Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету – кез келген мемлекет үшін өзекті міндеттердің бірі. Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, мемлекет қаншалықты сәтті дамыған сайын, оның азаматтары да өздерін соншалықты қорғалған сезінеді.

Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы ҚСЗИ бас ғылыми қызметкері, әскери ғылымдар кандидаты, доцент Георгий Дубовцев осы тұрғыдан өз пікірін білдірген болатын:

«Әлемдегі заманауи геосаяси процестерін сараптау қақтығыс әлеуетінің қауіпті түрде жиналуын және планетаның әртүрлі аймақтарында, оның ішінде Орталық Азиямен тікелей шекаралас жерлерде жаңа шиеленістердің пайда болуын көрсетеді. Өткен тарихтағы әлемнің жетекші мемлекеттерінің арасындағы геосаяси бәсекелестік идеологиялық төзбеушілік аясында саяси, экономикалық, әскери, ақпараттық және басқа салалардағы үнемі өршіп тұрған қарама-қайшылыққа айналды. Мұндай жағдайда мемлекеттің ұлттық қауіпсіздік саласындағы саясаты еліміздің бүгіні мен болашағы үшін өте маңызды» дейді ол.

Қазақстандық заңнамаға сәйкес ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге жүйелі түрде жүзеге асырылатын мемлекеттік саясат негізінде нақты құзіреттілікті жіктеп, барлық органдар мен лауазымды тұлғалардың, сондай-ақ ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету шараларын іске асыруға қатысатын азаматтар мен ұйымдардың үйлесімді жұмыс істеуімен қол жеткізіледі.

Бұл жүйе ұлттық қауіпсіздік субъектілері осы саладағы мемлекеттік саясат аясында жүзеге асырылатын құқықтық, ұйымдастырушылық, экономикалық, техникалық және басқа шаралардың жиынтығын қамтиды. Яғни, ол мемлекет билігіндегі, оның ішінде экономикалық, саяси, әскери, құқықтық және арнайы (барлау, қарсы барлау) біржақты немесе халықаралық шарттарға сәйкес қолданылатын барлық құралдармен және әдістермен қамтамасыз етіледі.

Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын талаптар міндетті түрде елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі бағыттары мен кезеңдерін стратегиялық жоспарлау кезінде, сондай-ақ осы саладағы заңнамалық және өзге де нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу, қабылдау және орындау кезінде ескеріледі. Сонымен қатар, ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің стратегиялық мақсаттары – бұл Қазақстан Республикасының ұлттық мүдделерін қамтамасыз ету – мемлекеттің адам мен азаматтың құқықтарын, қазақстандық қоғам құндылықтарын және конституциялық жүйенің негіздерін қорғауға қабілеттілігін айқындайтын заңмен танылған саяси, экономикалық, әлеуметтік және басқа қажеттіліктерінің жиынтығы.

Осылайша, ұлттық қауіпсіздік саласындағы мемлекеттің саясаты халықаралық және қорғаныс салаларындағы, экономикадағы, ішкі саяси, әлеуметтік және ақпараттық салалардағы, рухани өмір мен мәдениеттегі Қазақстанның ұлттық мүдделерін қорғауға бағытталған.

Қазақстанның халықаралық саладағы ұлттық мүдделері ең алдымен БҰҰ, ЕҚЫҰ, ИЫҰ, ШЫҰ және басқа да халықаралық ұйымдардағы рөлінің артуымен аймақтағы және ТМД-дағы ең ықпалды мемлекеттердің бірі ретіндегі ұстанымын нығайтуға байланысты.

Әлемдегі және аймақтағы әскери-саяси жағдайдың тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан басқа мемлекеттермен әр түрлі деңгейдегі ынтымақтастықты жүзеге асырады. Бұл – республиканың ұлттық қауіпсіздігінің сыртқы компонентін қалыптастыру. Оны қамтамасыз етудің маңызды факторларының бірі көп деңгейлі дипломатияны жүзеге асыру болып табылады. Қазақстанның ұлттық мүдделері барлық жақын және алыс шетелдермен диалог пен жан-жақты ынтымақтастықтың дамуына жауап береді.

Біздің мемлекет БҰҰ, ЕҚЫҰ және басқа да аймақтық ұйымдар қызметінің тиімділігін арттыруға және жақсартуға, халықаралық тәжірибеге түрлі қауіпсіздік режимдерін әзірлеуге әрі енгізуге, халықаралық қатынастардағы жинақталған проблемаларды еңсеруге бағытталған бастамаларды іске асыру үшін белсенді де мақсатты түрде жұмыс жүргізуде.

Қорғаныс саласындағы ұлттық мүдделер – әскери қауіп-қатерлерден қорғанысқа бағытталған. Қазақстанға әскери қауіпсіздікке ықтимал қауіп-қатерлерге қарсы тұра алатын, сондай-ақ өзінің егемендігі мен аумақтық тұтастығын қорғауға, өзінің халықаралық міндеттемелерін орындауға, мемлекет ішіндегі ішкі саяси тұрақтылық пен конституциялық құрылысқа кепілдік бере алатын әскери ұйым қажет. Көптеген қазақстандық және шетелдік сарапшылардың пікірінше, соңғы жылдары әскери ұйымдастыруды жетілдіру бойынша қабылданған шаралар жақын болашақта оның барлық құрамдас бөліктері, әсіресе Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері, олардың міндеттеріне сәйкес келетін сандық және сапалық ұлттық қауіпсіздік сипаттамаларына қол жеткізуді қамтамасыз етеді.

Экономика саласында Қазақстанның ұлттық мүдделері біздің елімізді әлемнің дамыған 30 елінің деңгейімен салыстыруға болатын деңгейге қол жеткізетін, сәтті, табысты және қарқынды дамып жатқан мемлекеттер қатарына қосылу және осы негізде барлық азаматтардың лайықты өмір сүру жағдайлары мен өмір сүру сапасын қамтамасыз ету болып табылады. Сонымен бірге, біздің мемлекетіміз үшін мемлекеттік реттеудің қажетті элементтерін қолдана отырып, әлеуметтік бағдарланған, нарықтық экономиканы дамыту, отандық өндірушілердің мүдделерін қорғау, шикізаттық бағдарды жеңу және әр түрлі салаларда жоғары технологиялық және бәсекеге қабілетті өндірістердің құрылуын қамтамасыз ету маңызды.

Ішкі саяси және әлеуметтік салаларда ұлттық мүдделер ең алдымен, мемлекетіміздің нығаюы мен тұрақты ілгерілеуінен, заңдылық негізінде қоғамдағы тұрақтылықты қамтамасыз етуден, биліктің беделі мен тиімділігін арттырудан тұрады. Осы негізде азаматтық бейбітшілік, ұлтаралық және конфессияаралық келісім, әлеуметтік және этникааралық қақтығыстардың пайда болуына ықпал ететін себептер мен жағдайларды бейтараптандыру мүмкін болады. Осы негізде біздің азаматтарымызды, сондай-ақ қоғам мен мемлекетті қылмыстық шабуылдардан тиімді қорғауды қамтамасыз етуге, қылмыс пен сыбайлас жемқорлыққа, экстремизм мен терроризмге қарсы тиімді күрес жүргізуге болады.

Рухани өмір мен мәдениет саласында ұлттық мүдделер Қазақстанда тұратын барлық ұлттардың рухани дәстүрлері мен мәдениетін сақтау мен дамытуды қарастырады. Қоғамда жоғары адамгершілік пен гуманизм идеалдарын қалыптастыру өте маңызды. Сонымен қатар, қазақстандық патриотизмнің маңыздылығы, еңбексүйгіштік, адалдық, азаматтық парызымызды азаматтарымызда, әсіресе жастар арасында орындау барысында қалыптастыру маңыздылығын атап өту қажет.

Аталған ұлттық мүдделер қазақстандық қоғамның және тұтастай елдің тиімді жұмыс істеуі мен үздіксіз дамуы үшін мүмкіндіктер береді. Бұл – ұлттық қауіпсіздік саласындағы мемлекеттік саясаттың басты мақсаты.

Қазіргі жағдайда мемлекеттік билік органдарының дәстүрлі тәсілдері мен қағидаттарын басшылыққа ала отырып, ұлттық қауіпсіздік үшін жаңа қауіп-қатерлерге қарсы тұру іс жүзінде мүмкін емес. Бұл сынақтар мен қауіптер барған сайын күрделі бола түсуде. Оларға тиімді қарсы тұру үшін барлық ұлттық қауіпсіздік күштерінің тығыз әрекеттестігі және олар қолданатын құралдардың жан-жақты үйлесуі қажет. Бұл 2018 жылы Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің мәртебесін кеңесші мәртебесінен конституциялыққа өзгерту кезінде ескерілді. Осының арқасында мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің бүкіл жүйесінің тиімділігі едәуір артты.

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың төрағалығымен Қауіпсіздік Кеңесі ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, елдің қорғанысын нығайту, заңдылық пен тәртіпті қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын жоспарлау, қарау және бағалау міндеттерін орындайды. Қауіпсіздік Кеңесінің жанынан сарапшылар кеңесі құрылды, оның құрамына ұлттық қауіпсіздік саласындағы нормативтік актілердің және басқа құжаттардың жобаларына сараптама жүргізетін білікті мамандар мен ғалымдар кіреді.

ҚР Қауіпсіздік Кеңесі дайындаған ұсыныстар мен кеңестер жаңадан сайланған мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, оның ішінде жеке тұлғалардың, қоғам мен мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін мемлекеттік органдардың тиімділігін арттыру саласындағы шешімін айтарлықтай жеңілдетеді. Ұлттық қауіпсіздік саясатын әзірлеу және іске асыру алгоритмінің арқасында еліміздің тұрақтылығы мен үдемелі дамуын қамтамасыз ететін тиімді механизм құрылды.

Осылайша, Қазақстанның сыртқы саясаты халықаралық қатынастардағы ұлттық мүдделерді қамтамасыз етіп қана қоймайды. Дәл осындай қарқынмен республика аймақтық және халықаралық қауіпсіздікті нығайту мақсатында сыртқы қатерлерге қарсы тұруға бағытталған халықаралық шараларға белсенділік танытып отыр.

Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі сыртқы саясаттың рөлін айта келе, атақты тарихшы және публицист Р.А.Медведевтің сөздерін келтіргім келеді: «Әлемде бірде-бір ел осыншалық дипломатиялық жетістікке қол жеткізе алмаған және Қазақстан сияқты планетаның ең ірі және ықпалды мемлекеттерімен соншалық түзу әрі жақсы қарым-қатынаста болмаған шығар».

Қайырбек Әнуар