Қазiр осы шулы бейне­кө­рiнiс ғаламтордан алынып тасталды. Бiрақ ол өзiнiң дiттеген мақсатына жеттi деуге болады. Жұрт арасында бұл жөнiнде қым-қиғаш пiкiрлер айтылды. Ресми органдар ал­ғаш­қыда Шам жерiнде соғысып жүрген қазақстандықтар бар дегендi жоққа шығарғысы келдi. Бiрақ ақыр түбi мойындады. Мойындамасқа амал қалды ма? Шам жерiндегi қаракөздер туралы фильм ащы шындыққа көз жеткiздi. Ол шындық— Қазақстанда радикалды дiни топтардың әрекетi тым асқынып барады, оған тұсау салу құзырлы органдардың да қолынан келмей тұр. Осы фильмнен кейiн Сириядағы адасқан қазақтар ғана емес, мына сiз бен бiз де өрт iшiнде, шарасыз күйде тұрғанымызды түсiндiк.

Ғаламтордағы осы жексұрын фильмнен кейiн Сириядағы соғысқа аттанған қазақтардың бiрқатарының аты-жөндерi анықталып, олардың туған-туыстары журналистерге сұхбат бер­дi. “Жиһад жасап, жұ­мақтың төрiнен орын алу үшiн” Шам жерiне кеткен­дер­дiң арасында бiр топ оңтүстiкқазақстандықтың бары да осыдан кейiн белгiлi болған. Солардың бiрi – Мақтарал ауданының тұрғыны Нұрлан Қаматаев. Нұрланның анасы Еркiн апайдың айтуынша, ұлының әу баста дiнге деген қызығушылығы болмапты. Мектепте орыс сыныбында оқыған. Нұрлан күнкөрiс iздеп әйелi, бала-шағасымен Алматыға көшедi. Бiрақ Алматыда тұрақты жұмыс табылмай, әр кә­сiптiң басын бiр шалған. Күндердiң күнiнде ол әке-шешесiне Дубайға көлiк әкелуге аттанып бара жат­қанын хабарлапты. Оншақты күн араб жерiнде болып келген ұлының жүрiс-тұрысы осыдан кейiн күрт өзгерген. Сәждеге жығылған, әйелi Мәдинаға да намаз оқуды бұйырған. Ендi мiне, былтыр күзде әлгi бейнекөрiнiс ғаламторда пайда болып, оны телеарналар үзiп-жұлып берiп жатқан кезде, Еркiн апай құран оқып отырған бiр топ баланың iшiнен Нұрланнан туған екi неме­ресiн танып, зар еңiрейдi де қалады.

Арада бiраз уақыт өткенде Нұрлан анасына өзi хабарласып, “мама, неге жылап жүр­сiз, бiз тiрiмiз. Сирияда емес, Арабияда жүрмiз” деп­тi. Егер Нұрлан расында да Арабияда жүрген болса, онда оның екi ұлы Дiнмұхам­мед пен Әбiл­қайыр Сириядағы қазақтардың арасында не iстеп жүр? Олардың ендiгi тағдыры не болады?

Жалпы, Мақтарал өңiрiнде терiс ағымдардың тайраң салуы бұған дейiн де көрiнiс берген. Ауданда халифат құрамыз деп даурыққандар, “Хизб-ут Тахрир”, “Таблиғи жамиғат” ұйымдарына мүше болғандар, сол ұйымның iлi­мiн таратқаны үшiн сотталған азаматтар жетерлiк. Оның себебi айтпаса да белгiлi. Мақтарал – Өзбекстанмен ауылы аралас, қойы қоралас жатқан аудан. Мұның неге еске салып отырмыз?

“Мақтарал ауданынан Сирияға жиһад жасауға аттанып кеткен жалғыз Нұрлан емес, олар кемiнде 8 жiгiт. Бұлардан бөлек олардың әйелдерi, бала-шағалары бар. Бәрiн қоссаңыз, 15-20 шақты адам”. Мұндай мәлi­меттi әлгi фильмдi тамашалаған мақтаралдық ағайындардың өздерi айтып жүр. Тiптi олар бiзге Шам же­рiнде жүр деген жiгiттердiң аты-жөн­дерiн де тiзiп бердi (оны жариялауды қажет деп таппадық). Олардың барлығы дер­лiк кейiнiрек сауда-саттықтың қамымен Мақтаралдан Алматыға көшiп кеткен. Араларында Өзбекстаннан көшiп келгендер де бар. Солардың iшiнде Талғат есiмдi жiгiт уа­қ­тысында Мақтаралдың “положенцы” болған көрiнедi. Бе­делдi жiгiт аз уақыт iшiнде айналасына “сен тұр, мен атайын” деген өңшең сақа жiгiттердi топтастырған. Жағдайы жоқтарға кәсiп тауып берiп, сауда-саттыққа ортақтастырған. Осы сауда-саттықтың қамымен жiгiт­тердiң бiр мезгiлде Алматыға көшiп кетуi де көңiлге күдiк ұялатады. Бiр таңғаларлығы, олардың дәстүрлi емес дiндi ұстанғанын, нақтырағы тәк­бiр­шiлдiк ағымының жетегiне ергенiн жұрттың көпшiлiгi бiлген. Тәкбiршiлдiк исламдағы радикалды ағымның бiрi саналады. Бұл ағымды 1999 жылы Ташкенттегi террорлық жарылыстарды ұйымдастырды деген Өзбекстан ислам қозғалысының жетекшiлерi ұстанған едi. Осыдан кейiн Мақтаралдағы тәкбiршiлер­дiң қадамы құзырлы органдардың бақылауынан неге тыс қалған деген сауал туындайды. Жұрт бiлетiн нәрсенi Ұлттық қауiпсiздiк комитетi­нiң қызметкерлерi бiлмедi деу қисынды ма? Жуырда бас прокуор Асхат Дауыл­баев­тың өзi де алқалы жиында “Бұл арнаулы органдардың жұмысындағы кемшiлiк” дедi емес пе?! “Сирия синдромынан” кейiн ҰҚК-ның бұрынғы төрағасы Нартай Дүтбаев ақпарат құралдарына берген сұхбатында 1999 жылы Ташкентте болған жарылыстардың бiр ұшы Қазақстанға барып тiрелгенiн ашық мойындады. Мұны сол кезде-ақ Өзбекстанның Ұлт­тық қауiп­сiздiк қызметi мә­лiмдеген болатын. Алайда “ұлтаралық татулық пен дiни келiсiмге” масайраған Қазақстан бұл ескертуге мән бермеген сияқты. Бiрақ...

Ұйқысынан ендi ғана шошып оянған күштiк құрылымдар өздерiнiң әдеттегi күш­теу шараларына шұғыл көш­кенi байқалады. Былтыр қарашада Сирия жерiнде соғысып қайтқан екiбастұздық екi азаматтың үстiне қылмыстық iс қозғалды. Жаңа жылдан кейiн Ақмола облысының бiр тұрғынына қазақстандықтарды Сириядағы соғысқа баруға үгiт­тегенi үшiн сырттай тұтқындау туралы сот қаулысы шықты. Сириядағы соғысқа қар­жы аударған қазақстандықтардың iстi болғандығы жө­нiнде де ақпарат бар. Сонда құзырлы органдардың қолынан келген бар шара жаппай соттау ма? Қайтып келсе аямайтынын бiлетiн олар ендi не iстейдi? Ана жақта онсыз да екi оттың ортасында шарасыз жағдайда жүрген қандастарымызға қол ұшын соз­ғандағы түрiмiз тек түрмеге қамау ма? Адасқанды тура жолға салудың бұдан басқа жолы қалмағаны ма? Мiне, көпшiлiктiң көкейiн мазалаған осы сауалдарға жауап табылмай тұр.

Жуырда Қырғызстанның Ош облысында бiр әйел күйеуiнiң рұқсатынсыз үш баласын алып, Сирияға соғысуға аттанып кетiптi. Ал мұның алдында Сириядан оралған бiр қандасымыз дәл осы Ош жерiнде терроршылардың лагерiнде дайындықтан өткенi ақпарат құралдарында айтылды. Ошта әлi қанша қазақстандықтың жүр­генiн ешкiм тап басып айта алмайды. Ресми ақпараттарға қарағанда, Сирияда үкiметтiк жасақтарға қар­сы 83 мемлекеттен келген 100 мыңнан астам жалдамалы содыр соғысуда. Қақтығыстың салдарынан 115 мыңдай адам қаза тапқан. Бұлардың iшiнде қанша қазақ бары белгiсiз...

"Жас  Алаш"