Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі қалай дамып келеді?

Өткен жылы Мәжіліс пен мәслихаттарға өткен сайлау тәжірибеде жаңа үлгіні бекітті. Қазір бұл өз таңдағандары арқылы елдің күн тәртібі мен даму бағыттарын қалыптастыратын халық деп айтуға болады. Енді жаңа күштер мен идеялармен жұмысты жалғастыру үшін жүріп өткен жолды ойластырып, белгілі бір қорытындылар шығаратын уақыт келді. Сондықтан Сенаттың үйлестіруімен сәуір айының ортасында мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқару жүйесіндегі мәслихаттардың рөліне арналған халықаралық конференция өткізіледі. Осы іс-шара шеңберінде Өңірлік даму және жергілікті өкілді органдардың қызметі мәселелерінің кешенін талқылау жоспарлануда.

Биыл Қазақстан Жергілікті өзін – өзі басқару институтының 30 жылдығын атап өтуде. 1994 жылы мәслихаттарға депутаттардың алғашқы сайлауы өтті. Осы жылдар ішінде Қазақстанда бұл институт реформалардың бірнеше кезеңдерін, ал соңғы жылдары ең маңыздыларын бастан өткерді. Президент Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев қызметке кіріскен сәттен бастап саясаттың басты бағыттарының бірі Азаматтарды елді басқару мәселелеріне, оның ішінде өзін-өзі басқаруды дамыту арқылы барынша тарту бағыты болды.

Мәселен, 2021 жылдың маусым айында елімізде ауыл әкімдерінің алғашқы тікелей сайлауы өткізілді, ал 2023 жылы пилоттық түрде 45 аудан мен облыстық маңызы бар қалалардың әкімдерін сайлау өткізілді. Қазір әкімдердің 87% -. халық сайлайды. Бюджетаралық қатынастарды қайта қарау бойынша кезең-кезеңмен жұмыс жүргізілуде.

Жергілікті өзін-өзі басқаруды нығайтудағы маңызды қадам өткен конституциялық реформа және мәслихаттарды қалыптастырудың аралас моделіне көшу болды. Жаңа модель бойынша өткен жылғы Мәжіліс пен мәслихаттарға сайлау өткізіліп, гендерлік квоталар мен мүгедектігі бар адамдарға арналған квоталар ескерілді.

Халықаралық бақылаушылар атап өткендей, сайлау санының артуымен біздің еліміздегі демократия деңгейі де өсуде. Шынында да, бірнеше жыл ішінде сайлауға қатысу біздің қоғамның маңызды саяси дәстүріне айналды.

Саяси сана дәстүрлерін кеңінен қолдану-елімізді одан әрі демократияландыру мен дамытудың басты кепілі.

Өңірлердің дамуына жәрдемдесу мақсатында Сенатта "Өңір"Депутаттық тобы құрылып, белсенді жұмыс істеуде. Мұнда сенаторлардың өңірлермен тікелей байланысы, мәслихаттармен ынтымақтастық маңызды рөл атқарады.

Осы жұмысты одан әрі күшейту және өңіраралық өзара іс-қимылды дамыту үшін сәуір айында мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқару жүйесіндегі мәслихаттардың рөліне арналған халықаралық конференция ұйымдастырылады. Конференция аясында экономиканы, бюджетаралық қатынастарды, агроөнеркәсіптік кешен мен ауылдық аумақтарды, әлеуметтік саясат пен инклюзивті қоғамды дамыту мәселелері талқыланатын бірнеше мамандандырылған секциялар ұйымдастыру жоспарлануда.

Сонымен қатар, конференцияда біздің үлкен еліміздің өңірлерінің өкілдері арасында пікір алмасу және тәжірибе алмасу алаңы ұсынылады. Бұл тікелей байланыс арнасына айналады, соның арқасында сіз белгілі бір мәселелерді көтеріп, тиімді шешімдер таба аласыз.

Биыл біз жергілікті өзін-өзі басқару институтының 30 жылдығын атап өтеміз. Мәслихаттарға депутаттардың алғашқы сайлауы біздің елімізде 1994 жылы өтті. Жалпы, Қазақстан Тәуелсіздігінің 30 жылында ел азаматтары мәслихат депутаттарын сайлау жөніндегі сегіз науқанға қатысты.

Мемлекет басшысы әділ атап өткендей: "қазақстандықтар өз қалалары, аудандары мен ауылдары үшін жауапкершілікті алуға бұрыннан дайын". Осыған байланысты халықтың қатысу мүмкіндіктері біртіндеп кеңейіп келеді.

Қазір Қазақстанда Президенттің Жарлығымен бекітілген Жергілікті өзін өзі басқаруды дамыту тұжырымдамасы іске асырылуда

2025 жылға дейін. Орталық және жергілікті атқарушы органдар арасындағы өкілеттіктерді ажырату бойынша кезең-кезеңмен жұмыс жүргізілуде, бюджетаралық қатынастар қайта қаралуда.

Мұнда мәслихаттар халық тікелей сайлайтын және оның еркін білдіретін жергілікті өкілді органдар ретінде маңызды рөл атқарады. Мұнда бірнеше жыл ішінде үлкен кешенді жұмыс жүргізілді: мәслихаттар құрамын қалыптастыру тәсілдері қайта қаралды, олардың құрамдары жүргізілді және жаңартылды.

Мәслихаттарды дамытудың негізгі міндеттерінің бірі азаматтарды шешім қабылдау үдерістеріне тарту болып табылады. Барлық пікірлер мен дауыстарды ескере отырып, жергілікті жерлерде қабылданған шешімдердің сапасын едәуір жақсартуға болады.

Жаңа тәсілдерді әзірлеу, іздестіру және идеялармен алмасу үшін Сенатты үйлестіру кезінде мәслихаттар құрылуының 30 жылдығына арналған халықаралық конференция өткізіледі.

Соңғы жылдары біз осы институттың дамуы мен қайта туылуын көрдік. Тұтастай алғанда, Қазақстанның саяси экожүйесі нысаны жағынан да, мазмұны жағынан да өзгерді.

Президент Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев қоғамға ұсынған 2022 жылғы конституциялық реформа саяси жүйенің бүкіл конфигурациясын өзгерте отырып, қоғамдық қатынастардың жаңа дәуірі үшін негіз болды. Мемлекет басшысы жаңа демократиялық саяси мәдениеттің негізгі қағидаттарын орнатты деп сеніммен айтуға болады.

Реформа аясында орталықта және жергілікті жерлерде мемлекеттік билік пен басқару органдарына лауазымды тұлғаларды сайлаудың түбегейлі жаңа тәртібі белгіленді.

Мәслихаттарға қатысты-көпшілік және аралас сайлау жүйесі енгізілді, мандаттарды бөлу кезінде партиялық тізімдерде әйелдер, жастар және мүгедек адамдар үшін 30 пайыздық квота енгізілді.

Мәслихаттар балама негізде бірнеше кандидаттар арасынан әкімдерді тағайындауға келісім береді, яғни бұл жанама сайлау құқығының элементі.

Жүргізілген реформалардың арқасында бүгінде жалпыұлттық және өңірлік деңгейлерде өкілді билік органдарында көзқарастардың кең палитрасы қамтамасыз етілді.

Бұл өзгерістер халықтың өмірін жақсартуға, халықтың барлық пікірлері мен ұмтылыстарын кеңірек есепке алуға, елдегі сайлау процестеріне көбірек азаматтарды тартуға бағытталған.

Өңірлік әлеуметтік-экономикалық даму, азаматтық қоғам және инклюзивті орта мәселелерін сәуір айының екінші жартысында жергілікті өзін-өзі басқару институтының 30 жылдығына арналған халықаралық конференцияда талқылау жоспарлануда.