زاڭ كىرىس قۇجاتتارىنا مەملەكەتتىك تىلدە جاۋاپ بەرۋگە تىيىم سالمايدى، قۇرمەتتى ەلباسى!

/uploads/thumbnail/20170708221141320_small.jpg

بۇگىن «ورىس تىلىندەگى حاتقا قازاقشا جاۋاپ بەرگەن شەنەۋنىكتەر قىزمەتىنەن قۋىلسىن» دەپ وزىڭىزگە شىن جاناشىر، اق جۇرەك جۇرتىڭىزعا جاعا ۇستاتتىڭىز. «قازاق ءتىلى – مەملەكەتتىك ءتىل» دەگەن زاڭ تالابىن تەك قازاقتارعا عانا مىندەتتەيتىن «قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەسسىن» دەگەن بۇرىنعى ءبىر ءسوزىڭىزدى سول اقجۇرەك جۇرتىڭىز قۇران سوزىنەن كەم كورمەي ۇستانىپ كەلدى. اينالاسىنا ۇلگى ەتتى. ءسىزدىڭ سارابدال ساياساتىڭىزبەن قازاق ءتىلى شىن مانىندەگى مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە يە بولادى دەپ ۇمىتتەندى.  بۇل ءۇمىتتى جىل سايىن ارتىپ كەلە جاتقان قازاق سانى دا كۇشەيتە ءتۇستى.

سىزگە «وڭىرلەردە كەيبىر شەنەۋنىكتەر ورىس تىلىندە ءوتىنىش جاساعاندارعا قازاقشا جاۋاپ قاتىپ جاتىر» دەگەن وسەك جەتىپتى. سول «وسەك» سىزگە بۇگىنگىدەي مالىمدەمە جاساتىپ وتىر. وسى جەردە مەملەكەتتىك ماڭىزدى شەشىم شىعارۋدا قوعامدىق پىكىر مەن سالماقتى زەرتتەۋلەردى ەمەس، كۇماندى «وسەكتى» باسشىلىققا العانىڭىزعا نازار اۋدارماي-اق مىنا ءبىر جاعدايلارعا توقتالىپ وتسەك دەيمىز.

مەملەكەتتىڭ توبىردان، العاشقى قاۋىمدىق، تايپالىق بىرلەستىكتەردەن ايىرماشىلىعى بەلگىلى-بىر تارتىپپەن ازىرلەنگەن زاڭ جۇيەسىنىڭ بولۋى. بىزدە دە سونداي زاڭ جۇيەسى بار. اتاڭ زاڭ – كونستيتۋسيا دا، سول كونستيتۋسيانى نەگىزگە العان «تىلدەر تۋرالى» زاڭ دا، «جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ وتىنىشتەرىن قاراۋ ءتارتىبى تۋرالى» زاڭ دا قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە رەسمي قولدانىلۋىن تايعا تاڭبا باسقانداي ەتىپ كورسەتەدى.

كونستيتۋسيانىڭ 7-بابى: «قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى – قازاق ءتىلى» دەسە، «تىلدەر تۋرالى» جانە «جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ وتىنىشتەرىن قاراۋ ءتارتىبى تۋرالى» زاڭدار سول كونستيتۋسيا تالابىن جۇزەگە اسىرۋ جولدارىن انىقتاپ بەرگەن. ءسىز ايتقان ماسەلە، ياعني، مەملەكەتتىك ورگاندارعا ورىس تىلىندە جازىلعان وتىنىشتەرگە قازاق تىلىندە جاۋاپ بەرۋ – زاڭعا قايشى ەمەس. وسى جەردە جوعارىدا اتالعان ەكى زاڭنان دا كىرىس قۇجاتتارىنا جاۋاپ بەرۋ ءتارتىبى تۋرالى ۇزىندىلەر كەلتىرەيىك.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2007 جىلعى 12 قاڭتارداعى N 221 «جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ وتىنىشتەرىن قاراۋ ءتارتىبى تۋرالى» زاڭىنىڭ «ءوتiنiشتەرگە بەرiلەتiن جاۋاپتار» دەپ اتالاتىن 10-بابىنىڭ 1-تارماعىندا: «ءوتiنiشتەرگە بەرiلەتiن جاۋاپتار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا سiلتەمە جاساي وتىرىپ، مازمۇنى بويىنشا نەگiزدەلگەن جانە دالەلدi، مەملەكەتتiك تiلدە نەمەسە ءوتiنiش بەرiلگەن تiلدە بولۋعا، ارىز بەرۋشiنiڭ قابىلدانعان شەشiمگە شاعىم جاساۋ قۇقىقتارىن ءتۇسiندiرە وتىرىپ، ونىڭ دالەلiن جوققا شىعاراتىن نەمەسە راستايتىن ناقتى دەرەكتەردi قامتۋعا تيiس» دەلىنگەن. ال، ءسىز بۇلجىتپاي ورىندالۋىن تالاپ ەتىپ وتىرعان «تىلدەر تۋرالى» زاڭنىڭ «ازاماتتاردىڭ ءوتiنiشتەرiنە قايتارىلاتىن جاۋاپ» دەپ اتالاتىن 11-بابى دا:  «مەملەكەتتiك جانە مەملەكەتتiك ەمەس ۇيىمداردىڭ ازاماتتاردىڭ ءوتiنiشتەرi مەن باسقا دا قۇجاتتارعا قايتاراتىن جاۋاپتارى مەملەكەتتiك تiلدە نەمەسە ءوتiنiش جاسالعان تiلدە بەرiلەدi»، - دەيدى. ەكى زاڭدا دا مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە كىرىس قۇجاتتارىنا مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسى بار قازاق تىلىندە جاۋاپ بەرۋگە بولاتىنى ايتىلعان. ياعني، كىرىس قۇجاتىنا جاۋاپتى مەملەكەتتىك تىلدە نەمەسە ءوتiنiش جاسالعان تiلدە بەرۋ - مەملەكەتتىك لاۋازىمدى تۇلعانىڭ ءوز تاڭداۋىنداعى ماسەلە. بۇل زاڭداردىڭ ەشقايسىسىندا مەملەكەتتىك مەكەمەلەر ازاماتتاردىڭ وتىنىشتەرىنە ول وتىنىشتەر قاي تىلدە تۇسسە، سول تىلدە جاۋاپ بەرسىن دەگەن مىندەت جوق. مۇنى ءتۇسىنۋ ءۇشىن كاسىبي زاڭگەر بولۋدىڭ قاجەتى شامالى. زاڭنىڭ كەز-كەلگەن ازاماتقا تۇسىنىكتى بولاتىنداي ەتىپ ازىرلەنەتىنى دە سودان.

قۇرمەتتى ەلباسى، جوعارىدا كەلتىرىلگەن جايتتەر اينالاڭىزداعى باعىنىشتىلارىڭىزدىڭ سىزگە قاتە اقپارات بەرەتىنىن، زاڭ تالاپتارىنىڭ ورىندالۋىنا قاتىستى تەرىس تۇسىنىكتەگى ازاماتتار ەكەنىن بىلدىرەدى.  ايتپەسە، ناعىز پروبلەما بارلىق شەنەۋنىكتەر ەركىن سويلەيتىن ورىس ءتىلىنىڭ ەمەس، تاۋەلسىزدىككە 25 جىل تولعانىنا قاراماستان وزىنە تيەسىلى زاڭدى مارتەبەسىن يەلەنە الماي وتىرعان قازاق ءتىلىنىڭ باسىندا ەمەس پە؟! وسى ۋاقىتقا دەيىن مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ قازاق تىلىنە نەمقۇرايلى قارايتىندىعى تۋرالى ارىز-شاعىمنان كوز سۇرىنەدى. ال، ورىس تىلىندەگى وتىنىشىنە وزگە تىلدە جاۋاپ الىپ، «قۇقىعى تاپتالعان» جاندى كورە المادىق. ءبارى زاڭدى. ءبارى ءوزىڭىز قول قويىپ، بەكىتكەن زاڭدارعا ساي، ەلباسى مىرزا!

مىنا ەكونوميكالىق داعدارىس قوس بۇيىردەن قىسىپ، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك احۋالى قيىنداپ، ەل اراسىنداعى بيلىككە دەگەن نارازىلىق ۋشىعىپ تۇرعان مىنا شاقتا ءسىزدىڭ مۇنداي مالىمدەمەلەرىڭىز سىزگە دە، ءوزىڭىز باسقارىپ وتىرعان مەملەكەتتىك اپپاراتقا دا ەش ابىروي اپەرمەيدى. قايتا حالىقتىڭ شامىنا ءتيىپ، بۇقارانى شالت قيمىلدارعا يتەرمەلەپ جىبەۋى مۇمكىن.  قازاقستانداعى ءتىل ماسەلەسى وسى كۇنگە دەيىن مەملەكەتتىڭ كۇش سالۋىمەن ەمەس، تابيعي سەبەپتەرمەن شەشىلىپ كەلەدى. سوندىقتان دا ءسىز مۇنداي ءمانسىز-ماعىناسىز مالىمدەمەلەردەن تىيىلا تۇرىپ، اينالاڭىزداعىلارمەن اينالىسقانىڭىز ءجون سياقتى. ەڭ الدىمەن سىزگە ءوزىڭىز ايتقان «وسەكتەردى» جەتكىزۋشى كومەكشىلەرىڭىزدەن جاۋاپ الىڭىز. قانداي ماقساتپەن، قانداي ويمەن سىزگە ونداي مالىمەت بەرىپ جۇرگەنىن انىقتاڭىز. بالكىم ارتتارىندا ەل ءىشىن دۇرلىكتىرىپ، ارانداتۋشىلىق تۋعىزۋدى ماقسات ەتكەن ارام پيعىلدىلار تۇرعان شىعار. ولاي دەيتىنىمىز، ءسىزدىڭ بۇگىنگى مالىمدەمەڭىزدى قۇرىلتايشىلارى مەن قوجايىندارى كۇماندى ءبىرقاتار ورىس ءتىلدى اقپارات قۇرالدارى جەردەن جەتى قويان تاپقانداي جالاۋلاتا جاريالاپ جاتىر. وسىعان دا ءمان بەرگەيسىز.

«اينالاڭىزبەن اينالىسىڭىز» دەگەندەگى تاعى ءبىر ايتپاعىمىز، جوعارى بيلىك تىزگىنىن ۇستاعان پرەمەر-مينيستر، ۆيسە-پرەمەرلەر، باس پروكۋراتۋرا، جوعارعى سوت، كونستيتۋسيالىق كەڭەس باسشىلارىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ دەڭگەيىن، قازاق تىلىنە دەگەن كوزقاراسىن ءبىلىڭىز. انا جولى «قازاق ءتىلىنىڭ زاڭعا قاتىسى جوق» دەگەن بيلىكتەگى ەكىنشى ادام قاسىم-جومارت توقايەۆ تا اڭداماي سويلەپ، ابىرويسىز قالا جازداعان ەدى. سولاردى تەزگە سالىڭىز. ەگەر شىن مانىندە زاڭعا ساي تالاپ قويسا، بيلىكتەگى كارىم ءماسىموۆ، اسەت يسەكەشيەۆ، ەربولات دوسايەۆ، باقىت سۇلتانوۆ، دانيار اقىشيەۆ، نۇرلان نىعماتۋللين باستاعان ءبىراز لاۋازىمدى تۇلعانىڭ قازاق تىلىندە حات ازىرلەي الاتىندىعىنا كۇمانىمىز بار. قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىس اياسى تابيعي تۇردە كەڭەيۋىنە ەڭ الدىمەن سول اينالاڭىزداعىلار كەدەرگى كەلتىرىپ وتىر. ءسىزدىڭ ابىرويىڭىزعا كولەڭكە تۇسىرەتىن «وسەك» تاسۋشىلار دا – سولار. ويتكەنى، ولارعا ءسىزدىڭ «مەملەكەتتىك ءتىل – بارلىق قازاقستاندىقتاردى بىرىكتىرۋشى فاكتور» دەگەن ۇستانىمىڭىز مۇلدەم ۇنامايدى.

دارحان مۇقان

 

پىكىر قالدىرۋ

قاتىستى ماقالالار