Президент Қасым-Жомарт Тоқаев халыққа Жолдауында әлеуметтік төлемдердің мөлшерін біріздендіруге, демографиялық процестерді болжау орталығын құруға, зейнетақы жүйесіне көзқарастарды қайта қарауға және қаржылық сауаттылықты арттыруды жалғастыруға шақырған болатын.
Мемлекет басшысы әлеуметтік төлемдердің қолданыстағы жүйесін сынға алып, бірізділік және жүйеліліктің жоғын айтып сынға алды. Оның айтуынша, жеңілдіктер мен жәрдемақылардың жүзден астам түрі мектеп пен аурухана, инфрақұрылымдарға бөлінетін негізгі ресурстан алыстатады және мәселені нақты шешуге кедергі келтіреді.
- Президенттің әлеуметтік салаға назар аударып, әлеуметтік төлем жүйесін талдағаны жақсы. Бүгінде ол басқа түрлі жұмыс істейді: көпбалалы отбасыларға көмек табысына қарамастан тағайындалады, ал екі-үш баласы бар толық емес немесе табысы төмен отбасылар көбінесе мемлекеттік қолдаусыз қалады. Нәтижесінде бюджеттің негізгі бөлігі шамамен 600 мың көпбалалы отбасына кетеді, ал атаулы көмекті тек 45 мыңға жуық отбасы алады — шамамен 240 мың адам. Негізгі критерий тек балалар саны ғана емес, табыс деңгейі болуы керек, - деп атап өтті "Санж" зерттеу орталығының директоры Жанар Жандосова.
Оның пікірінше, төлем жүйесі тиімсіз және сыбайлас жемқорлыққа осал. Жеңілдіктерді заңсыз ресімдейтін делдалдар пайда болады, ал нақты көмек шынымен мұқтаж адамдарға жетпейді. Артық төлемдер де, мұқтаждарға төлем жасаудан бас тарту кезінде де қателіктер кездеседі.
Кейде адамдар жәрдемақы алу немесе баспана алу үшін саналы түрде ажырасады. Сондықтан әлеуметтік төлемді реттеуде өте мұқият тәсіл қажет.
«Адами капитал – негізгі ресурс. Бұл тек білім ғана емес. Оқуды тегін жасауға болады, бірақ егер бала тамақтанбаса және қалыпты киімі болмаса, олар бұл мүмкіндікті пайдалана алмайды. Нәтижесінде біз білім деңгейінің төмендігін және соның салдарынан табыс та төмендейді. Ал бұл қоғам үшін ауыртпалыққа айналуы мүмкін», - деп түсіндіреді маман Марат Кайрленов.
Сондай-ақ сарапшы қаржылық сауаттылық тақырыбын да тілге тиек етті.
«Иә, бұл аспект бар, бірақ ол маңызды емес. Қаржылық сауаттылық –отбасылық бюджетті жоспарлау қабілетінен бастап сауатты инвестицияларға дейінгі кең ұғым. Біздің азаматтарымыз қаржылық сауатсыз деп айту дұрыс болмас еді. Ширек ғасырдан бері халық несиелерді белсенді пайдаланып келеді. 2000 жылдардың басынан бастап миллиондаған адамдар несие алды, ал бүгінде экономикалық белсенді халықтың көп бөлігі несиелік міндеттемелерге ие. Сонымен қатар, проблемалық несиелердің (NPL) үлесі шамамен 3% құрайды — жоғары ставкалар аясында бұл өте қалыпты деңгей. Бұл дегеніміз, банктер де, қарыз алушылар да тәуекелдерді барабар бағалайды». дейді экономист.
