Елбасы Н.Назарбаев дуальды кәсіби білім берудің Қазақстанның дамуында өте екенін және осы жолда дамыған елдер тәжірибесіне сүйеніп, оны пайдалануымыз елімізді бәсекеге қабілетті ететін үлкен бір факторлардың бірі екенін баса айтқан еді.

«Қазақстан-2050» Стратегиясының «Білім және кәсіби біліктілік – қазіргі білім жүйесінің, кадрлерді даярлау мен қайта даярлаудың кілтті бағыттары» атты төртінші бөлімінде білім беру саласындағы мамандарды оқыту мен қайта дайындықтан өткізудің басымдықтары туралы айтылған

Бұл халықаралық стандартқа сай инженерлік техникалық мамандарды дайындау саласын дамыту деген сөз. Жоғары білім беруді ұлттық экономиканың қажеттіліктерін өтеуге бағыттау үшін мемлекет пен жеке кәсіпкер арасында әріптестікті дамыту керектігі өзекті мәселе болып отыр.

Осы міндеттерді шешу үшін жоғарыда айтқан дуальды оқыту жүйесін енгізу қажет. Кадрлар тапшылығын жою үшін білім ордаларында заман талабына сай білім беретін орталықтарды ашуды жолға қою керектігі Қазақстан Президентінің «Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» атты бағдарламалық мақаласында да айтылған. Ол үшін алдымен оңтайландыру аясында білім берудің үздіксіз вертикалын күшейту қажет.

Елбасы жастарды техникалық мамандықтарды меңгеріп, ел болашағын өз үлестерін қосуға шақырып, үндеу тастаған болатын. Ол үшін мемлекет тарапынан да жақсы кепілдіктер берілмекші. Атап айтқанда, жастарды, әсіресе ауыл жастарын техникалық жоғары оқу орындарына тартып, оларды дуальды оқыту жүйесімен дайындап, әлеуметтік лифтімен көтерілуіне жағдай жасау өндіріс қажеттіліктерін өтеуге жол ашады. Осылайша даму жолындағы экономиканы кәсіби мамандармен қамтамасыз етуге мүмкіндік туады.

Қазақстанның экономика саласында реформалар жедел қарқынмен жүріп жатқанда заман талабына сай мамандарға сұраныс та өте жоғары деңгейге жетті. Бұрынғы кеңестік тәсілмен білім беру жүйесі мамандар дайындауда экономиканың қажеттіліктерін өтей алмайды. Өйткені теория жүзінде ғана алынған білім практикада жарамай, кейін өндіріс орнына барғанда бәрібір жас түлектің қайтадан бастап үйренуіне тура келетін еді.

Дуальды оқыту (ДО) жүйесі теориялық білімді өндірістегі практикамен бірге алып жүруді көздейді. Өндіріс орындары студенттің тікелей білім беру үрдістеріне қатысады, яғни оның білім ордасында алған теориялық білімін практикада шыңдаумен айналысады. Оқу ордаларының кәсіпорындармен әріптестігі арқасында білім алушы өндірісте жұмыс істей жүріп, білікті маман ретінде қалыптасуына мүмкіндіктер туады. Тіпті сол жерде жүріп азын-аулақ қаражат тауып, жалақы алуына да болады. Осылайша бұл жүйені мемлекет, бизнес және студенттің мүдделерінің түйіскен жері деп айтуымызға болады.

ДО жүйесі Германия, Франция, Швейцария, Дания, Нидерланд, Австрия, Хорватия, Сербия, Македония, Черногория, Словения сияқты Еуропа елдері мен Қытайда кеңінен қолданыла жүр. Еуроодақ елдерінде әлеуметтік әріптестік ретінде жүзеге асып, әсіресе нарық мониторингін мен білім беру қызметінде ұйымдастыруда жастарды тарту жақсы деңгейде жүруде. Бұл экономикадағы қажеттілікті келісуге, мамандықтар құрылымын жетілдіруге өз септігін тигізуде.

Кәсіпорын оқып жатқан студенттің білікті маман болып шығуы үшін, оның білім алуына инвестиция құю арқылы бірден өндірістің жұмысына араласып кететін жұмыскерді алу арқылы көп жағынан ұтады. Атап айтқанда, бітіруші түлектің келісілген шарттар бойынша нақты өзіне жұмысқа келетініне сенімді болады. Ол жұмысқа қабылданғаннан кейін оны басынан бастап қайта үйретуге шығынданбайды және уақыт жағынан да тиімді болады.

Білім ала жүріп жұмыс істеген студенттер тарапынан көбіне жақсы идеялар мен ойлар шығып жатады. Оны өндіріске кіргізіп, сынап көру болашақ жас маманның қатты қызығушылығын тудырады. Кәсіпорындар бұдан тек қана пайда көрмесе, көбіне-көп ұтылмайды.

Оқу бітіріп жұмысқа тұрған жас түлек жұмыс берушінің толықтай талаптарына сай келетін болады. Жас маманның жұмыс барысында карьера қуып, өсуіне да жақсы жағдайлар туады. Бұл жүйеде басты рөлді жұмыс беруші кәсіпорындар мен мекемелер атқарады.

Әрине, жоғарыда атап өткеніміздей Елбасы көрсеткендей, шетел тәжірибесін қолдану ДО жүйесіне өз көмегін тигізеді. Оқу орындары жақсылап талдаулар жасап, зерттегеннен кейін, тиісті өндіріс орындарына ұсыныс жасайды. Өндіріс орнының менеджментке жауапты қызметкерлері өз қажеттіліктерін айта отырып, колледж немесе университетпен келісімшартқа отырады. Осы негізде кәсіпорын білім мекемесіне өндірістік база бола алады. Оқуға қалдынаған тәлімгерлер өндірістің ішінде жұмысқа араласа жүріп, алған теориялық білімдерін практикада сынап көреді. Осылайша болашақта сапалы жас маманның шығуына кең жол ашылады. Осылай бұрын байланыссыз өз бетінше жеке жұмыс істеп келген жүйелер енді ынтымақтасып жұмыс істейтін болады.

ДО әдісі тек оқу ордасы мен өндіріске қана емес, сонымен бірге студенттің өзіне қызықты да лайық мамандық таңдауына, аса қатты тәуелді болмай еркін оқып, бірақ жауапкершілікпен жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. Сонымен бірге бұл әдіске көшкенде білім алуға уақыт бұрынғыдан аз кететін болады. Сондықтан да студент оқу үрдісінде бастапқы және кейінгі шарттарға бағына отырып, өз уақытын тиімді жұмсауы керек.

Осылай өндірістен қол үзбей оқу жүйесі жақсы дамуы үшін оның жетілген инфрақұрылымы болу керек. Ол инфрақұрылымда кәсіптік білім беретін қысқаша курстардан бастап, толықтай жоғары білім беретін университеттік бағдарламалар қамтылатындай болуы керек.

Соңғы зерттеулерге сүйенсек, ДО жүйесіне инвестиция салу шетелдерде өз жемісін беруде. Швейцарияда машина жасау саласының білім беруіне кететін шығындар жалпы 4 жылдың үшінші жылында өз-өзін ақтаса, Ұлыбританияда әр фунт стерлинг 18 есе өсіммен қайтады екен. Британдық жұмыс берушілердің 96 % ДО жүйесінің өте пайдалы екенін айтады. Өйткені білікті маман жұмысқа алу бір бөлек әңгіме болса, оның жұмысқа тұрақтауы одан да маңызды болып тұр. АҚШ-тың Солтүстік Каролина штатында 1995 жылдан бері техникалық мамандықтарды осы жүйемен оқытып шығарып, ең аз айлық жалақысы 3 мың доллар көлемінде табыс таба алатын түлектер шығаруда.

Қазақстан бойынша ДО жүйесін пайдалануда Павлодар облысы көш бастап отыр. Мұнда техникалық мамандықтарға сұраныстың көптігі аймақта индустрияның күшті дамуында болып отыр. Жергілікті колледждердің 92 % ДО жүйесімен 76 мамандықты өте белсенді пайдаланып отыр. Студенттер істеген жұмыстарына жалақы алумен қатар, кәсіпорын тарапынан стипендия да алады.

 Германиямен әріптестік аясында Шығыс Қазақстан, Ақмола, Қарағанды және Қостанай облыстарының колледждерінде де аталған әдіс сәтті қолданылуда. «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасы Трир қаласының кәсіпкерлер палатасымен бірігіп, Астана, Алматы қалалары және Қызылорда, Түркістан, Жамбыл және Алматы облыстарында да дуальды оқыту оқу орындарында жүргізіліп жатыр.

Секен НАЗАР