Қазақстанның жaһaндық бәсекеге қaбілеттілігі туралы шетелдік басылымдарда не жазылды?

Belt and Road, The Ecomonmist және The Global Economy сияқты әлемдік жетекші бұқаралық ақпарат құралдары Қазақстан туралы, әсіресе, жaһaндық бәсекеге қaбілеттілігі, елдің соңғы жылдардағы экономикалық дамуы туралы қалам тербеген.

IMD әлемдік бәсекеге қабілеттілік орталығының индексі бойынша, Қазақстан 2020 жылы 36-орынға тұрақтаған. IMD орталығы  Қазақстанды білім саласы бойынша 34-орынға, технология бойынша 41-орынға, ал, болашаққа дайындығы жағынан 33-орынға ие деп бағалаған.

Ал 2019 жылы 9 қазанда Дүниежүзілік экономикалық форум (ДЭФ) жариялаған Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексінде Қазақстан төрт сатыға көтеріліп, 141 елдің ішінде 55-орынға тұрақтаған. Дүниежүзілік экономикалық форум индексі бойынша, Қазақстанда соңғы үш жылдың нәтижесінде алға жылжу байқалған. Форум есеп өнімділігі мен ұзақ мерзімді экономикалық өсудің драйверлерін бағалайды. Индексте Қазақстан 63 ұпаймен Уругвай мен Бруней-Даруссалам арасында орналасқан. Есеп өзінің 40-шы жылында цифрлық дағдылар, инфляция және әлеуметтік капитал сияқты 103 индикаторды, инфрақұрылым, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) қабылдау, макроэкономикалық тұрақтылық, денсаулық, біліктілік, өнім нарығы, жұмыс күші сияқты 12 индикаторды ұйымдастырады. Нарық, қаржы жүйесі, нарық мөлшері, бизнестің динамикасы және инновациялық қабілеті қамтылып, баға беріледі. Индекс бойынша, Қазақстандағы ең жоғары балл бағанындағы акционерлерді басқару индикаторында болды. Қауіпсіздік, әлеуметтік капитал, тепе-теңдік, мемлекеттік сектордың тиімділігі, ашықтық, меншік құқығы, корпоративті басқару және болашақ үкіметтік бағдар бойынша бағаланған елдің мекемелері 64-орынға ие болды. Инфрақұрылым бойынша ел 67-ші, ал АКТ-ны қабылдау бойынша 44-ші орын, орта деңгейден жоғары кірістер тобының орташа деңгейіне қарағанда салыстырмалы түрде жақсы көрсеткіштерге ие. Қазақстан макроэкономикалық тұрақтылық бойынша ең жоғары баға – 86 балл көрсеткен. Еуразиядағы бәсекеге қабілетті экономикасы бойынша Ресейден кейінгі екінші орын алған, ал, біліктілік бойынша 57-ші, өнім нарығында 62-ші, еңбек нарығында 25-ші, қаржы жүйесінің беріктігі бойынша 104-ші, нарық көлемі бойынша 45-ші және бизнестің динамикасы бойынша 35-ші орынды иеленді.

"Қаржылық даму мен инновациялық мүмкіндіктерге назар аудару Қазақстанның бәсекеге қабілеттіліктің жоғары көрсеткіштеріне қол жеткізуіне және процестің құрылымдық өзгерістерге жетуіне көмектеседі" делінген Дүниежүзілік экономикалық форум (ДЭФ) жариялаған Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексінде .

Онда ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға қомақты қаржы бөлетін, жұмыс күшінің біліктілік базасын арттыратын, жаңа инфрақұрылымды дамытатын және жаңа технологияларды енгізетін елдер бәсекеге қабілеттілік шекарасында алға жылжуы ықтимал екендігі атап өтілген.

"Есеп өзінің экономикалық саясатына инфрақұрылымға, біліктілікке, зерттеуге және дамуға баса назар аударатын елдер тек өсудің дәстүрлі факторларына назар аударатын елдермен салыстырғанда анағұрлым табысты екенін көрсетеді. Елдер арасындағы алшақтық елеулі болып қалады және белгісіздік геосаяси жағдайдың өзгеруі және сауда шиеленістерінің күшеюі арқылы "халықаралық басқару жүйесінде қиындық тудырып отыр, бұл ақыр соңында инвестицияларды тежейді және жеткізілімдегі күйзелістер қаупін арттырады" деген Дүниежүзілік экономикалық форум төрағасы, құрылтайшы Клаус Шваб есебінде. Әлемдік қаржы дағдарысынан он жыл өткен соң, әлемдік экономика орталық банктердің 10 триллионнан астам доллар құйғанын айтқан форум төрағасы өнімділіктің біркелкі өсу циклінде екенін мәлімдеген.  

Индекс бойынша, кейбір елдер технологиялық интеграцияда айтарлықтай алға озғаны айтылып, елдер "экономикалық өсудің жаңа инклюзивті және тұрақты жолына" ұмтылуы керектігі жеткізілген. Сондай-ақ олар үшін экономикалық өсу мен экологиялық тұрақтылықты теңестіру маңызды екені, бұған сарапшылар Швеция, Дания және Финляндияны мысалға келтірген. "Климаттың өзгеруін жеделдету бүкіл әлем бойынша жүздеген миллионға әсер етеді және 60 жасқа дейінгі адамдар оның Жердегі тұрақсыздық әсеріне куә болады. Сонымен қатар, теңсіздіктің, жеделдіктің және әлеуметтік мобильділіктің болмауының жоғарылауы әділетсіздік сезімі күшейіп, бірегейлік пен қадір-қасиетті жоғалту, әлеуметтік құрылымды әлсірету, мекемелерге деген сенімнің төмендеуі, саяси процестерге деген құлшыныс пен әлеуметтік келісімшарттың жойылуы арқылы қоғамның біртұтастығын бұзады" делінген хабарламада.

Қазақстанның соңғы жылдардағы дамуына талдау жасаған Гонконгта ағылшын тілінде шығатын "Belt and Road" басылымы жариялаған сараптамада Қазақстанның Орталық Азиядағы ең ірі экономикаға ие екенін айтыла келіп, "90-шы жылдары да жаппай кедейлік пен бұрынғы Кеңес Одағы республикаларының күйреуі жағдайында Қазақстан посткеңестік кеңістікте азаматтардың өмір сүру деңгейімен, саяси тыныштығымен және жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарымен ерекшеленді" деп жоғары баға берумен басталады.

Ал "The Global Economy" басылымы Қазақстанның экономикалық өсуі туралы талдау жасап, нақты жалпы ішкі өсімнің өзгеру қарқыны жақсы деңгейде екенін мәлімдеді. Басылым көрсеткіш үшін Қазақстанның 1991 жылдан 2020 жылға дейінгі мәліметтерді ұсынған. "Global Economy" ақпаратына сәйкес, осы кезеңдегі Қазақстан үшін орташа мән 3,01 пайызды құраған, ал 1994 жылы минимум 12,6 пайызды құрады және максимум 2001 жылдан бастап 13,5 пайызды құраған. 2019 жылдан бастап соңғы көрсеткіш 4,5 пайызды құраған. Салыстыру үшін айта кетейік, 2019 жылы 176 елге негізделген әлемдік орташа көрсеткіш 2,77 пайызды құрады. "Осы көрсеткіштің әлемдік рейтингін қарасаңыз, Қазақстанның орны әлде қайда жақсы деңгейде екенін көруге болады" деп жазады басылым.

Дүниежүзілік банктың ресми сайты да Қазақстанның 2019-2020 жылдардағы экономикалық өсуіне оң баға беретін сараптама жариялаған. Банк Қазақстанның жері Батыс Еуропамен тең, бірақ әлемдегі ең төменгі тығыздыққа ие екенін айта келіп,  "бұл ел стратегиялық тұрғыдан Қытай мен Оңтүстік Азияның және Ресей мен Батыс Еуропаның ірі және тез дамып келе жатқан нарықтарын автомобиль, теміржол және Каспий теңізіндегі порт арқылы байланыстырады" деп жазады.

Дүниежүзілік банк Қазақстан жиырма жылға жетер-жетпес уақытта табысы төмен-орта табыстан жоғары деңгейге көшкенін мәлімдеп, жоғары баға бергенін ашық жариялайды. Халықаралық ұйымның берген оң бағасына сәйкес ел 2006 жылдан бастап орта деңгейден жоғары кірістер тобына көшкен. 2002 жылдан бастап жан басына шаққандағы ЖІӨ алты есе өсті және кедейлік деңгейі күрт төмендеп, елдің Дүниежүзілік банктің ортақ өркендеу индикаторы бойынша көрсеткіштерін едәуір жақсартқан. 2020 жылғы пандемия жағдайын қоспағанда, Қазақстанның экономикалық өсуі жалпы деңгейде көрнекті болғаны айтылған.

The Economist басылымы "Қазақстан тура мағынада жолайрықта тұр. Географиялық жағынан ол Ресей, Қытай және Таяу Шығыстың ортасында орналасқан, бір рет және болашақ сауда жолдарымен астролизге шығады" деп жаза келіп, Қытайдың Азия, Еуропа мен Африка арасындағы жаңа көлік байланысының "Белдеу және жол" бағдарламасына қосылу арқылы бұл орынды Қазақстанның пайдасына айналдыруға тырысуда екенін хабарлады. Соңғы екі жылда көрші мемлекеттердің қаржысын еліне тартып, мемлекеттің экономикасына оң әсерін тигізген шекарадағы Қорғаста жүк таситын теміржол торабын құрғанын жазады.

"The Global Economy" ақпараты бойынша, Қазақстан тұрақты экономикалық кеңею және 2019 жылдың басында ең төменгі жалақының өсуі нақты жалақыны 8,9 пайызға көтеріп, жұмыс күшіне деген сұранысты қамтамасыз етуге көмектесті. Ресми жұмыссыздық деңгейі 5 пайыздан төмен. Жалақының өсуі мен әлеуметтік көмектің ұлғаюы жағдайында кедейлік деңгейі 2019 жылы 8,5 пайызға дейін төмендеді. Басылым "Бұл үшінші жыл қатарынан кедейлікті төмендету болды" деп тағы да жоғары баға берген.

"Қазақстанның инвестициялық тартымдылығы және экономикалық жетістіктері" деген тақырыппен "The Global Economy" басылымында жарияланған ақпаратта, 2008-2009 жылдардағы рецессия кезеңінде Ұлттық Банк пен Қаржылық Қадағалау Агенттігінің дағдарысқа қарсы басқарудың жүзеге асырған шаралары арқылы Қазақстан әлемдік экономиканың құлдырау салдарларын болдырмағаны айтылады.

TGE ақпаратынша, 2014-2015 жылдардағы тежелуден кейін соңғы үш жылда экономика қалпына келді. Елдің ішкі жалпы өнімі қуатты жеке сектор арқасында 4,1%-ға өсті. Қазақстандық банктер инвестицияларды басқа посткеңестік елдерде бөле бастады. Елде ерекше ірі мұнай қорлары, металдар, сондай-ақ пайдалы қазбалар бар. Республика мұнаймен қамтамасыз етуде әлемде 12-ші, ал табиғи газ бойынша 19-шы орында.

Басылым оған қоса "Қазақстанның халықаралық мұнай-газ компаниялары Атырау қаласында орналасқан, мұнда жаңа мұнай өңдеу кәсіпорындарын іске қосу жоспарланып отыр" деп айта келіп, алтынды жеткізу бойынша Қазақстан алтын өндіруші елдердің әлемдік рейтингінде жетекші орында тұрғанын хабарлап, ел экономикасының әлеуетіне жоғары баға береді.

"The Global Economy" осындай факторлар елді шетелдік инвесторлардың назарына лайық ететінін айта кеткен. Оған қоса, Қазақстанның тұрақтылығының алғышарты - халықтың өмір сүру сапасының өсуі екенін атап көрсеткен.

"Belt and Road" басылымы болса, Қазақстанның шетелдік инвесторлар үшін ашықтық және қауіпсіздігі туралы да баяндауды ұмытпаған. Ақпарат құралының мәліметіне сәйкес, елдегі макроэкономикалық тұрақтылық және теңгерімсіздіктің жиналуын болдырмау, сондай-ақ заңды қауіпсіздік кепілдігі елді тікелей шетелдік инвестициялар үшін тартымды етеді. "Doing Business" инвестициялық тартымдылығы бойынша Қазақстан 2019 жылы 190 елдің ішінде 28-ші орында. Белгілі сандарға сәйкес, соңғы 20 жыл ішінде елге 300 миллиард долларлық инвестиция әкелінген. Басылым 2017 жылы инвестициялық ахуалды жақсарту үшін Қазақстанның Инвестициялар және даму министрлігі Дүниежүзілік банкпен бірге 2018-2022 жылдарға арналған ұлттық инвестициялық стратегияны жасағанын да жариялаған.