«Министр мұқият тыңдап, бірден қызметкерлеріне тапсырма берді»

Естеріңізде болса, елдегі «13 Cordon.kz» қоғамдық ұйымының негізін қалаушы С.Ефремов Facebook-тегі парақшасында Қазақстан Республикасының Экология министрі М.Мырзағалиевке видео-хабарлама жариялады. Онда ол заңсыз балық аулаудың арты қайғылы жағдайларға апарып соғатыны туралы айтып, жағдайды бақылауға алуды өтінді.

Артынша Түркістан облысына жасаған жұмыс сапарында экология министрі С.Ефремовпен кездесті. Қоғамдық белсенді елдің бас экологымен не туралы сөйлескенін журналистерге айтып берді.

– Сергей, сіздің ұйымыңыз құрғаныңызға неше жыл болды? Ұйымыңыз қанша жаста?

–  Ұйымның құрылғанына үш жыл болды. Ал нақты браконьерлермен күрес бастағанымызға екі жылдан астам уақыт өтті. Әрине мен мақтана алмаймын, бірақ осы уақытта заңсыз броконьерлікпен айналысушылар бізден қорқады.

– Ұйымның ашылғанын үш жыл болды дейсіз, ал күресті бастағаныңызға екі жыл болыпты. Сонда бастапқыда сіз алдыңызға браконьерлермен күрес сияқты міндетті қоймадыңыз ба?

– Жоқ, бастапқыда, біз жай ғана табиғат пен балық аулау әуесқойларын жинадық. Біз табиғатқа шығып, спорттық балық аулауды ұйымдастырамыз, тәжірибемізбен бөлісеміз. Осы саяхаттар барысында біз бірнеше рет заңсыз балық аулау фактілеріне тап болдық. Әрине, олар бізді айналып өте алмады. Артынан рейдтерге қатыса бастадық.

– Сіз өз өтінішіңізде уәкілетті органдар жұмсақтық көрсетпесе дейсіз.

– Браконьерлер ашық түрде жұмыс істеп жатыр, олар балықтарды аулау үшін электрлі шыбықтарды, орман шаруашылығы желілерін жару үшін жарылғыш құрылғыларды қолданады. Сондықтан олар қорықпайды. Білесіз бе, мен шынымен де сыбайлас жемқорлық құрамы туралы ойларға жол бергім келмейді. Алайда, уылдырық шашу кезеңінде де, балық аулауға тыйым салынғаннан кейін, барлық базарлар мен балық аулау орындары браконьерлердің жемістерімен толығуда. Осындайда реттеуші органдар қайда қарайды деген сұрақ туындайды. Осыдан барып, біз жоғары жаққа шығуға мәжбүр болдық. Рейдтердің бірінде полиция қызметкері біздің алдымызға ресми жеке куәлік жапсырған электрлі шыбықпен ұсталды. Алайда, бүгінгі күнге дейін бұл полиция қызметкері жазаланған жоқ. Бірақ қандай да бір себептермен, аңшы жазаланды.

– Сіздің үндеуіңізден браконьерлердің белсенділігі өте жоғары деңгейге жеткені байқалады.

– Дәл солай. Мысалы, Шардара су қоймасы бүкіл су периметрі бойымен, әсіресе уылдырық шашу кезеңінде бірнеше километр тор шығаратын браконьерлер үшін коммерциялық байыту орнына айналды. Түнде қайықтарда 200-ден 500-ге дейін адам колоннада қозғалады! Бұл 5-7 браконьер емес. Осындай жарықтандыру арқылы назардан тыс қалу мүмкін емес. Бірақ қандай да бір себептермен уәкілетті органдар оларды көрмейді. Бұл таңқаларлық емес пе?

Өзара келісімімен немесе біреудің қызығушылығымен жүздеген электр шыбықтары мен ондаған шақырым желілер су объектілеріне түседі. Балық жай ғана қырылып жатыр. Мұндай жағдай Шардара су қоймасында ғана емес, Көксарай мен Сырдария өзендерінде де бар. Бір уақытта қанша балық өледі! Браконьерлер оны электр шыбықтарымен алдап тастайды, сосын ол балықтар  уылдырық шаша алмайды.

– Шардара су қоймасы төрт өндіріс орнына бөлінген. Кәсіпорындар ұзақ мерзімді жалдау шарттарымен жұмыс істейді және экологиялық қалпына келтіру жұмыстарын жүргізуге міндетті. Сіздің ойыңызша, олар орындалды ма?

– Бұл коммерциялық ұйымдардың экономикалық қызметі біз үшін, қарапайым азаматтар үшін құпия. Біз бұл кәсіпорындардың мемлекетпен резервуарды коммерциялық мақсатта пайдалану туралы келісімдері болуы керек екенін түсінеміз. Егер мұндай келісім болса, Қазақстанда браконьерліктің дамуына мүмкіндік беретін ережелер жоқ екеніне сенімдімін.

– Сонымен, бұл ұйымдардың қызметін қатаң бақылау керек деп ойлайсыз ба?

– Әрине. Бұған қоса, заң бұзушылықтарды анықтаған кезде реттеуші органдарды жазалау қажет, өйткені олардың тарапынан әрекетсіздік фактісі бар. Бақылау барлық жағынан қажет. Резервуарға демалып, балық аулауға келген әр балықшы үшін 2000 теңге, ал қайықтан 5000 теңге төленеді. Бұл ақша қайда кетеді? Браконьерлердің санына қарағанда, су қоймасын қорғау екіталай.

– Сіз сауда жасағандармен сөйлескен болуыңыз керек. Олар өздерінің заңсыз әрекеттерін қалай түсіндіреді?

– Иә, бәрі қарапайым пайда. Олар жұмыс жоқ деп шағымданады. Неліктен олар жұмыс іздеп, жалпы жұмыс істеуі керек? Олар айына орташа адам ретінде аптасына балықтан көп пайда табады. Жалпы, браконьерлерге қатысты біздің қоғамдық ұйымның мүшелері браконьерлікке қарсы ақысыз негізде бірнеше рет күрескен. Бізде оны растайтын бейне және фото фактілер бар. Бірақ біздің өкілеттіктер шектеулі. Әріптестерімізге және жеке өзіме де бірнеше рет қауіп төнді. Соның ішінде физикалық зорлық-зомбылық. Бірақ біз шегінуге ниет білдірмейміз. Сонымен қатар, біз браконьерлермен күресте өз позициямызды нығайтуға дайынбыз.

– Сіздің ойыңызша, экология министрімен сөйлескеннен кейін қазіргі жағдайда қандай да бір ілгерілеушілік болады ма?

– Иә, мен оған сенемін. Экология министрі Мағзұм Маратұлы мені мұқият тыңдап, сұрақтар қойып, бірден қызметкерлеріне бірнеше бұйрық берді. Бірқатар тиімді шаралар атқарып жатыр. Министр Шардара су қоймасының учаскелерінде болды. Ол жағдайды бақылауда ұстап, барлық жағдайларды қарастырып, көмек көрсетуге уәде берді. Жағдай жақсарып, біз бірге табиғатты сақтай алатынымызға сенімдімін. Енді тәуелсіз комиссия құрып, Шардара су қоймасы мен іргелес су қоймаларында, соның ішінде Сырдария өзенінің сағасында коммерциялық қызметті жүзеге асыратын барлық ұйымдарға тексеру жүргізу қажет. Қазірдің өзінде осындай бақылау өз жемісін беруде. Браконьерлер азаяы, яғни біз мыңдаған тонна балықты үнемдейміз. Браконьерлік мәселесі қаралып, қатаң шаралар қабылданады деп сенеміз. Бұған қатысты біздің мемелкетімізде бірқатар шаралар қарастырылып жатқанын мойындау керек.

Редакциядан: Жалпы, қазірде елде ұйымдастырылған қылмыстық топтың құрамындағы браконьерлік үшін жүйелі жауапкершілік енгізіліп, оған сәйкес 6 жылдан 10 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы ұсынылады.

Жүйелі түрде браконьерлік жасағаны, заңсыз аң аулағаны үшін, ауыр қылмыстар санатына кіретін жануарлар мен балықтардың сирек кездесетін түрлерін өндіргені үшін жауапкершілік енгізілді мұнда жазасы 6 жылға дейін қарастырылған. Браконьерлікті ұйымдасқан қылмыстық топтың құрамында болғаны үшін 10 жылға дейін бас бостандығынан айыру қарастырылған. Сондай-ақ  заңсыз аң аулау орташа ауырлық дәрежесіне ауыстырылған.

Яғни, тіпті бір зиян келтірмеген браконьерлік үшін Қызыл кітапқа енген жануарлар зардап шекпеген болса да қылмысқа жол берген адам бәрібір түрмеге түседі.

Әнуар ҚАЙЫРБЕК