1931 жылғы әліпбиді жаңғыртсақ

2020 жылғы 14 ақпанда мәреге жеткен үш әліпби талқыға түсті. Оның біріншісі акутқа, екіншісі умлаутқа негізделсе, үшіншісі аралас жоба, яғни арасында кирил таңбалары да бар. Талқылаудан кейін байқағанымыз, ғалымдар арасында кирил таңбалары араласқан үшінші жобаны, яғни умлаут, нүкте, акут белгілерінен таза жобаны ұнатып отырғандар бар екен. Олай болса 1931 жылы құрастырылып он шақты жыл қолданыста болған латын графикалы қазақ әліпбиін аздаған өзгерістермен, неге жаңғыртпасқа деген ой келеді. Алаш ардақтылары қолданған бұл әліпбиде көптеген еңбектер, оқулықтар, шығармалар, басылымдар жарық көргені және мұрағаттарда көптеген маңызды құжаттар сақталғаны белгілі. Ең бастысы практикада жүзінде қолданыста болған, нүктелерден таза. Қолжазымда да нүкте қоюға кідіріс болмайды. Бұл әліпбидің ең үлкен ерекшелігі қазақ әліпбиінің атасы А.Байтұрсынұлының төте жазуынан тікелей ауыстырылғандығы деуге болады (суретте). А.Байтұрсынұлының көзі тірісінде жасалғандықтан, оның бұл әліпбиге көз жүгіртпеуі, бір рет болса да тексеріп шықпауы мүмкін емес. Ескере кетерлік жайт, қазақ тілінде [и] мен [у] дыбыстары жоқ болғандықтан,  ол кездерде /и/ мен /у/ дың дыбыстары ажыратылып жазылған. Ал жат сөздер қазақ тіліне толығымен игерілген. Түсініктірек болу үшін төменде 1931 жылғы әліпбидің жаңартылған түрімен әнұран мәтіні үлкен және кіші әріптермен беріліп отыр:

ЛАТЫН ГРАФИКАСЫНА НЕГІЗДЕЛГЕН 1931 ЖЫЛҒЫ ҚАЗАҚ ӘЛІПБИІ

АЗДАҒАН ӨЗГЕРІС ЕНГІЗІЛГЕН 1931 ЖЫЛҒЫ ҚАЗАҚ ӘЛІПБИІНІҢ 2020 ЖЫЛҒЫ НҰСҚАСЫ

(Ескерту: [і] дыбысының таңбасын үлкенін де, кішісін де нүктелі /İі/ таңбасына, [ы] дыбысының таңбасын үлкенін де, кішісін де нүктесіз /Iı/ таңбасына ауыстыруға болады) 

Qazaq Eliniŋ memlekettik әnuranь

Altьn kyn aspanь

Altьn dәn dalasь,

Erliktiŋ dastanь,

Elime qaraşь!

Ecelden er degen,

Daŋqьmьz şьqtь ğoj.

Namьsьn bermegen,

Qazağьm mьqtь ğoj!

Qajьrmasь:

Meniŋ elim, meniŋ elim,

Gyliŋ bolьp egilemin,

Cьrьŋ bolьp tөgilemin, elim!

Tuvgan cerim meniŋ – Qazaqstanьm!

Urpaqqa col aşqan,

Keŋ bajtaq jerim bar.

Qarsь algan vaqьttь,

Mәŋgilik dosьŋdaj,

Bizdiŋ el baqьttь,

Bizdiŋ el osьndaj!

QAZAQ ELINIŊ MEMLEKETTIK ӘNURANЬ

ALTЬN KYN ASPANЬ

ALTЬN DӘN DALASЬ,

ERLIKTIŊ DASTANЬ,

ELIME QARAŞЬ!

ECELDEN ER DEGEN,

DAŊQЬMЬZ ŞЬQTЬ ĞOJ.

NAMЬSЬN BERMEGEN,

QAZAĞЬM MЬQTЬ ĞOJ!

QAJЬRMASЬ:

MENIŊ ELIM, MENIŊ ELIM,

GYLIŊ BOLЬP EGILEMIN,

CЬRЬŊ BOLЬP TӨGILEMIN, ELIM!

TUVGAN CERIM MENIŊ – QAZAQSTANЬM!

URPAQQA COL AŞQAN,

KEŊ BAJTAQ JERIM BAR.

QARSЬ ALGAN VAQЬTTЬ,

MӘŊGILIK DOSЬŊDAJ,

BIZDIŊ EL BAQЬTTЬ,

BIZDIŊ EL OSЬNDAJ!

Қалдыбай АРЫСТАНБЕКҰЛЫ

Нұр-Мүбарак университетінің доценті