?
«Қолмен жазу миды жаттықтырады» дейді мамандар.
Бүгін - жалпыхалықтық диктант күні. Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі Тіл саясаты комитетінің ұйымдастыруымен 2018 жылғы 14 қарашасында сағат 11.00 – 11.30 аралығында республика бойынша «Жалпыхалықтық диктант» өтеді. Бұл дұрыс әдіс. Бірақ біз қазір қолмен жазу жазамыз ба? Ал оның қандай пайдасы бар? Үңіліп көрелік.
...Ұлылардың ғұмыры қашанда қызықты. Өйткені танымал тұлғалар үнемі елдің назарында. Солай бола да береді. Шығармашылық адамы болса, олардың әрекеті тіпті әңгімеге жиі өзек болатыны ақиқат. Жазушы өзінің танымал туындысын қалай жазады? Бұл да – өзгені қызықтыратын нәрсе. Біреу уақыт талғамайды. Шығарма желісін ұзақ уақыт мида «қорытып» жүреді. Сөйтіп, әп-сетте отырып жаза салады. Бірақ оның ләззаты оқырман бағасын алғаннан кейін көрінеді. Мысалы, қысылтаяң уақытта жазғанды жаны жақсы көретін жазушылар бар. Достоевский өзінің «Ойыншы» деп аталатын үлкен прозалық еңбегін «Қылмыс пен жаза» романымен қатар жазып, бірнеше аптаның ішінде бітірген. Өйткені тапсырыс беруші баспа оған екі апта ғана уақыт берген көрінеді
Ондаған туындыны өмірге әкеліп, әлем әдебиетінде аты қалған Агата Кристи өмірінің соңына дейін шығармашылығы үшін жайлы жерді армандап кеткен деседі. Оның өмірбаяндық парағында «үй шаруашылығындағы әйел» деген үш ауыз сөз тұрған деседі. Жұртшылық сүйіп оқитын жауһар дүниелерді өмірге әкелген оның жеке жазу кабинеті де болмаған. Қазақша теңеумен айтқанда, «аттың жалында, түйенің қомында» отырып жазған. Жуынатын орындағы кішкентай үстелде, тамақ ішетін жерде, тіпті үйіне келе жатып, трамвайдың ішінде шығарма желісін ары қарай жалғастырып, кейіпкерлерін сомдай берген. Расында да, талантты адамдардың тағдыры қызық. Бүкіл еңбегін өз төсегінің үстінде етпетінен жатып жазған Трумэн Капоте басқа жерді қолайлы көрмеген. Оның төсегінің маңайы темекі тұқылына толы болған. Бөлменің ішін түтін жайлап, «ыстанып» кетсе де, кофесін ішіп, жұмысын жалғастыра беретін Трумэн машинкамен жазуды жақтырмаған. Еңбегінің бәрін қолмен жазған. Бүкіл ғұмыры жазумен өткен атақты жазушылар кейін өркениет жадысы компьютер өмірге келсе де, бәрібір қолмен жазуды өздеріне қолайлы көрген. 2004 жылы өмірден өткен америкалық жазушы Сьюзан Зонтаг кешке кітап оқып, таң азанда жазуды өзінің әдетіне айналдырған. Paris Review журналына берген сұхбатында ол «компьютерге үйрене алмай-ақ қойдым, мен үшін фломастермен немесе карандашпен жазу – жан ләззаты» деп жауап берген. Тіпті компьютермен көшірілгеннің өзінде Сьюзан Зонтаг артынан бүкіл шығармасын қолмен, карандашпен түзеп отырған. Біз атақты жазушылардың жазу машығын бекер айтып отырған жоқпыз. Жаза білу де – жанкешті жұмыс. Рас, өркениет дамып, уақыт ұзаған сайын жазуда да ерекшелік байқала бастады. Заман өзгерді. Қазір барлық жұмыс компьютер арқылы жазылатын болды. Уақыт жылдамдығынан қалыс қала алмайсың. Қолмен атқарылатын іс азайып барады. Қолмен жазу да қалып барады. Шығармашылықты былай қойғанда, карандаш немесе ручкамен досына, бауырына, әке-шешесі мен туған-туысқанына қолмен хат жазып отырған адамды көрдіңіз бе? Жоқ. Өркениеттің дамуы мұны қаламайтын шығар. Әрине, елдің бәрі ақын, жазушы немесе өнер адамы емес қой. Бірақ есте сақтайтын бір нәрсе бар: кейінгі кезде көптеген мамандар қолмен жазудың пайдасы үлкен екенін айтып, бұл үрдісті қайтадан енгізу қажеттігіне дәлел келтіре бастады. Бір жылдары Американың федералдық жалпы білім нормативінде үйге берілген барлық тапсырмаларды қолмен жазып келу мәселесін көтерілген. Бұл процесс қазір Финляндиядағы білім беру ұйымдарында да өзекті мәселе ретінде айтылып келеді. Тіпті 2016 жылдан бастап, мұғалімнің берген тапсырмаларын тек қана қолмен жазып, орындап келу де әдетке айналды. Жалпы, әлемдік өркениетте финнің білім беру жүйесінің мықты екені белгілі. Мұнда мұғалімнің мәртебесі жоғары. Кез келген педагогикалық жоғары оқу орнын бітірген жас маман бірден ұстаз бола алмайды. Мұғалімдікке іріктеп алады. Неге бірқатар финдік орта білім беру орындары қолмен жазу үрдісіне көшті? Мұның сыры неде? Мұны финдік ұстаздар былайша түсіндіреді: Компьютер адам өмірінде үлкен орын алады, қазіргі заманда онсыз өмір жоқ. Балалар үлкейіп, жұмысқа орналасқаннан кейін бәрі компьютермен жұмыс істейді. Ол кезде қолмен жазу мүлде әдіре қалады». Мұның пайдасы не сонда? Фин мұғалімдерінің пайымдауынша, оқушы белгілі бір мәтінді қолмен жазу арқылы оны біріншіден оқиды, көшіріп есінде сақтайды, екіншіден, тағы да оқу арқылы оны зерделейді. Рас, бұл санаға сіңетін, ақылға қонымды-ақ нәрсе. Қолмен жазу арқылы оқудың пайдасын кейінгі кезде америкалық ғалымдар да айта бастады. Quartz сайты Луизианада жақын арада бастауыш сыныптан бастап, мектеп бітіргенше компьютерді қолданбай, тек қана қолмен жазып, оқу туралы заң қабылдайтыны туралы жазды. Көптеген зерттеулер барысы көрсеткендей, компьютерлік оқыту жүйесінің тиімділігі туралы әңгіме асыра бағалау, кейбір жағдайларда оның зияны да бар. Washington Post басылымына берген сұхбатында Вашингтондағы педагогикалық-психологиялық университеттің профессоры Вирджиния Бернингер «алтыншы сыныпқа дейін қолмен жазып үйренген оқушылар мәтіннің мазмұнын бойына көп сіңіреді және олардың ойлау қабілеті терең болып, өз пікірін ашық айта алады» деген пікір келтіреді. Шындығында, білім саласындағы мамандардың бағалауына қарағанда, мұндай үрдіс оқушының мазмұнды түсінуін жеңілдетіп, есте сақтау қабілетін де арттыратын көрінеді. Slate интернет-басылымының жазуынша, біраз уақытқа дейін АҚШ-тың орта білім саласындағы бірқатар мектептерде компьютерлік технологияға баса мән беріліп келді, тіпті оқушылар қаламсаппен (ручкамен) жазудан бас тартты. Бірақ уақыт өте келе ғалымдар бәрібір қолмен жазудың пайдасы үлкен екенін алға тартты. Біріншіден, қолмен жазуды әдетке айналдырған оқушылар жазу арқылы оқуды жылдам үйренеді әрі ақпаратты тез есте сақтап, оны айта алады. Финляндияның оқу жүйесіне сәйкес, қазір Ресейдің бірқатар білім ордасында да оқушылардың карандашпен жазу ісі қолға алына бастаған. Өйткені соңғы мәліметтерге қарағанда, Ресей білім беру жүйесінде жағдай алаңдатарлықтай болып отырғанға ұқсайды. Неге? Себеп мынада: Ресми деректен айғақ болып отырғандай, бастауыш сыныптарда оқитын балалардың 40 пайызға жуығы жазу мен оқуда қиындыққа тап болып отыр. Тіпті 7-сыныптың өзінде сауатсыз балалар көп. Қатесіз жазу проблемаға айналды. Мәселе мұғалімдерде емес, ата-анаға тіреліп тұр. Ата-аналар мектептен тыс уақытта балаларын қадағаламайды, интернеттен көз алмайтын балалардың не қарап отырғаны белгісіз. Компьютерлік ойындар оқушылардың санасын жаулап алды. Керекті-керексіз ақпарат баланың санасын тұмшалады. Қолмен қатесіз жазуға, дұрыс оқуға үйренбеген баладан ертең қандай ата-ана шығады? Расында да, бүгінгі мектеп жасындағы балалардың сауатты жазып, дұрыс сөйлей алмайтыны күннен-күнге айқындалып келе жатыр. Бір ғана мысал, қазіргі технологияның дамыған заманында азаматтардың сауаттылық деңгейінің қандай екенін әлеуметтік желіде, фейсбукте жиі жазатын жазбаларынан-ақ байқау-ға болады. Біз қалай оқыдық? Рефератты алдымен іздеген кітаптан тауып алып, қолмен көшірдік. Сия сауытпен, карандашпен, қаламсаппен жаздық. Оны тағы оқыдық. Мұның пайдасы бар ма? Бар. Осыдан бес жыл бұрын Ресейдің шығысындағы білім ордасындағы бастауыш сыныпта сиясы бар қаламсаппен жазу ісі қолға алынды. «Балаларымыз үсті-басын былғайды» деп бұл әдіске бүкіл ата-ана қарсы шықты. Ресей баспасөзі мұны келекеге айналдырып, талай мақала жазды. Бірақ бастауыш сыныпта сиясы бар қаламсаппен жазатын мектеп қазір көрші елде көбейіп келеді. Мұның сыры неде? Мамандардың бағалауына қарағанда, сиямен жазудың тиімділігі жоғары. Бала алдымен тазалыққа, ұқыптылыққа және әдемі жазуға үйренеді. Қазір мектептегі балалар үйге тапсырма берілсе, оны интернеттен дереу көшіріп алады да, мұғаліміне апарады. Оны оқушы қалай зерделей алады? Оқып, қолмен көшірген дүниенің танымы бөлек қой. Бұл ретте Ресей ғалымы, психолог Алексей Михальский «қолмен жазу арқылы баланың есте сақтау қабілеті дамиды, ойлау мүмкіндігі тереңдеп, сөйлеу белсенділігі артады. Сондықтан ойыңызды барынша ақ қағазға жазыңыз. Әрине, интернеттен көшіріп алып, планшеттен оқу жақсы-ақ, бірақ ақ қағаздағы ақпарат барынша есте сақталады» дегенді айтады. Әрине, логикалық тұрғыдан алғанда, қолмен жазу барынша жауапкершілікті талап етеді. Адам баласы да соған үйреніп, мүмкіндігінше қатесіз жазуға тырысады. Мысалы, компьютермен жазған адам пернетақтаны басып отырып, бір әріптен қате кетсе, оны өшіріп, дұрыс жаза алады. Бұл қиын нәрсе емес. Қаламсаппен жазғанда қателік кетсе, оны өшіру қиын. Демек, бұл жерде мұқият, таза жаза білу мәселесі алдыңғы орында тұр. Бала жастан қатесіз жазуға үйренсек, сонда ғана біздің қоғамдағы сауаттылығымыз айқын көрінеді. Әрине, қазіргі заманда ноутбук пен компьютер қаламсап пен карандашты ығыстырды. Дегенмен ақ қағазға қатесіз жазып үйренген адамның сауаттылығы компьютердегі пернетақтаны басқанда да анық білінеді.
Бір ғана мысал, 2016 жылы америкалық ғалымдар 50 оқушының жартысына компьютермен, қалғанына қолмен эссе жаздырған. Нәтижесінде, қолмен жазған оқушылардың шығармасы жан-жақты әрі мазмұны бай болып шыққан. Мамандардың зерттеу қорытындысы көрсеткендей, адам қолмен жазғанда мидың әр аумағындағы сөйлеу, ойлау мен есте сақтау процестерінің жұмыс істеу әрекеті белсенді бола түседі екен. Клавиатура арқылы басылған жазбалар мен ақ қағазға қолмен жазылған пікірлерді сараптай келгенде соңғысының тиімділігі байқалған. «Қолмен жазу миды жаттықтырады» дейді мамандар. Біз мұғалімнің дәрісін тыңдағанда ақпараттың 10 пайызын ғана санаға тоқи алады екенбіз. Оны қолмен жазып алғанда, бұл цифр бірнеше пайызға ұлғаяды екен. Демек, компьютерге сене бермей, көп нәрсені күнделігіңізге қолмен жазуды дағдыға айналдырыңыз...
Қате тапсаңыз, қажетті бөлікті таңдап ctrl+enter басыңыз.
Пікір қалдыру
пікір