Жаңа заманда қазақтың бірлігін насихаттап келе жатқан қазақ дәстүрлері қандай?

Бай мәдени мұраға ие болған қазақ халқы ғасырлар бойы қалыптасқан салт-дәстүрлерімен танымал. Бұл элементтер көшпелі қоғамның өмір салтымен, дала жағдайымен және адамның табиғатпен тығыз байланысымен тығыз байланысты. Қазіргі уақытта Қазақстан жаһандану, цифрландыру және урбанизация жағдайында белсенді дамып келе жатқан кезде дәстүрлі негіздер беріктікке сыналуда. Соған қарамастан, олардың көпшілігі сақталып қана қоймай, қазіргі қазақтар үшін өзектілігі мен рухани маңызын сақтай отырып, жаңа шындыққа бейімделеді, деп хабарлайды Qamshy.kz ақпараттық агенттігі.

Отбасы және үлкендерге құрмет: қазақ мәдениетінің іргетасы

Қазақ халқының басты құндылықтарының бірі – үлкендерге деген құрмет. Бұл қасиет ұрпақтан-ұрпаққа беріледі және тез өзгеретін әлемде де мызғымас болып қала береді. Қазіргі қазақ отбасында қоғам құрылымындағы өзгерістерге қарамастан, ата-аналар мен үлкен туыстарға құрмет көрсету дәстүрлері сақталады. Урбанизация мен жаһандану отбасылардың өмір салтын өзгертеді, бұл көп ұрпақты отбасылардың азаюына әкеледі, бірақ үлкендерге өзара көмек, қолдау және құрметтеу принциптері маңызды болып қала береді.

Қазіргі қоғамда үлкендерді құрметтеу қала өмірінің жағдайына бейімделеді. Жастар көбінесе үлкен қалаларда оқу немесе жұмыс істеу үшін туған жерлерін тастап кетсе де, олар қазіргі заманғы байланыс құралдары арқылы ата-аналарымен және үлкен туыстарымен байланыста болады. Бейне қоңыраулар, әлеуметтік медиа және мессенджерлер отбасылық байланыстарды қашықтықта да сақтауға көмектеседі. Бұл физикалық қашықтыққа қарамастан құрмет пен қарым-қатынас дәстүрлерін сақтауға мүмкіндік береді.

Қазақ тілі және оның дәстүрлерді сақтаудағы рөлі

Қазақ тілі халықтың салт-дәстүрі мен мәдениетінің маңызды тасымалдаушысы болып табылады. Оның мағынасын асыра бағалау қиын, өйткені көптеген әдет-ғұрыптар ұрпақтан-ұрпаққа ауызша беріліп отырды. Бүгінгі таңда жаһандану мен қос тілділік жағдайында қазақ тілінің сақталуына сын-қатер төніп тұр. Орыс және ағылшын тілдері қалалар мен бизнесте белсенді қолданылады, бірақ қазақ тілін мемлекеттік қолдау оның таралуы мен нығаюына ықпал етеді.

Қазақ тілін сақтауда білім беру бағдарламалары мен медиа маңызды рөл атқарады. Заманауи технологиялар жас ұрпаққа қызықты қазақ тілінде контент жасауға мүмкіндік береді. Мысалы, қазақ тілі мен мәдени мотивтерін пайдаланатын жаңа мультфильмдер, телехикаялар, тіпті бейне ойындар пайда болады. Осылайша, тілге қатысты дәстүрлер заманауи медиаға еніп, өмір сүруді жалғастыруда.

Қазақтың тойы мен дәстүрлі мерекелер жаңа формада

Қазақтың үйлену тойлары (той), сәбилердің шомылдыру рәсімі (бесік той), кәмелеттік жасқа толу мерекесі (сүндет той) және басқа да көптеген мерекелері қазақтардың мәдени өмірінің маңызды бөлігі болып қала береді. Алайда, қазіргі жағдайда бұл рәсімдердің көптеген аспектілері өзгерді.

Бұрын бұл үлкен отбасыларды, көршілерді және достарды жинайтын оқиға болатын. Қалалық өмір салты жағдайында мерекелердің ауқымы қысқаруы мүмкін, бірақ мұндай іс-шаралардың маңыздылығы жоғары болып қала береді. Бейімделудің бір мысалы-қалалық контекстке сәйкес келетін заманауи банкет залдары мен мейрамханаларда үйлену тойлары мен мерекелерін ұйымдастыру. Дегенмен, қонақтарды қарсы алу, дәстүрлі әндер мен билер сияқты лава элементтері өзгеріссіз қалады.

Сонымен қатар, қазіргі заманғы медиа және әлеуметтік желілер бұл іс-шараларда үлкен рөл атқарады. Көптеген қазақ үйлену тойлары Instagram және басқа платформалар арқылы таратылады, ал жас жұбайлар өз әсерлері мен фотосуреттерін кең ауқымды адамдармен бөліседі. Бірлескен мерекенің дәстүрлі құндылықтары цифрлық дәуірге сәйкес келетін жаңа формаға ие болады.

Қонақжайлылық әрқашан қазақ халқының маңызды қасиеті болды. Қонақтарды күту, оларды жылы қарсы алу және жомарт емдеу – бұл ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан дәстүрлер. Қазіргі жағдайда, өмір қарқыны айтарлықтай жылдамдаған кезде, қонақжайлылық дәстүрі де бейімделуге ұшырады.

Бүгінгі таңда қазақтар қонақтарды қабылдау дәстүрін әлі де бағалайды, бірақ ұзақ тамақ пен көп күндік сапарлардың орнына қысқа және аз ресми іс-шараларға жиі кездеседі. Сондай-ақ, қонақжайлылық қазіргі заманғы кофеханалар мен мейрамханалар мәдениетінде көрінеді, онда достар мен туыстар ыңғайлы ортада сөйлесу үшін кездесе алады.

"Шілдехана" салты және оны бейімдеу

Баланың туған күнін мерекелеуге байланысты "Шілдехана" салты Қазақ мәдениетінің маңызды бөлігі болып табылады. Бұл жаңа туған нәрестенің құрметіне арналған алғашқы рәсім және әдетте нәресте туылғаннан бірнеше күн өткен соң жасалады. Бұл күні Отбасы сыйлықтар әкелетін және бата беретін қонақтарды шақырады.

 

Бүгінде бұл рәсім де өзгеріске ұшырауда. Қазіргі қалалық өмір жағдайында "Шелдехана" көбінесе отбасының тар шеңберінде өткізіледі, ал мереке үйде де, кафе немесе мейрамхана сияқты арнайы ұйымдастырылған жерлерде де өтуі мүмкін. Сонымен қатар, қазіргі ата-аналар маңызды сәтті түсіру үшін іс-шараға кәсіби фотографтар мен видеографтарды жиі шақырады.

Екінші жағынан, жаңа туған нәрестелерге қатысты "бесік той" (баланы бесікке салу мерекесі) сияқты дәстүрлер дәстүрлі түрде сақталуда. Көптеген отбасылар әлі күнге дейін Ұлттық бесіктерді пайдаланады және рәсімнің өзі бала мен отбасының өміріндегі маңызды кезең болып қала береді.

Қазіргі қоғамдағы «Құда түсу» салты

"Қайда түсу" – қазақ мәдениетінде терең тамыры бар матч жасау дәстүрі. Ол қалыңдық пен күйеу жігіттің отбасылары арасындағы келіссөздерден бастап, екі жақтың да некеге салтанатты келісімімен аяқталатын бірнеше кезеңдерді қамтиды. Бұрын бұл рәсім неке қиюдың маңызды бөлігі болды, мұнда отбасылық байланыстар, мәртебе және дәстүрлер маңызды рөл атқарды.

Бүгінгі таңда Қазақстандағы жастар өз бетінше жұпты таңдайтынына қарамастан, "қайда түсу" рәсімі жеңілдетілген түрде болса да қолданыла береді. Ресми келіссөздер мен көптеген рәсімдердің орнына қазіргі отбасылар мұндай салтанатты рәсімдерді қаламайды. Алайда, символдық мағына өзгеріссіз қалады-бұл қалыңдық пен күйеу жігіттің отбасылары ресми түрде танысып, достық қарым-қатынас орнатқан сәт.

Бұл рәсім қазіргі қала өміріне де бейімделеді. Дәстүрлі тағамдардың орнына отбасылар ұлттық тағамдарды да, батыстық аспаздық элементтерді де қамтитын заманауи мәзірді таңдай алады. Сонымен қатар, Алматы және Астана сияқты ірі қалаларда "қайда түсу" рәсімін өткізу үшін арнайы рәсімделген залдарды ұсынатын мейрамханаларды кездестіруге болады, бұл өмір салтының өзгеруіне қарамастан оның символдық маңыздылығын сақтауға мүмкіндік береді.

Ет және бешбармақ: қала жағдайында аспаздық дәстүрлер қалай өзгереді?

Қазақтардың аспаздық дәстүрлері, әсіресе ет пісірумен және тұтынумен байланысты, бүгінгі күні де өз маңызын сақтайды. Ет пен кеспеден жасалған дәстүрлі тағам бешбармақ қонақжайлылық пен жомарттықтың символы болып қала береді. Қазіргі Қазақстанда урбанизацияға және өмір салтының өзгеруіне қарамастан, бешбармақ үйде де, мейрамханаларда да дайындалады.

Дегенмен, диеталық әдеттер өзгереді. Қалаларда көбірек адамдар дұрыс тамақтануға қызығушылық таныта бастайды және ет тұтынуды шектейді. Бұл ретте дәстүрлі тағамдар қазақ асханасында орталық орынды иеленуді жалғастыруда, бірақ олардың рецептері кейде қазіргі заманғы қажеттіліктерге бейімделеді. Мысалы, майлы ингредиенты орнына жеңіл ингредиенттерді қолдануға болады, бірақ тағамның символдық мәні сақталады.

Ұлттық киім және оның қазіргі әлемдегі орны

Шапандар, камзолдар және бас киімдер сияқты қазақтың ұлттық киімі тек практикалық ғана емес, сонымен қатар символдық мәнге ие болды. Бүгінгі таңда Ұлттық киім элементтерін мерекелер мен мәдени іс-шараларда жиі кездестіруге болады. Қазақ сәнгерлері дәстүрлі элементтерді күнделікті өмірге бейімдей отырып, заманауи сәнде ұлттық мотивтерді белсенді пайдаланады.

Бұл процесс мәдени кодтарды өзгеретін шындықта сақтауға мүмкіндік береді. Ұлттық киім элементтері мәдени тиістілік пен мақтаныштың символына айналады, сонымен қатар жастар сәнінде резонанс тудырады.

"Асар" дәстүрі: қазіргі қоғамдағы өзара көмек

"Асар" – адамдар бір-біріне үй салуға, егін жинауға немесе басқа да ірі міндеттерді шешуге көмектесу үшін жиналатын қазақтың өзара көмек көрсету дәстүрі. Бұл қауымдастықты біріктіруде маңызды рөл атқаратын жұмыстың ұжымдық түрі. Дәстүрлі қоғамда "Асар" көшпелі өмір салты жағдайында өмір сүру үшін қажет ынтымақтастық пен өзара көмек рухын бейнелеген.

Бүгінгі таңда бұл дәстүр жаңа жағдайларға да бейімделеді. Қалаларда ұжымдық жұмыс тәжірибесі дәстүрлі түрде сирек кездесетін болса да, өзара көмек пен қолдау идеялары маңызды болып қала береді. "Асардың" заманауи формаларына еріктілер қызметі, іс-шараларды ұйымдастыруға көмек немесе тіпті бірлескен әлеуметтік жобалар кіруі мүмкін. Мысалы, Жастар қайырымдылық акцияларын ұйымдастыру, мұқтаж адамдарға қаражат жинау немесе ауылдық жерлерде ерікті болу үшін жиі жиналады.

Осылайша, "Асар" дәстүріне енген өзара көмек рухы Қазіргі қоғамда өмір сүруді және жаңа формаларды табуды жалғастыруда. Айта кету керек, негізгі идея – басқаларға сыйақы күтпестен көмектесу - бұл күндері де өзекті болып қала береді.

Қазақ халқының салт-дәстүрлері қазіргі заман талабына қарамастан қоғам өмірінде маңызды рөл атқаруда. Жаңа жағдайларға бейімделу оларды жоймайды, керісінше ежелгі негіздерді жаһандану мен цифрландыру контекстіне біріктіруге мүмкіндік береді. Маңыздысы, бұл дәстүрлер қазақтардың мәдени бірегейлігінің негізі болып қала береді, олардың өміріне бірегейлік пен рухани тереңдік береді.