Әлеуметтік желілерде Алматыда шамамен 12-18 маусым аралығында болатын жер сілкінісі туралы бейресми ақпарат тараған еді. "Ұлттық сейсмологиялық бақылау және зерттеу ғылыми орталығы" (NNCSNI) аталған ақпараттарды жоққа шығарды және «жақын арада жойқын жер сілкінісі болмайды» деп мәлімдеді.
Аталған жер сілкінісі туралы ақпарат алдымен Telegram әлеуметтік желісіндегі арналардың бірінде жарияланды. Нақты дереккөзі көрсетілмеген ақпаратта "алдағы жер сілкінісі кем дегенде 7,5 шамасында болады деп күтілуде"деп жазылған. Белгісіз "сарапшының" ақпаратын алматылықтар бірден таратып, Whatsapp чаттар арқылы жақындарына "ескерту" жасай бастады.
Араға бірнеше күн салып белгісіз сарапшы ақпаратқа өзгеріс енгізіп, жер сілкінісінің 7,5 емес 12 магнитулалы болатынын жазды. Білікті сарапшылар мұндай магнитуданың шындыққа жанаспайтынын, Рихтер шкаласы бойынша максималды магнитудасы небәрі 9,5 құрайтынын атап өтті.
"Ұлттық сейсмологиялық бақылау және зерттеу ғылыми орталығының" хабарламасына сәйкес алдағы уақытта мүндай жоғары магнитулалы жер сілкінісі болмайтынын айтты.
"ҰҒКО сараптау комиссиясының соңғы отырысы 2025 жылғы 11 маусымда өтті. Комиссия бүгінгі күні бізде "өлшенетін параметрлерде ешқандай ауытқу жоқ" деген қорытындыға келді. Қарапайым тілге аударғанда бұл мұндай жер сілкінісін күтуге ешқандай себеп жоқ дегенді білдіреді", - деді болжау комиссиясының мүшесі, техногендік сейсмика зертханасының бас ғылыми қызметкері Нұрсәрсен Өзбеков.
Қаладағы жер сілкініске байланысты алматылықтар өз алаңдаушылығын әлеуметтік желіде бөлісіп отырады. Осыған байланысты Qamshy ақпараттық агенттігі сарапшы Елизавета Есенжігітованың пікірін оқырман назарына ұсынады. Сарапшы Алматы қаласындағы жер сілкінісінің жиілеуін былай түсіндірді:
Қазақстанның ең ірі мегаполисі - Алматы қаласын қоса алғанда, Алматы облысының аумағы кіретін Солтүстік Тянь-Шань аймағы бүкіл Орталық Азиядағы ең сейсмикалық қауіпті аймақтардың бірі болып табылады. 1880 жылдан 1915 жылға дейін әлемдегі сейсмикалық процестердің белсенділенуіне дейінгі жүз жылдан астам уақыт ішінде мұнда он шақты жойқын жер сілкінісі болғанын атап өту жеткілікті. Олардың екеуі (1889 жылғы Чилик және 1911 жылғы Кемин) 8 баллдан жоғары болды және әлемдік сейсмикалық апаттар дәрежесіне көтерілді.
Қазіргі уақытта жыл сайын Алматыдан 100 км радиуста 200-ге дейін жер сілкінісі болады. Сейсмология институтының мәліметінше, 2018-2022 жылдары Алматыда 2000-нан астам жер сілкінісі болған. Олардың аумақтық таралу сипатына сүйене отырып, негізгі сейсмикалық белсенділік қаланың оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында дамиды. Ұзақ уақыт бойы әлсіз жер сілкіністерінің көп саны бұл аймақты сейсмикалық қауіпті аймақтарға жатқызады.
Сарапшының айтуынша, Қазақстан аумағының 40% - ы сейсмикалық белсенді аймақта, ал ел аумағының шамамен 30% - ы техногендік сипаттағы жер сілкіністеріне ұшырайды.
«Ал жоғарыда аталған аумақтарда 10 млн-нан астам адам тұрады, 400-ден астам елді мекен орналасқан, өнеркәсіптік әлеуеттің 40% - ы және Экономика объектілерінің 50% - на дейін шоғырланған. Қазақстан аумағында әрдайым жер сілкінісі болған, алдағы уақытта да болады. Жер қойнауында геологиялық процестер жүреді және осы процестер кезінде жер қыртысында энергия жиналады. Жер өзін осы энергиялардан босатады және олардың жер бетіне шығатын жерлерінде оқиғалар (дүмпулер) болады. Егер Қазақстан бойынша оқиғалардың жалпы санын алсақ, онда жылына 10 мыңнан астам оқиғаны тіркейміз», дейді Елизавета Есенжігітова.
Сондай-ақ сейсмолог магнитудасы аз жер сілкінісі неғұрлым жиі болса соғұрлым жақсы екенін айтты. Мұны ғылыми зерттеулерге сүйене отырып түсіндірді:
«Егер жер сілкінісі болмаса, онда үлкен жер сілкінісі болып, жойқын салдарға әкелуі мүмкін еді. Сондықтан мұндай оқиғалар неғұрлым көп болса, жер қыртысы үшін соғұрлым жақсы болады деп санаймыз.
Сейсмология институтында ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысады және бағыттардың бірі – болжам. Болжамның үш түрі бар: ұзақ мерзімді, орта мерзімді және қысқа мерзімді. Ұзақ мерзімді болжамға сәйкес, біз әртүрлі егжей-тегжейлі карталарды дайындаймыз. Бұл карталарда ең қауіпті жерлер көрсетілген. Осы картаға сәйкес Алматы қаласы 8-9 балдық аймақта орналасқан».
Алматы облысындағы соңғы жойқын жер сілкінісі 1887 және 1911 жылдары болған. Одан бері 100 жылдан астам уақыт өтті. Статистикалық мәліметтер бойынша әр 120-130 жыл сайын қала аумағында 8-9 балдық үлкен жер сілкінісі болған. Осыған қатысты сарапшының пікірін білдік.
«Ең ауыр жер сілкіністерінен кейін (1887-1911) 1990 жылға дейін Алматының маңында магнитудасы 5,0-ден асатын 14 жер сілкінісі болды. 1990 жылғы 12 қарашадағы Байсорун жер сілкінісінен кейін Алматы өңірінің аумағында 5 магнитудасы бар жер сілкінісі болған жоқ. 1991 жылдан бастап Алматы аймағы шегінде қатты жер сілкінісі болмаған.
Бұған дейін болған 3 бірдей жойқын жер сілкіністерінің салдарын зерттей отырып, біз циклдік бар және әр 120-130 жыл сайын осы оқиғалардың қайталану мүмкіндігі бар деген қорытындыға келдік. Бірақ біз жер қыртысындағы тектоникалық белсенділікті үнемі қадағалап отырамыз, бұл өте баяу процесс болғандықтан мұндай оқиғалар арасындағы алшақтық ғасырларға, тіпті мыңжылдықтарға жетуі мүмкін. Жойқын жер сілкінісі болуы мүмкін бірақ нақты уақытты болжау өте қиын».
Сарапшы Алматы қаласы жойқын сілкінісіне дайын ба сұрағына былай жауап берді:
«Иә, бізде уәкілетті органдарда (ТЖМ, ТЖД) күшті жер сілкіністеріне ден қою және оларды жою жоспары бар. Жоспар бойынша бұл іс – шараға жергілікті күштер қатысады-бұл төтенше жағдайлар Департаменттері және жақын орналасқан әскери бөлімдер, Қорғаныс министрлігінің күштері. Эвакуациялау жоспары мен маршруттары бар, көмек көрсету орындары, әсіресе теміржол пойыздарының құрамы анықталады. Жыл сайын Қазақстан бойынша таяу шет елдермен бірлесіп командалық-штабтық оқу-жаттығулар ("Жер" және "Жартасты қала") өткізіледі. Арнайы бөлінген орындарда жою және ден қою бойынша жаттығулар өткізіледі».
Қазіргі таңда сейсмология институты жер сілкінісін болжау, сейсмикалық қауіп пен сейсмикалық қауіпті бағалау және Қазақстан Республикасының аумағындағы елді мекендер мен стратегиялық объектілердің сейсмикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы проблемаларды шешу бойынша іргелі және қолданбалы ғылыми-зерттеу міндеттерімен айналысады.
«Сондай-ақ, біздің мамандар дәріс оқиды, брошюралар мен буклеттер дайындайды, жыл сайынғы командалық-штабтық жаттығуларға қатысады. Жер сілкінісі болған жағдайда дайын болуға тырысамыз. Біздің жұмысымыздың нәтижесі егжей-тегжейлі карталар десем де болады. Олар нормативтік құжаттар болып табылады, олардың негізінде құрылыс нормалары мен ережелері жасалады. Қазақстанның ең сейсмикалық қауіпті өңірлері-Алматы, Алматы облысы, Шығыс Қазақстан, сондай-ақ Жамбыл және Түркістан облыстары», дейді сарапшы.
Сонымен қатар, сарапшы жер сілкінісі болған жағдайдағы қауіпсіздік ережесіне тоқталып өтті.
«Қазір қаладағы ғимараттар өте тығыз салынып жатыр және ғимарат жанына жиналу қауіпті болуы мүмкін. Жер сілкінісі кезінде ең жақсы орын стадион немесе футбол алаңы сияқты ашық алаң болып саналады. Қазіргі уақытта әрбір тұрғын үй кешені немесе ұйым ТЖ кезінде жиналатын орынды дербес анықтайды. Бірақ бәрібір ТЖД қызметкерлері бұл жағдайда қала тұрғындарын жинау алаңын анықтауға көмектесе алады.
Қауіпсіз жиналу орны электр желісінен, ағаштардан және ғимараттардан алыс әрі ашық жер болуы керек. Жер асты дүмпулері кезінде ғимараттарға жақындауға мүлдем болмайды. Ал тұрғын үйлердің кіреберістерінде қадамдық нұсқаулықпен ақпараттық стендтер орнату қажет», деп сөзін аяқтады ол.
