Ғылым мен білім берудегі оң өзгерістердің басталуы 2019 жылға келеді. Сол жылы "Әліппе" қазақстандық мектептерге оралды және "үштілділік" тұжырымдамасы баланың жасына сәйкес өзгертілді. Педагог мәртебесі заңмен белгіленіп, мұғалімдердің жалақысы өсе бастады. Қазір жоғары білім мен ғылым жеке министрлікке, мектеп пен балабақшаға-басқа министрлікке жатады. Kazinform агенттігінің тілшісі осындай елеулі тенденциялармен басталған реформалардың елдегі соңғы бес жылдағы ғылымның дамуына қалай әсер еткеніне шолу жасады.

Ғылымға бөлінетін қаражат қанша өсті?

Өткен жылы ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға бюджеттен 172,6 млрд теңге бөлінді. Ұлттық статистика бюросының мәліметтері бойынша, 2023 жылы елдің жалпы ішкі өнімінің көлемі 120 трлн 561 млрд теңгені құрады, яғни мемлекет жалпы ішкі өнімнің 0,14% -. ғылыми жобаларға бөлді. Бұл көрсеткіш соңғы 5 жылда айтарлықтай жақсарды деп айтуға болмайды. 2019, 2022 жылдары зерттеу жобаларына бөлінген қаражат көлемі ЖІӨ — нің 0,12% - на, 2020, 2021, 2023 жылдары-0,12% - ға тең болды. Бірақ бұл жерде ғылым салаларына бөлінген қаражат тұрақты түрде өсіп келеді деп айту маңызды:

— 2019 жылы 82,3 млрд теңге

— 2020 жылы 89 млрд теңге

— 2021 жылы 109,3 млрд теңге

— 2022 жылы 122 млрд теңге

— 2023 жылы 172,6 млрд теңге.

Ғылым және жоғары білім министрлігі ҚР жоғары білім мен ғылымды дамытудың 7 жылдық тұжырымдамасы бойынша 2029 жылға қарай ғылымға жұмсалған қаражат көлемін жалпы ішкі өнімнің 1%-на дейін кезең-кезеңімен жеткізу жоспарланып отырғанын атап өтті. Үкіметтің кеңейтілген отырысында Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2029 жылға қарай ЖІӨ-ні 450 млрд долларға дейін ұлғайта отырып, Қазақстан экономикасын екі есеге арттыру міндетін қойды. Ағымдағы валюта бағамына сүйене отырып, 2029 жылға қарай ғылымға арналған бюджет қаражатының көлемі 2,1 трлн теңгені құрауы тиіс.

Ғылыми дәреже үшін қандай сыйақылар төленеді?

2024 жылғы 6 мамырда "Ғылым туралы", "білім туралы" заңдарға түзетулер енгізілді, жоғары оқу орындары мен ғылыми ұйымдарда жұмыс істейтін ғалымдардың ғылыми атақтарына қосымша ақылар мөлшері 25, 42 және 50 айлық есептік көрсеткішке дейін ұлғайтылды:

• ғылым кандидаты, философия докторы (PhD) және бейіні бойынша доктор ғылыми дәрежесі бар қауымдастырылған профессор (доцент) дәрежесі үшін-17 АЕК (2024 жылы 62 764 теңге);
• философия докторы (PhD), бейіні бойынша доктор, ғылым кандидаты және қауымдастырылған профессор (доцент) ғылыми атағының болуы үшін-25 АЕК (92 300 теңге);
• ғылым докторы дәрежесінің және қауымдастырылған профессор (доцент) ғылыми атағының болуы үшін-42 АЕК (155 064 теңге);
• философия докторы (PhD), бейіні бойынша доктор, ғылым кандидаты, ғылым докторы және профессор ғылыми атағы үшін-50 АЕК (184 600 теңге).