БҰҰ-дан бастау алған Қазақстанның бітімгершілік бастамалары

ТМД елдерінің көшбасшысы саналатын Қазақстан соңғы жылдары халықаралық сарапшылар тарапынан оң көзқарасқа ие болуда. Экономикамызды қайта жандандыру, дағдарыс жағдайынан ұтымды шығу, халықтың әлсіз қамтылған тобын қорғау тәрізді жайттар бүгінде әлемдік саяси аренада оң бағаланып жатыр. Осыған орай, Қазақстан халықаралық және аймақтық ұйымдардың мүшесі ғана емес, батыс және шығыс елдерінің сенімді әріптесіне айналған ел.

Тәуелсіздіктің ең алғашқы жылдарында-ақ Қазақстан бітімгершілік саясатын қуаттады. Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың  бастамасымен сыртқы саясат саласындағы өзіндік күш-жігеріміз қалыптаса түсті. Осының арқасында біз әлемдік қоғамдастықта бұрын-соңды болмаған жағдайға қол жеткізіп, ядролық қарудан өз еркімен бас тартқан мемлекет атандық.

1992 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясында еліміздің мемлекет басшысы ретінде сөз сөйлеген Н.Назарбаев Қазақстанның ұстанып отырған бейбіт позициясын жариялады. Содан бері еліміз бітімгершілік саясатын ұстанып қана қоймай, сыртқы саясатта да беделге ие болды. 1992 жылы наурызда Қазақстан БҰҰ-на қабылданды, сол кезден бастап біз ұстанған бітімгершілік тұжырымдама әлемдік деңгейде жарияланып қана қоймай, жалпы адамзаттық мәселелерді шешуге белсенді қосылуға мүмкіндік берді. Әлемдік қауымдастық алдында Қазақстанның беделі арта түсті. Мысалы, әлемде жекелеген аймақтарда жағдай ушыға түскенде Қазақстан бітімгершілікке шақыратын шараларға қатыса бастады. Атап айтқанда Югославияның күйреуі, Таулы Қарабақ үшін соғыс, Оңтүстік Осетия қақтығысын талқылауда Қазақстанның ойлы орамдары халықаралық сарапшыларды елең еткізбей қоймады.

Жуырда ресейлік және америкалық сарапшылар Нью-Йорктегі саяси пікірсайыстарға арналған сараптамалық талқылау барысында да Қазақстанның ұстанған бітімгершілік саясатына оң баға берді.

«Қазақстан Президенті өз сөзінде БҰҰ әскери қақтығыстардың алдын-алу мен тоқтатудың жеткілікті белсенді құралы емес екенін баса айтты. Сонымен қатар, ол БҰҰ бұрын болған жағдайларға емес, қазір болып жатқан нақтылықтарға жауап беруі керек екенін атап өтті. Қазіргі формат. Ал жаңа форматта жаңа ойыншылар мен жаңа елдер пайда болады. Қазақстан – даму қарқыны жаңарған ел, мұндай мемлекеттер БҰҰ-да да өз пікірлерін айтуы керек » дейді халықаралық сарапшылар.

Сондай-ақ MGIMO талдау орталығының директоры Андрей Казанцев өз кезегінде «Қазақстан дамыған институттары бар және инвестициялық және экономикалық тартымдылығы бар тұрақты ел» деп атап өтті.

«Суданда Африка одағының бітімгершілік күштеріне шабуыл жасалды. Осы уақытта террористтер бейбіт тұрғындарға шабуыл жасаған Ауғанстанның оңтүстік-шығыс провинциясында келеңсіз жаңалықтар болды. Волейбол алаңында балалар қайтыс болады. Сомалиден миллионға жуық тұрғындар қазірдің өзінде аштықта жүргені туралы хабарланған. Бұл қайғылы ақпарат ағымы БҰҰ-ның мінберінде қорқынышты сөздермен толықтырылды. Спикерлер бірінен соң бірі ауысып отырады, ал әрбір екінші адамда елде күрделі проблема бар. Украина, Сирия, Корея түбегі, басқа да елдерде проблема жетіп артылады. Осы тұрғыдан алғанда, теңдестірілген, негізінен, Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың сөзі ерекше» дейді ресейлік сарапшы  Андрей Казанцев.

Жалпы, биыл БҰҰ-ның құрылғанына 75 жыл толып отыр. Қазақстанның бұл ұйымға мүше болғанына 28 жыл болды.

28 жыл бұрын, 1992 жылы 2 наурызда Қазақстан БҰҰ-ға мүше болды. Сол жылдың 15 сәуірінде Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентінің Жарлығымен Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның БҰҰ жанындағы тұңғыш тұрақты өкілі – Ақмарал Арыстанбекованы тағайындады.

1992 жылы 5 маусымда Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасының БҰҰ жанындағы Тұрақты өкілдігін құру туралы Жарлығына қол қойылды. 1993 жылы 16 ақпанда Қазақстанда, Алматыда БҰҰ кеңсесі ашылды.

Бұған қатысты Сыртқы істер министрлігінің Алматыдағы өкілдігінің басшысы Ерлан Ысқақов: «28 жыл ішінде Қазақстан мен БҰҰ арасындағы ынтымақтастықты аймақтық және ғаламдық деңгейде дамыту үшін үлкен жұмыс атқарылды» деді.

Өз кезегінде, Қазақстан Республикасының БҰҰ жанындағы Тұрақты өкілі (1993-2003 жж.) Мадина Жарбосынова Ақмарал Арыстанбековадан кейін Қазақстанның атынан өкілдік ету үлкен құрмет екенін айтты.

«БҰҰ – ең әмбебап халықаралық ұйым. Біздің 1992 жылдың 2 наурызында БҰҰ құрамында бірауыздан қабылданғандығымыз тәуелсіз Қазақстанның тарихындағы маңызды күн болды және болып қала береді» дейді Мадина Жарбосынова.

Оның айтуынша, Қазақстан БҰҰ-ның 168-ші мүшесі болды. Бұл күні ұйым 175 мемлекетті, оның ішінде сегіз посткеңестік кеңістікті біріктіре бастады.

«БҰҰ-ға мүше бола отырып, біз, әсіресе республиканың өмірлік мүдделері аясындағы мәселелердің шешімдерін әзірлеуге толықтай қатысуға құқылы және нақты мүмкіндік алдық. 28 жыл ішінде Қазақстан халықаралық аренада өзінің лайықты орнын алды және жаһандық ұйымның әлемдегі тұрақтылық пен қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі жан-жақты күш-жігеріне өз үлесін қосуда» деді ол.

Өздеріңіз білесіздер, Қазақстан БҰҰ-ға мүшелік барысында жеті басымдықты айқындады: ядролық қарудан азат әлем құру; жаһандық соғыс қаупін жою және аймақтық қақтығыстарды реттеу; аймақтық қауіпсіздік пен ынтымақтастықты нығайту кезінде Орталық Азия мүдделерін ілгерілету; терроризммен күрес; Африкадағы бейбітшілік пен қауіпсіздік; қауіпсіздік пен тұрақты дамудың ажырамас байланысын қамтамасыз ету; сонымен бірге Қауіпсіздік Кеңесінің және бүкіл БҰҰ жүйесінің ХХІ ғасырдың қауіптері мен сынақтарына бейімделуі.

«Тәуелсіздік жылдарында және БҰҰ-ға мүше болған жылдары, Қазақстан теңгерімді және дәйекті сыртқы саяси бағыттың арқасында үлкен тарихи тәжірибені басынан өткізді, әлемдік ұйымның беделді мүшесі және халықаралық ынтымақтастықтың жауапты серіктесі болды» деп атап өтті Мадина Жарбосынова.

Ол сонымен бірге БҰҰ бірлескен іс-қимылдардың жалпыға бірдей танымал орталығы болып қала беретінін және халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау мен нығайтуда, сондай-ақ мемлекеттер арасындағы ынтымақтастықты дамытуда маңызды рөл атқаратынын атап өтті.

БҰҰ Жаһандық коммуникациялар департаментінің басшысы Властимил Самек бұл мерейлі шара тек Қазақстан үшін ғана емес, сонымен бірге БҰҰ ғаламдық ұйымы үшін де ерекше екенін айтты.

Властимил Самектің пайымынша, халықаралық құқықтың субьектілері мықты, халықаралық деңгейде танылған мемлекеттер ғана БҰҰ мүшелері бола алады. БҰҰ-ның Жарғысына сәйкес, БҰҰ-ға мүшелікке қабылдануға Жарғыда көрсетілген міндеттемелерді өзіне алатын және Ұйымның шешімі бойынша осы міндеттемелерді орындауға ниет білдіретін және бейбітшілікті сүйетін барлық мемлекеттерге ашық.

Ұйымға мүше ретінде кез келген осындай мемлекетті қабылдау Қауіпсіздік Кеңесінің ұсынысы бойынша Бас Ассамблеяның шешімімен жүзеге асырылады. Жаңа мүше болу үшін Қауіпсіздік Кеңесіне мүше 15 елдің кем дегенде 9-ы қолдауды қажет етеді. Қауіпсіздік Кеңесінің ұсынысы мақұлданғаннан кейін мәселе Бас Ассамблеяның қарауына жіберіледі, онда қосылу туралы резолюция қабылдауға үштен екі дауыс қажет.

БҰҰ-ның оның Жарғысында бекітілген мақсаттары: халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау, бейбітшілікке төнетін қатердің алдын алу және жою, агрессия актілерін жолын кесу, халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу немесе шешу, тең құқықтар мен өзін-өзі анықтау қағидаттарын құрметтеуге негізделген ұлттар арасындағы достық қатынастарды дамыту; нәсіліне, жынысына, тілі мен дініне қарамай-ақ, экономикалық, әлеуметтік, мәдени және гуманитарлық салалардағы халықаралық ынтымақтастық, барша адамдар үшін адам құқықтары мен негізгі бостандықтарын құрметтеу және дамыту.

Аталған іс-шараларға бүгінде Қазақстан өз деңгейінде үлес қосып келеді.

Әнуар ҚАЙЫРБЕК