Вейптан бас тарту ұлт денсаулығына қалай әсер етеді?

Қазақстандағы жастар арасында вейпке қатысты қызығушылық күн санап артып келеді. Осыған қатысты сарапшылар мен дәрігерлер мұның денсаулыққа зиян екенін айтып, дабыл қағуда.

Вейп дегеніміз не?

Никотинді жеткізудің электрондық жүйелері (эсдн, электрондық темекі, вейп, ағылш. vapor - "бу") - қыздырғыш элементі құрамында никотин мен хош иісті қоспалар бар арнайы сұйықтықты аэрозольге айналдыратын электрондық ингаляциялық құрылғылар.

Әлемде электронды темекіні жаппай өндіру және сату 2000-шы жылдардың екінші жартысында қоғамдық орындарда темекі шегудің шектеулеріне жауап ретінде басталды. Жарнамада қағазды кәдімгі темекіге жағу кезінде пайда болатын ең қауіпті және канцерогенді шайырлар денеге енбейді деп мәлімдейді.

2021 жылы никотинді электронды жеткізу жүйелері туралы деректер алғаш рет ДДҰ-ның "жаһандық темекі эпидемиясы туралы"баяндамасына енгізілді. Бүгінде 40-тан астам ел (халқы 2,5 миллиард адамды қамтыған) вапаларға тыйым салды. Тағы 79 ел (3,2 млрд адам) шектеулі заңнамалық шаралар қабылдады: жабық қоғамдық орындарда, қоғамдық көліктерде вейптерді пайдалануға тыйым салу, жарнамаға тыйым салу.

Вейптің денсаулыққа қауіпі қандай?

Қазақстандық нарколог-дәрігер Камилла Ыдырысованың пікірінше, сұйық қоспалар түріндегі никотин әлдеқайда қауіпті, себебі ол өкпенің қан ағымына тікелей енеді. Вейптердегі Аэрозоль, әдетте, альдегидтерді, гликольдерді және басқа элементтерді қамтиды, олардың көпшілігі улы. Олар, әрине, жасөспірімнің миының дамуы мен қызметіне, сондай-ақ жүрек-тамыр жүйесіне теріс әсер етеді. Сонымен қатар, есту, көру қабілетінің нашарлауы, қалқанша безінің қызметі, тері аурулары және ОЖЖ депрессиясы қаупі бар.

"Сонымен қатар, улы заттар ваперлердің өздері үшін ғана емес, айналасындағылар үшін де қауіпті, өйткені вапалардың 75-80% - ы қоршаған ортаға кетеді. Ал айналасындағылар дем алады. Егер біз жасөспірімдердің сәнді құрылғыларына тыйым салмасақ, біз 10 жылдан кейін өкпе ауруы бар және миы зақымдалған адамдардың ұрпағын алар едік", дейді Камилла Ыдырысова.

Қазақстанда вейппен қалай күресіп келеді?

Қазақстанда вейптерге тыйым салу туралы алғаш рет 2021 жылдың күзінде айтылды. Мәжілістің бірқатар депутаттары осындай бастама көтерді. Вейптерге қарсы алғашқы күрескерлердің бірі атақты мәжілісші Мәди Ахметов болды.

"Заңсыз және ешқандай техникалық регламенттерге сәйкес келмейтін бір реттік вапалар әлі күнге дейін отандық нарыққа кеден арқылы үнемі түсіп тұрады? Бұл процеске тікелей жауапты құзыретті органдар қайда?", дейді Мәди Ахметов.

Айта кету керек, бұл бастама сол кезде кеңінен мақұлданбаған. 2023 жылғы 10 мамырда мәжіліс депутаты, Respublica партиясының фракция мүшесі Нұргүл Тау ел премьер-министріне депутаттық сауал жолдады. Сұрау салу қазақстандықтардың балалар, жасөспірімдер мен жастар арасында вейптердің таралуын тоқтатуды талап еткен өтініштеріне негізделген.

Вейптан бас тарту ұлт денсаулығына қалай әсер етеді?

Қазақстанда 2018 жылы HBSC (Health Behaviour in School-Aged Children – бұл ДДҰ-ның зерттеуі, оған әлем елдерінің үлкен тобы қатысады) жүргізген зерттеуіне сәйкес, 15 жастан асқан ұлдардың 14% - ы және қыздардың 6% - ы вейптерді қолданып көрді. 2022 жылы вап саны 3,6% - ға өсті.

ДДҰ Қазақстандағы жасөспірімдердің денсаулығына өте алаңдаулы. Өткен жылы ДДҰ-ның ҚР-дағы Кеңсесінің Басшысы Скендер Сыла жай ғана ел Үкіметіне шақырды.

"Біз жергілікті институттар мен ұйымдарға жасөспірімдердің мәселелерін анықтау үшін жергілікті зерттеулер жүргізуді ұсынамыз. Зиянды әдеттерсіз салауатты өмір салтын насихаттаудың ауқымды жүйесі қажет".

Соңында халық денсаулығының жай – күйі экономикалық өсудің қуатты факторы екенін атап өтеміз. Американдық сарапшылардың пікірінше, тікелей экономикалық шығындар ауруға байланысты жалпы экономикалық шығынның шамамен 10% құрайды.

Финляндиядан келген экономистердің айтуынша, жаман әдеттерден бас тарту адамның өнімділігін 30% - ға арттыра алады. Себебі қызметкер ауруға бейім емес және аурухана қызметкерлерін аз қабылдайды.