Қазақстанда АЭС салудың орындылығы туралы жалпыұлттық референдумға дайындық барысында халықпен ақпараттық-түсіндіру жұмыстары жүргізілуде.

Энергетика министрі Алмасадам Сәтқалиев ведомствоның кеңейтілген алқасында 2023 жылғы жұмысты қорытындылап, 2024 жылға арналған міндеттерді айтты.

Оның айтуынша, жер қойнауын пайдалану саласындағы қызмет Мемлекет басшысы мен Үкіметтің ресурстық базаны ұлғайту, геологиялық барлаудың инвестициялық тартымдылығын арттыру және мұнай-газ саласындағы жаңа жобаларды іске асыру жөніндегі тапсырмаларын орындауға бағытталған. Бүгінгі таңда көмірсутектер мен уранды барлауға және өндіруге 341 келісімшарт бар.

"Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" Кодекске мыналарды көздейтін өзгерістер қабылданды:

- геологиялық барлауға инвестициялар тартуды ынталандыратын нормалар. Жыл сайын қосымша 200 млрд теңгеге дейін тарту күтілуде;

- сарқылатын (жетілген) кен орындарын одан әрі игеруді ынталандыратын нормалар жетілген кен орындарында мұнай өндіру көлемін 2045 жылға қарай 60 млн тоннаға дейін арттыруға (2023 жылы – 20,2 млн тонна), сондай-ақ жұмыс орындарын сақтауға мүмкіндік береді;

- "қағаз жүзінде келісу" мерзімі 2 еседен астам қысқартылды (120 күннен 50 күнге дейін) және жобалық құжаттарды мемлекеттік сараптау рәсімін 8-10 айға оңтайландыру.

2023 жылдың қорытындысы бойынша шамамен 9 9 млрд инвестиция сомасына 5 жақсартылған модельдік келісімшарт жасалды.

"Өткен жылы барлау кезеңінен мұнай бойынша алынатын қорлардың көлемі – 115,6 млн тонна, газ бойынша – 25 млрд текше метр болатын 30 кен орнын өндіруге ауыстырылды. Үш жыл ішінде бұл кен орындары өнеркәсіптік игеруге кіріседі. Жер қойнауы учаскелеріне тексеру жүргізілді, 2023 жылы міндеттемелерді бұзған 22 келісімшарт бұзылды, өндіріп алу процесінде тағы 26 келісімшарт бар. Жер қойнауын пайдаланушылардың атына 12 млрд теңге сомасына 158 хабарлама қойылды, оның 4,4 млрд теңгесі өтелді. 3 кен орнында (Рожковское, Оңтүстік Ақсай, Анабай) 31 млрд текше метрден астам газ қоры өндіріле бастады", — деді министр.

Сондай-ақ, көмірсутектер бойынша жер қойнауын пайдалану құқығын беруге өткізілген аукциондардың қорытындысы бойынша (шілде, қазан және Желтоқсан) 2023 жылы 6,5 млрд теңге сомасына қол қою бонусымен және геологиялық барлауға ең аз инвестициялармен 22,5 млрд теңге 25 Жер қойнауы учаскесі сатылды.

Бұдан басқа, 2023 жылдың қорытындысы бойынша жер қойнауын пайдаланушылардың сатып алуларындағы қазақстандық қамту үлесі 60,8% немесе 4,1 трлн теңгені құрады (2022 жылы-3,4 трлн теңге сомасына 59,7%).

2023 жылы Жер қойнауы туралы Кодекске қабылданған түзетулер жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттарда сатып алынатын тауарлардағы қазтұтынудың ең аз үлесі бойынша міндеттемелердің міндетті түрде болуын белгілейді.

"Бүгінгі таңда үлгілік келісімшарттарға, сатып алу ережелеріне, жер қойнауын пайдаланушылардың есептілігіне тиісті өлшемшарттарды енгізу бойынша жұмыс жүргізілуде. Министрлік ірі жобалардың жергілікті қамтуын дамыту бағдарламаларын қайта қарау, сондай-ақ "инвестициялар орнына келісімшарт"қағидаты бойынша ұзақ мерзімді келісімшарттар жасасу тетігін енгізу бойынша жұмысты бастады. Біз жаңа отандық өндірістерді локализациялаудың және ірі мұнай-газ жобаларын сатып алуда қазынаны ұлғайтудың негізгі бағытын көріп отырмыз: саладағы барлық сатып алулардың 70% - ы үш ірі жер қойнауын пайдаланушыға тиесілі. Қазтұтынуды оқшаулау және дамыту үшін 12 тауар тобы бойынша елеулі әлеует бар, олардың үлесіне ірі жер қойнауын пайдаланушылардың барлық сатып алуларының 60% — ы тиесілі", - деп атап өтті А.Сәтқалиев.

Ол отандық инжиниринг үлесін арттыру ведомствоның маңызды міндеттерінің бірі екенін атап өтті. Бүгінгі таңда Қазақстанда жобалық жұмыстарды жүзеге асыратын қазақстандық және әлемдік инжинирингтік компаниялардың қатысуымен бірқатар бірлескен кәсіпорындар жұмыс істейді.

2024 жылға арналған жоспар:

- инвестициялық ахуалды жақсартуға бағытталған "Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" ҚР Кодексіне өзгерістер енгізу;

- жаңа өндірістерді оқшаулау арқылы жер қойнауын пайдалану сатып алуларындағы қазақстандық қамту үлесін 61,8% - ға дейін ұлғайту.

Энергетика министрлігінің басшысы мұнай саласындағы нәтижелерге тоқталды. 2023 жылы 90 млн тонна мұнай өндірілді, бұл 2022 жылғы көрсеткіштен 6,9% - ға жоғары.

Қарашығанақта өндіру полкін жылына 10-11 млн тонна деңгейінде ұстау жобалары шеңберінде тиісінше 2025 және 2028 жылдары аяқталу мерзімі бар бесінші (құны 9 970 млн) және алтыншы (құны 7 734,6 млн) компрессорлардың құрылысы басталды.

Мұнай экспорты да өсіп, 70,5 млн тоннаны немесе 109,6%–. құрады (2022 ж. - 64,3 млн тонна).

"КҚК қазақстандық учаскесіндегі кедергілерді жою жобасы аяқталды. Бұл өткізу қабілетін жылына 72,5 миллион тоннаға дейін арттырды. Қазақстандық мұнайды "Транснефть" ЖАҚ жүйесі арқылы "Шведт" МӨЗ бағытындағы Дружба мұнай құбыры арқылы Германияға 1 млн тонна көлемінде тасымалдау қамтамасыз етілді. Қазақстан мұнайын Баку-Тбилиси-Джейхан жүйесі арқылы 1 млн тонна көлемінде тасымалдады, бұл Ақтау порты арқылы Махачкалы және Баку бағытындағы мұнай экспортын 3,4 млн тоннаға дейін немесе 2022 жылмен салыстырғанда 52% — ға ұлғайтуға мүмкіндік берді", - деді Энергетика министрі.

Қазақстандық мұнайдың Қытайға экспорты 1,2 млн тонна көлемінде, Өзбекстанға т/ж бойынша 0,065 млн тонна көлемінде қамтамасыз етілді. Ресей мұнайының ел аумағы арқылы Қытайға транзиті 10 млн тоннаны, Өзбекстанға – 0,15 млн тоннаны құрады. Дружба жүйесі бойынша 1,2 млн тонна көлемінде, сондай-ақ Баку-Тбилиси – Джейхан бағытында 2024 жылға 1,5 млн тонна мұнай тасымалдау жөнінде уағдаластыққа қол жеткізілді.

ЖЖМ өндіру және тарату жүйесін реформалаудың кешенді жоспары іске асырылды.

"Соңғы жылдары алғаш рет барлық үш ірі МӨЗ-де жоспарлы жөндеу жұмыстары толық көлемде аяқталды, бұл 17,7 млн тонна мұнайды қайта өңдеуге мүмкіндік берді. Мұнай өнімдерін өндіру 14,2 млн тоннаны құрады", - деп атап өтті А. Сәтқалиев.

Оның айтуынша, автобензин мен дизель отынының жетіспеушілігі мәселелері шешіліп, жеткілікті қорлар жинақталған.

2024 жылға арналған жоспар:

- жер қойнауын пайдаланушылардың ішкі нарыққа мұнай сатудан табыстылықты әділ алуын қамтамасыз ету мақсатында жер қойнауын пайдаланушыларға салық салу тетігін немесе "салық маневрін" реформалау;

- мұнай өңдеу саласының 2050 жылға дейінгі тұжырымдамасын әзірлеу;

- Шымкент МӨЗ қуатын 6 млн тоннадан 12 млн тоннаға дейін ұлғайту жобасы бойынша ТЭН мен Қытаймен үкіметаралық келісімді әзірлеу;

- Павлодар МӨЗ-де мұнайды терең өңдеу және CaspiBitum жол битумын өндіруді ұлғайту жобаларын іске асырудың басталуы.

Ведомство басшысы өз баяндамасында газ саласы бойынша өткен жылдың қорытындыларын да көрсетті. Мәселен, 2023 жылы газ өндіру 2022 жылмен салыстырғанда 11,1% - ға өсіп, 59,1 млрд текше метр газды құрады. Тауарлық газ өндірісі 7,2% - ға немесе 29,8 млрд текше метрге ұлғайды. ТМД өндірісі 2,9 млн тоннаны құрап, 2022 жылға қарай 1,4% - ға өсті.

"Елді газбен жабдықтау Министрліктің басым міндеттерінің бірі болып табылады. 2023 жылы республикалық бюджеттен 81,4 млрд теңге бөлінді, бұл ел халқының 60%—. газбен қамтамасыз етуге мүмкіндік берді", - деп атап өтті баяндамашы.

Газ тасымалдау жүйесін жаңғырту бойынша үлкен жұмыс атқарылды, капиталды көп қажет ететін жобалар іске асырылды:

- "Бейнеу-Жаңаөзен" МГ екінші желісін салу (180,1 млрд теңге);

- "Мақат-Солтүстік Кавказ" мг лупингінің құрылысы (99,8 млрд теңге);

- "Сарша" жерін және "жылы жағажай" курорттық аймағын газдандыру (8,3 млрд теңге);

- "Бейнеу-Жаңаөзен" МГ бірінші тізбегін, "Жаңаөзен-Ақтау" мг және "Орта Азия-Орталық" мг үш тізбегін қайта жаңарту (72,4 млрд теңге).

Өткен жылы Мемлекет басшысының қатысуымен еліміздің аумағы арқылы Өзбекстанға жылына 3 млрд текше метрге дейінгі көлемде ресейлік газ транзиті іске қосылды (2026 жылдан бастап транзитті жылына 11 млрд текше метрге дейін ұлғайту жоспарлануда).

2024 жылға арналған жоспарлар:

– Ақтөбе қаласында мг үшінші жіп (43,4 млрд теңге), "Алматы-Байсерке-Талғар" мг екінші жіп (31 млрд теңге), "Жаңаөзен-Ақтау" мг төртінші жіп (31,6 млрд теңге)құрылысын аяқтау;

– өңірлердің газға қосымша қажеттіліктерін жабуға бағытталған "Бейнеу – Бозой-Шымкент" МГ екінші желісін салу, "Сарыарқа" МГ төртінші кезеңін салу және "Ақтөбе-Қостанай" МГ салу жобаларына ТЭН әзірлеуді аяқтау;

– Жетісу облысында" Талдықорған-Үшарал " МГ құрылысының басталуы (131,7 млрд теңге).

Қашаған кен орнында қуаттылығы 1 млрд текше метр ілеспе газды өңдеу бойынша жобаны іске асыру басталды. Аяқталу мерзімі-2026 жыл.

"Осы кен орнының әлеуетін ескере отырып, 2030 жылға дейін аяқтау жоспарланып отырған 2,5 млрд текше метрді қайта өңдеу көлемімен МӨЗ құрылысы келісіледі. Қарашығанақ акционерлерімен бірлесіп қуаттылығы жылына 4 млрд текше метрге дейінгі МӨЗ салу жобасын іске асыру бойынша тұжырымдамалық шешімдерге қол жеткізілді. Іске қосу 2028 жылға жоспарланған. Маңғыстау облысында 2026 жылға дейін тауарлық газ өндіретін қуаты 750 млн текше метрден асатын ҚазГӨЗ зауытын салу жобасы іске асырылатын болады", — деп атап өтті министр.

ТМД ішкі нарығын қамтамасыз ету мәселесі бойынша-2023 жылы ішкі нарықта тұтыну 2022 жылмен салыстырғанда 400 мың тоннаға (немесе 28% - ға) өсті және 2,2 млн тоннаны құрады.

Бүгінгі күні ТМД-ға белгіленген шекті көтерме баға оны өндіру құнынан төмен. Газ өндірісінің рентабельділігіне байланысты сала шығынға ұшырайды, тұрақты жөндеу жұмыстары жүргізілмейді және жаңғыртуға қаражат салынбайды.