Өміртай БІТІМОВ, Қазақстан Республикасының Ауғанстан Ислам Республикасындағы Төтенше және өкілетті елшісі:
Ауғанстан Ислам Республикасының президенті Мұхаммад Ашраф Ғанидің Қазақстанға ресми сапары күтілуде. Онымен бірге Ұлттық бірлік үкіметінің мүшелері барады, шағын және кеңейтілген құрамда мемлекетіміздің басшысы Н.Ә.Назарбаевпен ең жоғары деңгейде келіссөздер өтеді, бірқатар ведомствоаралық келісімдер мен меморандумдарға қол қойылады. Кездесулер мен келіссөздердің күн тәртібіне өңірлік қауіпсіздік, Ауғанстандағы ахуал, екіжақты және көпжақты қарым-қатынастардың перспективалары мәселелері шығарылады. 
Біздің елдеріміз бір-бірін толықтырады және қажет етеді. Экономика саласында 30 миллион халқы бар Ауғанстан отандық экспорттық өнімдерді тұтына алатын кең ішкі нарыққа ие. Қазақстан, кезегінде, өзінің заманауи технологиялары мен білікті кадрларының арқасында АИР-дағы инвестициялық жобалардың ықтимал қатысушысы болып келеді.
Астана мен Қабыл халықаралық сахнадағы көптеген саяси мәселелер бойынша ұқсас ұстанымдарға ие. Атап айтқанда, Ауғанстан Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім шаралары жөніндегі кеңес шеңберіндегі, Азық-түлік жөніндегі ислам ұйымын және Алматы қаласы Төтенше жағдайлар және табиғи апаттардың қатерлерін азайту орталығын құру бойынша Қазақстанның бастамаларына қолдау білдіріп отыр. Қазақстан болса ауғандық дағдарысты бейбіт жолмен шешуді қолдауда, Ауғанстан бойынша «Азия жүрегі» елдерінің Ыстамбұл үдерісі шеңберіндегі және т.б. бойынша Қабылдың белсенді серіктесі. 
Қазақстан мен Ауғанстан арасындағы екіжақты ынтымақтастықтың дамуы, АИР экономикасына қазақстандық инвестицияларды тарту, сондай-ақ еліміздің өңірлік көлік инфрақұрылымын, энергетикасын, жергілікті тау-кен өнеркәсібін құру және дамытуға, діни және халықаралық экстремизмге, есірткі айналымына қарсы күреске қатысуы туралы «Айқын» газетіне берген сұхбатында Қазақстан Республикасының Ауғанстан Ислам Республикасындағы Төтенше және өкілетті елшісі Өміртай Мақашұлы Бітімов баяндап берді.
 
– Өміртай Мақашұлы, Қазақстан мен Ауғанстан ынтымақтастығының жағдайын қалай бағалайсыз? Сіздің пікіріңізше, оның қазіргі кезеңдегі даму қарқыны қандай? 
– Мемлекеттеріміз арасындағы екі­жақ­ты ынтымақтастық дәйекті және ілгері­лемелі даму үстінде. Саяси тұрғыда әлемде, өңірде, сондай-ақ Ауғанстан мен оның айналасында қалыптасып отырған жағдай бойынша өзара түсіністік байқалуда. Қа­зақстан халықаралық қауымдастық мүшесі ретінде де өңірлік мемлекет ретінде де ау­ғандық дағдарысты шешу үдерісін қол­дайды. Өздеріңізге мәлім болғандай, Астана Ауғанстан бойынша «Азия жүрегі» елдерінің Ыстамбұл үдерісіне қатысуда. 
2013 жылдың сәуір айында Алматыда өт­кен министрлік конференциясының ашы­­луы бары­сында ҚР Президенті Н.Назар­­баев «Ха­лықаралық қолдау бағдарла­маларының негізгі элементі – Ауғанстанның экономи­калық қалпына келуі. Өңірдегі экономи­калық ынтымақтастықтың кеңеюін жан­дандыру және Ауғанстанды бұл үдерістерге белсенді түрде қосу қажет. Қазақстан мұн­дай өңірлік интеграцияның берік жақ­таушысы. Біздің ел өңірлік көлік ин­фра­құ­ры­лымын құруға қарқынды түрде ин­­вес­тициялар бөлуде» деп атап өткен болатын. 
2014 жылғы 29 қыркүйекте Ауған­станның жаңадан сайланған президенті М.А.Ғани Қазақстанды «маңызды серіктес және Ауғанстан үшін жағымды үлгі» деп мәлімдеді. Ол Қазақстанның дамуындағы таңғаларлық нәтижелерге қол жеткізген ҚР Президенті Н.Назарбаевтың рөлін баса айтып, екі елдің мұнай-газ ведомстволары арасындағы ынтымақтастықтың қажет­тігіне сілтеме жасай отыра минералды ре­сурс­тарды игерудегі қазақстандық маман­дар­дың бай тәжірибесін атап өтті. Қазақстан инфрақұрылым, автокөлік және темір жол құрылыстарындағы тәжірибесімен бөлісе алады. АИР-дың бұл саладағы алдағы 10 жыл ішіндегі мұқтаждығы – 40 мың шақы­рым автокөлік жолы және 3 мың шақырым темір жолы. Ауғанстан үнемі қазақ­стандық бидай мен ұнды сатып алуға қызы­ғушылық білдіруде. М.А.Ғани Қазақстан Үкіметіне 2010 жылдан бастап жүзеге асырылып келе жат­қан ҚР-АИР Мемлекеттік білім бағдар­ла­масын жалғастыруды ұсынды. 
Елбасының бастамасымен іске асу үс­тіндегі бұл – Мемлекеттік бағдарлама Қа­зақстанның Ауғанстандағы жағдайды жақ­сартуға қосып отырған шынайы әрі нақты үлесі. 
– Сіздің ойыңызша, Ауғанстан эко­но­микасының қандай салалары қазақстандық инвестициялар үшін қызығушылық тудыра алар еді? Сондай-ақ бұл елде қазақстандық бизнес үшін қандай басымдықтар бар деп ойлайсыз? 
– Ауғанстанда қазақстандық бизнес үшін ең тартымдылары – тау-кен өнер­кәсібі, энергетика, құрылыс және көлік салалары. Жергілікті табиғи жағдай Қазақ­стан­ның кейбір аймақтарымен ұқсас болып келеді және бұл біздің техникалық маман­дарымызға оңай бейімделуге мүмкіндік береді. 
Пайдалы қазбалар кен орындарын өң­деуге, «Орталық Азия – Оңтүстік Азия» (CASA-1000) халықаралық жобасын қоса отыра тоқ желілері мен шағын стансалары құрылысына, «Түрікменстан – Ауғанстан – Тәжікстан» темір жол магистралінің ау­ған­дық учаскесі бойынша техникалық-экономикалық негіздемені әзірлеу және оны іске асыруда лицензиялар алуға ба­ғыт­талған халықаралық тендерлер жалғасатын бола­ды. Шетелдердің қатысуымен Қабыл­дың серігі «Дехсабз» қаласының, Қабылдың айналымды автомобиль жолы құрылыс­тары, Саланг асуы арқылы өтетін тоннель­дің жаңартылуы, шағын қуатты ирри­гациялық жүйелердің кең желісі және т.б. жобалар жоспарлануда. 
Қазақстандық мамандар ауғандық әріп­тестерімен ауыл шаруашылығы сала­сында ынтымақтастық орната алар еді. Жергілікті шаруашылықтар біздің тәжіри­бемізді қа­жет етуде, мысалы, зооинженерия, елтірі, ет­ті және сүтті сиырларды асырап өсіру са­лаларында. ҚР-дағы көкөністер мен жеміс-жидектерді қайта өндіру және олар­дан ақырғы өнім шығарудағы қазіргі заманғы технологиялар қызығушылық тудыруда. 
Айта кетер жайт, қазақстандық бизнесті ауғандық тауарлар мен қызмет нарығына кеңінен шығаруға жол бермей отырған қауіпсіздік мәселесі болып қала беруде. 
– Орталық Азия елдерінің діни экс­тре­мизм, халықаралық терроризм және есірткі айналымына қарсы күрес мәселесі бойынша АИР-мен өңірлік ынтымақтастығының қалай іске асуда? 
– Бұл бағытта халықаралық қауым­дас­тығы және ауған билігі бірлесіп шаралар қа­былдауда, алайда тәжірибе көрсетіп отырғандай, олар осы заманауи қатерлер мен қауіптерді азайтуға жеткілікті емес. 
Ауғанстандағы қауіпсіздік ахуалы, ТМД-ның оңтүстік шекараларындағы ДАИШ содырларының пайда болулары туралы ақпараттың келіп түсуі Қазақстанды алаңдатуда. Ұлттық бірлік үкіметі АИР-дан туындайтын қауіпсіздік саласындағы қатер­лер мен қауіптерді тоқтату мақсатында Ау­ған­стан ұлттық қауіпсіздік күштерін ны­ғайту бағытында жұмыс атқаруда. 
Үстіміздегі жылдың маусым айында Астанада өткен Орталық және Оңтүстік Азия елдерінің экстремизмге қарсы өңірлік конференциясы үлкен халықаралық маң­ыз­дылыққа ие болды. Оның жұмысына ауғандық делегация да қатысты. АИР Дін және қажылық істері жөніндегі министрі Ф.М.Османи Әлемдік және дәстүрлі дін көшбасшыларының бесінші сиезіне қаты­суы барысында сөз сөйлеп, ислам мен жас­тардың өзара қарым-қатынастары мәселе­лерін көтерді. 
Қазақстан, Ыстамбұл үдерісі шеңбе­рін­де есірткіге қарсы сенім шаралары жөнін­де­гі топтың мүшесі болып табылады. Ел­дері­міз арасында 2010 жылы есірткі өнім­дері, психотроптық заттар, олардың аналогтары мен прекурсорларының заңсыз айналы­мы­на және оларды теріс пайдалануға қарсы күрес бойынша ынтымақтастық жөніндегі үкіметаралық келісімге қол қойылған бола­тын. 
Басты проблема – диқандардың өмір сүре­тін жағдайлары жоқ, ал есірткі өндіру – өте тиімді бизнес. Бұл жерде тек қана шекаралардағы бөгейту шараларымен проблеманы шешу қиын. 
Бұл салада біз АИР Есірткіні бақылау министрлігі және Ішкі істер министрлігі, сондай-ақ БҰҰ Қылмыс және есірткі бас­қармасының өкілдігімен тығыз ынтымақ­тастық орнатқанбыз. Соңғысын біздің до­сымыз – Ресейдің АИР-дағы бұрынғы ел­шісі, БҰҰ-ның Ауғанстанға жәрдем бо­йынша миссиясы басшысының есірткі мә­селелері бойынша кеңесшісі А.Аветисян басқаруда. 
Мүдделі орталардың есірткіге қарсы шаралардың жандануына үміттері Алма­ты­дағы есірткі өнімдерінің заңсыз айналы­мы­на қарсы күрес жөніндегі Орталық Азия өңір­лік ақпараттық үйлестірушілік орталы­ғы қызметіне артылуда (ЦАРИКЦ). Орта­лыққа биыл Ауғанстанның құзырлы орган­дарының өкілі жолданып, ауғандық та­рап­тың қатысуымен кездесулер, семи­нарлар және басқа да іс-шаралар кеңінен өте бастады. 
Жалпы, есірткіге қарсы күрес саласын­дағы екіжақты және көпжақты форматтағы ынтымақтастықтың орнатылуын қажет деп санаймын. Сонымен бірге бастама біздің мемлекеттеріміздің астаналарынан болуы керек. Бұл үдерістің мүдделі тараптарының өз ниеттерінсіз және саяси шешімінсіз жа­ғым­ды нәтижелерге қол жеткізу мүмкін емес. 
– Ауғанстан үшін экономиканың немесе өмір­дің қай салалары басымды болуы қажет? Қалай ойлайсыз? 
– Менің ойымша, белгілі бір экономи­ка­­лық жетістіктерге жету үшін Ауғанстан қазірден бастап өзінің өнеркәсіптерін да­мы­туында қажетті технологияларды ай­қын­­дауы, әлеу­меттік және экономикалық маңызды нысандардың құрылысын, сапа­лы кәсіп­қой-техникалық білімді қамтама­сыз ете, өзінің отандық бизнесін дамыта бастауы қажет. Қазақстандық компаниялар бұл салалар бойынша осы нарықта қолайлы жағдайда жемісті жұмыс істей алар еді. Өзара сауда-экономикалық қатынастары­мызға келер болсақ, өңірлік деңгейде Қазақстан Ауғанстандағы әлеуетті инвестор болып табылады. 
Біз Ауғанстанды саудада, инвести­ция­ларда ірі көлемдерге, инфрақұрылым, ауыл шаруашылығы, энергетика, сондай-ақ білім және мәдениет салаларында кең бай­ланыстарға қол жеткізу мақсатында ынты­мақтастық орната алатын дамып келе жатқан экономикаға ие ел ретінде қара­с­тыру­дамыз.
Қазіргі кезеңде екі елдің компаниялары бірлескен талпыныстары арқылы жаңа сауда мүмкіндіктерін анықтауға, бірлескен өнеркәсіп орнату мен дамытуға тырысуда. Ақырында бұл ауған нарығындағы қазақ­стандық тауарлар мен қызметтердің пайда­ланылуының өсуіне әкеледі. Мен мұны елдеріміз арасындағы екіжақты ынты­мақ­тастықтың басты нәтижесі және ол, кезегінде, заманның талабы деген ойдамын. 
– Сұхбатыңызға рақмет!
Әңгімелескен 
А.ҒАЗИЗҰЛЫ

Дереккөз: Айқын-ақпарат