• USD 468.56

  • EUR 497.56

  • RUB 7.3

  • CNY 67.18

29 Наурыз, 15:10:22
Алматы
+35°

28 Желтоқсан, 2018 Ғылым-білім

Түркологияның терең білгірі еді...

Әжібай Керімұлы өз саласының бірегей маманы, зерттеуші ғалымы еді...

Қазақ руханияты орны толмас қазаға ұшырады. 15 желтоқсан күні 80-ге қараған шағында көрнекті түркітанушы ғалым, филология ғылымдарының кандидаты, профессор Әжібай Керімұлы дүниеден озды.

Әжібай Керімұлы 1939 жылы 1 қыркүйекте Оңтүстік Қазақстан облысының Созақ ауданындағы Жыныс елді мекенінде дүниеге келген.  1967 жылы Алматыдағы С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетін бітіреді. 1967-1969 жылдары Созақ ауданына қарасты Жамбыл атындағы орта мектепте қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінен сабақ береді. 1969-1972 жылдары ҚазКСР Ғылым академиясының Тіл білімі институтында аға лаборант, кіші ғылыми қызметкер болып жұмыс істейді. 1972-1975 жылдары осында аспирант болады. 1976-1980 жылдары аталған институттың түркітану және қазақ тілі тарихы бөлімінде кіші ғылыми қызметкері ретінде еңбек етеді. 1980 жылғы 15-ақпанда кандидаттық диссертация қорғайды. Сол жылы өзі бітірген Қазақ мемлекеттік университеттің (қазіргі әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті) Жалпы тіл білімі кафедрасына доценттік қызметке шақырылады. 1993 жылдан 2000 жылға дейін Қазақ ауылшаруашылық институтындағы қазақ тілі кафедрасының меңгерушісі, ал 2000 жылдан 2002 жылға дейін Қазақ мемлекеттік аграрлық университетіндегі қазақ және орыс тілдері кафедрасында доценттік қызмет атқарады. 2002 жылдан 2014 жылға дейін Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті жанындағы Түркология ғылыми-зерттеу институтында жетекші ғылыми қызметкер болды.

Ә. Керімұлы шығармашылық жолын мақала, очерк жазудан бастаған ғалым. «Жығасы жығылды» тіркесіндегі «жыға» сөзінің төркіні туралы жазылған алғашқы мақаласы «Жұлдыз» журналының 1972 жылғы №8-санында басылды. Көптеген мақалалары «Қазақстан мектебі» (1972, №2), «Қазақстан әйелдері» (1983, №10) журналдарында, ғылыми басылымдарда және «Ана тілі» газетінде жарияланды.

1973 жылы Ә. Керімұлын Әмір Нәжіпке шәкірт етіп, Мәскеуге жібереді. Ә. Нәжіп шәкіртіне «Ескі түркі ескерткіштері тіліндегі сөз жасайтын жұрнақтар (ХІV ғасыр)» деген тақырып беріп, ойдағыдай қорғатады. Ә. Керімұлының бұл еңбегі Әмір Нәжіптің редакторлығымен қазақ (2005 ж.) және орыс (2009 ж.) тілдерінде зерттеу еңбек ретінде жеке-жеке кітап болып, жарық көреді.

Диссертация қорғағаннан кейінгі жерде ғалым тіл тарихы мәселесімен, оның ішінде, XI-XIV ғасырларда жазылған ескерткіштердің қазақ тіліне қатысы туралы мәселемен айналысып келді. І. Кеңесбаевпен бірге жазған ««Мухаббат-наме» ескерткішіндегі қазақ тіліне қатысты кей элементтер жайында» деп аталатын мақаласы 1981 жылы шыққан «Қазақ әдеби тілінің қалыптасу тарихы мен даму жолдары» жинағында жарияланды. Әр жылдары әртүрлі ғылыми басылымдарда жарық көрген «Алтын Орда аймағында жазылған ескерткіштер», «Қ.А. Ясауи хикметтерінің зерттелу тарихынан», «Сүлеймен Бақырғани мұрасының зерттелуі», ««Нәһжул-фәрадис» жәдігерінің зерттелуі мен тілі туралы қысқаша мағлұматтар», ««Құтадғу білік» жәдігерінің зерттелуі мен тілі туралы қысқаша мағлұматтар» деп аталатын мақалалары өз алдына бір шоғыр. Ә. Нәжіп, І. Кеңесбаев, Н. Катанов сынды әйгілі түркітанушылардың өмірі мен еңбегі туралы да мақалалар жазды. Ә. Нәжіп, А. Байтұрсынов, Н. Катанов туралы жазған мақалалары ағылшын тіліне аударылып «Түркі әлемінің тарихи тұлғалары» (Түркістан, 2009) деген жинақта жарияланды. Бас-аяғы, Әжібай Керімұлының 80-нен астам мақалалары жарық көрді.

«Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы аясында басылып шыққан М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты тарапынан шыққан «Әдеби жәдігерлер» атты серия бойынша 20 томдық басылымдардың құрамындағы Сәйф Сарайидің «Гүлстан бит-түрки» («Түркіше Гүлстан») шығармасы мен Құтыбтың «Хұсрау мен Шырын» дастанын қарастырып, қазақ тіліндегі ғылыми аудармасын жасап берді. Осы құнды әдеби ескерткіштің мейлінше түпнұсқаға жақындатылған қазақша нұсқасымен қатар ғылыми түсініктемесі, сөздігі, әдеби жәдігер мәтінінің факсимилесі де берілді.

Ғалым Халықаралық Түркі академиясы жобасы аясында  2017 жылы көрнекті түркітанушы Ә. Нәжіптің ұзақ жылдар бойы қолжазба күйінде жарияланбаған  «Историко-сравнительный словарь тюркских языков ХIV века» деген 4 томдық іргелі еңбегін жарыққа шығарып, ұстазының аманатын орындап, аса қажырлы еңбек етті. 

 Әжібай Керімұлы өз саласының бірегей маманы, зерттеуші ғалымы ретінде бұл ісін өмірінің аяғына дейін жалғастырып келді.

          Аяулы әріптесіміздің ауыр қазасына қабырғамыз қайыса тұрып, марқұмның отбасы мен ағайын-туғандарына қайғырып көңіл айтамыз. Ғалымның ақжарқын да кішіпейіл мінезі, табандылығы мен еңбекқұмарлығы, түркі мұрасын шексіз сүйген кіршіксіз адал сезімі ұрпақтарға мәңгі үлгі болады. 

 Әжібай Керімұлы өз саласының бірегей маманы, зерттеуші ғалымы ретінде бұл ісін өмірінің аяғына дейін жалғастырып келді.

          Аяулы әріптесіміздің ауыр қазасына қабырғамыз қайыса тұрып, марқұмның отбасы мен ағайын-туғандарына қайғырып көңіл айтамыз.

Берікбай Сағындықұлы,

Әл-Фараби атындағы Қаз ҰУ-дың профессоры,

филология ғылымдарының докторы.

 

 

"Қамшы" сілтейді

Қате тапсаңыз, қажетті бөлікті таңдап ctrl+enter басыңыз.

Пікір қалдыру

пікір