6 ақпанда Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Қазақстанның стратегиялық зерттеулер институтында «Қ.К. Тоқаевтың 3 жылдық саяси реформаларының нәтижелері» атты тақырыпта «КИСИ GPS: Gylym. Pikir. Sayasat.» Ұлттық сараптама алаңының отырысы өтті. Шара барысында талқылауға қатысушылар – мемлекеттік органдар мен парламент өкілдері, жетекші талдау орталықтарының басшылары, тәуелсіз сарапшылар мен қоғам қайраткерлері Қазақстанда соңғы үш жылда жүзеге асырылған саяси реформалардың негізгі аспектілерін, олардың мемлекеттік басқаруды, құқықтық жүйені және азаматтық қоғамды дамытуға ықпалын талқылады.

Талқылаудағы алғысөзінде Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы ҚСЗИ директоры Еркін Тұқымов Қазақстанда соңғы үш жылда елімізде ғана емес, бүкіл посткеңестік елдерде бұрын-соңды болмаған демократиялық реформалар жүзеге асырылғанын ерекше атап өтті.

«Мемлекет басшысы бірнеше рет атап өткендей, саяси жаңғыртусыз елдің тұрақты ілгерілеуі мүмкін емес. Жаһандық тұрақсыздық жағдайында жан-жақты саяси реформалардың жүзеге асуы әлемдік қауымдастыққа Қазақстанды аяғына нық тұрған мемлекет және біздің ауызбірлікті біртұтас ұлт екенімізді білдіретін сигнал. Президент Тоқаев Қазақстанның даму, ілгерілеу және реформалар жолын таңдап жатқанын көрсетті. Бұл оның тарихи миссиясы, ел басшысы ретіндегі жауапкершілігі. Реформалардың түпкі мақсаты – әрбір қазақстандықтың әл-ауқатын арттыру, еліміздің егемендігін нығайту, демократиялық институттарды нығайту және жаңа саяси дәстүрлерді қалыптастыру», – деді Е.Тұқымов.

ҚСЗИ директоры, сондай-ақ реформалардың түпкі мақсаты әрбір қазақстандықтың әл-ауқатын арттыру, еліміздің егемендігін нығайту, демократиялық институттарды шыңдау және жаңа саяси дәстүрлерді қалыптастыру екенін баса айтты.

ҚР Конституциялық Сотының Төрағасы Эльвира Әзімова Әділетті Қазақстан тұжырымдамасы аясында заңның үстемдігі мәдениеті жаңартылып, адам құқықтарын қорғау және құқық қорғау институттарын нығайту саласында кешенді шаралар жүзеге асырылып жатқанын – олардың ішінде қалпына келтірілген Конституциялық сот орталық орын алатынын атап өтті.

«Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты Конституцияның сақталуын қамтамасыз ету бойынша маңызды миссияны жүзеге асырады. Ол азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын қорғайтын сот жүйесінің негізгі элементіне айналды. Сот заңдар мен нормативтік құқықтық актілердің Конституцияға сәйкестігін тексеріп, конституциялық дауларды шешеді, бұл мемлекетіміздегі заңдылық пен құқықтық тәртіптің кепілі болып табылады.

Конституциялық Сотты құру оның өз функцияларын тиімді орындауына мүмкіндік беретін тәуелсіздік пен әділдік қағидаттарын сақтай отырып жүзеге асырылады. Конституциялық сот қызмет етуі жылдарында заңның үстемдігін бекітіп, азаматтардың мемлекеттік институттарға сенімін нығайтуға көмектесетін маңызды нәтижелермен көрінді», — деп атап өтті Эльвира Әзімова.

ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Айдос Сарым үкімет бірқатар жағдайларға, атап айтқанда қаңтар оқиғасына байланысты саяси реформалар жүргізуге мәжбүр болды деген аңыздың жоққа шығарды.

«Бірақ демократиялық үдерістер тек жағымсыз оқиғаларға реакция ғана емес. Шын мәнінде, саяси реформалар – бұл президент Тоқаевтың философиясы», — деді А.Сарым.

Қоғамдық-саяси реформалардың қажеттілігі мен сұранысы туралы айта келе, мәжіліс депутаты 2015-2019 жылдары Қазақстанның экономикалық дамудың шегіне жеткенін атап өтті.

«Ол кезге дейін өсуді қамтамасыз ететін әлеуетіміз болмады. Халық саны 5 миллионға өсті, бірақ бізде осы 5 миллион азаматты бойына сіңіріп, әлеуметтік жеңілдіктер жасай алатын экономика болмады. Қалай болғанда да, біз әлеуметтік-саяси реформаларға келер едік. Сол кездің өзінде-ақ «Халық үніне құлақ асатын мемлекеттің» кейбір институттары іске қосылды, олардың міндеттеріне үкіметті, оның органдарын болатын өзгерістерге дайындау, түзету кірді», — деді А.Сарым.

Мәжіліс депутаты Ермұрат Бапи соңғы үш жылдағы демократиялық өзгерістердің оң динамикасын, оның ішінде бірқатар маңызды заңнамалық бастамалардың жүзеге асырылуын атап өтті.

«Алайда реформаларды тек заң арқылы жүзеге асыру мүмкін емес. Қоғамдық санаға өзгерістер қажет. 30 жыл бойы қоғам тоқырау жағдайында болды. Сондықтан өзгерістерді жүзеге асыру кезең-кезеңімен жүруі керек. Қоғамдық санада әлі де демократиялық құндылықтарға бетбұрыс болған жоқ», — деп атап көрсетті Е.Бапи.

Бала құқықтары жөніндегі уәкіл Динара Зәкиева өз сөзінде заң үстемдігі қағидатын нығайту және әйелдер мен балаларды заңнамалық қорғау сияқты реформаның маңызды бағытына тоқталды. Балалар омбудсмені өз институтының қызметінің нәтижелерімен бөлісті.

«Бүгінде 2 мың отбасын қолдау орталығы ашылды, тағы 125 ашылуға дайындық үстінде. Проблемалық отбасыларды бақылау мақсатында 45 мың рейд ұйымдастырылады. Барлық облыстарда психологиялық қолдау орталықтары ашылды. «Жақында балалардың құқықтарын қорғау бөлімдері де ашылады», — деді Д.Зәкиева. Сондай-ақ, ЮНИСЕФ те Қазақстанның балаларды қорғау жөніндегі жұмысын жоғары бағалайтынын атап өтті.

Мәжіліс депутаты Никита Шаталов Президенттің саяси реформалары ұлттық мәдениет пен ұлттық институттармен байланысты екеніне назар аударды. Мемлекет пен қоғам бұрынғы қоғамдық-саяси формациядан мұраға қалған институттар және соңғы 30 жылдағы заманауи институттармен байланысты.

«Институт дегеніміз не? Бұл депутаттар, судьялар, прокурорлар отыратын ғимарат емес. Бұл үнемі қайталанатын ережелер мен қағидалар. Президенттің саяси реформаларының басты міндеттерінің бірі – осы ережелер мен қағидаларды біріктіріп, оларды жүйелі ету. Мысалы, егер бұл сайлау болса, онда олар тұрақты. Өңірлерге іссапарлар барысында сайланған әкімдерге деген сенімнің артып келе жатқанын өз тәжірибемнен көріп жүрмін. Өйткені халық әкімге сенеді, ал әкім тұрғындар үшін жауапкершілікті өз мойнына алады. Бұл билік пен халық арасындағы байланысты нығайтады. Мұның бәрі жоғары экономикалық өсудің негізгі құралдарының бірі ретінде қоғамға базалық сенімді қалыптастыру үшін қажет. Әртүрлі деңгейде сенім жоғары болған жерде транзакциялық шығындар болмайды, меншік құқығының кепілдігі және құқықтық жүйелердің тұрақтылығы болады. «Қазіргі таңда біз соған қарай жылжып келеміз», — деп түйіндеді мәжілісмен.

Қазақстан халқы Ассамблеясы Хатшылығы меңгерушісінің орынбасары Анастасия Щегорцова өз сөзінде халықтың қолдауы реформалардың табысты болуының маңызды шарты екенін ерекше атап өтті.

«Азаматтық қоғам Президент реформаларының бенефициарына ғана емес, субъектісіне де айналды. Бүгінгі таңда қазақстандық қоғам жаңа саяси шындықта – жаңа этика, жаңа ережелер, жаңа саяси мәдениет жағдайында өмір сүріп жатыр, бұл басқалармен қатар онлайн өтініштер институтының және Конституциялық соттың пайда болуымен байланысты», — деді ҚХА өкілі.

Сонымен қатар, А.Щегорцова Қазақстан халқы Ассамблеясының реформаларды жүзеге асырудағы рөліне тоқталды.

«Қазақстан халқы Ассамблеясы өзінің 30 жылдық қызметінде консультативтік-кеңесші органнан Парламенттегі өкілдік функциясы бар конституциялық органға айналды. Ассамблеяның барлық жұмысы бірлік орнатуға бағытталған, онсыз еліміздің ілгері дамуы мүмкін емес. Ассамблея Президенттің барлық бастамаларына белсене араласады», — деген пікір білдірді.

Қолданбалы этносаяси зерттеулер институтының директоры Талғат Қалиев реформалар әрқашан жайлылық аумағынан шығуды білдіреді деп мәлімдеді.

«Қазақстан жойқын дауыл жағдайында реформаларды жүзеге асырды: бір жағынан Қантар болды, екінші жағынан геосаяси жағдайдың шиеленісуі болды. Мұның бәрі реформаларды тоқтатып, неғұрлым қолайлы саяси және экономикалық сәтті күтуге себеп болуы мүмкін еді. Реформалардың жүзеге асыру перспективаларынан гөрі тәуекелдері көп болды. «Оларды осындай жағдайда өткізу батыл шешім болды», — деп бөлісті белгілі саясаттанушы.

Сонымен қатар, реформа бұл нысанның өзгеруі екенін, ал жаңартылған институттардың мазмұны мен толықтырылуы азаматтық сектор мен мемлекеттік органдардың бірлескен жұмысына байланысты болатынына тоқталды.

«Соңғы үш жылда біз бұл реформалардың нәтижелерін, олардың күрделілігі мен ауқымдылығын көрдік. Бұған дейін Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінде сарапшылар талқылап, сол кезде іске аспайтындай болып көрінген көптеген бастамалар қазір шындыққа айналды», — деп түйіндеді сөзін Т.Қалиев.

Astana Open Dialogue аналитикалық платформасының тең құрылтайшысы, Мәжіліс жанындағы Қоғамдық палатаның мүшесі Александр Данилов саяси реформалар негізінен Қантардан кейін «қылбұрау салынады» деп болжаған сарапшылардың күтіліміне қарама-қайшы жүзеге асырылдғанын еске салды.

«Саяси реформалардың ең маңызды нәтижесі – осы уақыт ішінде бізде ешқандай кері қайтару болған жоқ және біз ырықтандыруды жалғастырамыз. Дегенмен, жүргізіліп жатқан реформаларды бағалау үшін әлі де көп жұмыс істеу керек, ҚСЗИ оларды қадағалайтын негізгі институттардың бірі», — деді саясаттанушы.

Саясаттанушы, медиа-менеджер Сырым Итқұлов саяси реформалардың нәтижесінің бірі ақпараттық мәдениетті арттыру болуы керек деген пікір білдірді.

«Бүгін біз қоғамның күшті саясилануының куәсі болып отырмыз, ол мемлекеттік шешімдердің барлығы әрбір қазақстандыққа қатысты екенін түсінуден көрінеді. Сондықтан саясаткерлердің де, қоғамның да жауапкершілігі, ең бастысы, барша адамға әділдік керек», — деп атап көрсетті С.Итқұлов.

Талқылау соңында сарапшылар саяси реформалар Қазақстанның тұрақты дамуы мен мемлекеттік басқарудың тиімді жүйесін қалыптастыруға, сондай-ақ қоғамды топтастыруға және азаматтардың еліміздің саяси өміріне белсенді қатысуына берік негіз қалады деген қорытындыға келді.