Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев айқындаған «100 нақты қадам» – елімізді дамыған мемлекеттердің отыздығына кіргізу жөніндегі Ұлт жоспары қазақстандықтар тарапынан жоғары бағаланды. Ұлт жоспары мен «2050» Стратегиясын жүзеге асыру – мемлекеттілігімізді нығайтуға, күрделі кезеңнен сенімді өтуге жағдай туғызады. Осы жоспардың негізінде кәсіби мемлекеттік аппарат құру, заңның үстемдігін қамтамасыз ету, индустрияландыру және экономикалық өсім, біртектілік және бірлік, есеп беретін мемлекетті қалыптастырудың 5 институттық реформасы белгіленді.

Мемлекет басшысы әрдайым құқық қорғау органдарымен сот жүйесіне көңіл аударып келеді. Құқық қорғау жүйесінің сапасын арттыру, мемлекеттік институттар жүйесін жетілдіру міндетін алдымызға aқойды. Құқықтық жүйенің реформасы аясында Елбасы тапсырмасын орындауда прокуратура органдары маңызды рөл атқарады.

Еліміз тәуелсіздікке қол жеткізген кезеңіне көз жүгіртіп, өткен мен бүгін­гіні салыстыра қарап отырсақ, саясатта, эко­номикада, мәдениетте, құқық қорғау са­ласында жер мен көктей айырма­шы­лықты байқаймыз. Соның ішінде елдегі тәртіпті сақтау мен адам құқын  қорғауда біраз жетістіктерге жеттік. Бұл орайда Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың құқық қорғау бағытына ерекше мән беруінің нәтижесі орасан зор болды.

Байтақ Қазақстанның батысында орналасқан Маңғыстау облысында азаматтардың конституциялық құқық­тары мен бостандықтарын қылмыстық қол сұғушылықтан қорғаудың тиім­ді жүйесі қалыптасқан. Облыс аума­ғында тіркелген қылмыстық құқық бұзу­шылықтар туралы айтатын болсақ, үстіміздегі жылдың өткен алты айында 4 437 қылмыстық құқық бұзушылық тіркелген. Бұл көрсеткіш өткен жылдың осы мерзімімен салыстырғанда 36,3 пайызға өскені байқалады. Тіркелген қылмыстардың 1 213-і онша ауыр емес қылмыстар, 2 366-сы орта дәрежедегі қылмыстар, 440-ы ауыр қылмыстар және 18-і аса ауыр қылмыстар санатына жатады. Қылмыстық қудалау органдарының, оның ішінде әкімшілік полициясы тара­пы­нан жүргізіліп жатқан профилак­тикалық жұмыстардың өз дең­гейінде жүргізілуіне қарамас­тан, онша ауыр емес және ауыр қыл­мыс­тардың өсуі байқалады. Сонымен бірге, облыс аумағындағы тір­кел­ген қылмыстарды жеке баптарға жік­тейтін болсақ, адам өлтіру қылмы­сымен 8 дерек, денсаулыққа қаса­қана зиян келтіру қылмысы бой­ынша 18 дерек, зорлау қылмы­сымен 24 дерек, ұрлықпен 1 776 дерек, алаяқтықпен – 474, тонау­мен – 123, қарақшылықпен – 20, бұзақылықпен 468 қылмыс тір­кел­ген. Барлық тіркелген қылмыс­тардың өсу деңгейіне әсерін ти­гізген негізінен меншікке қарсы қыл­мыстар болып табылады. Яғни, тіркел­ген 4 437 қылмыстың ішінде меншік­ке қарсы қылмыстар 56,2 пайызды құрайды.

Аталған санаттағы қыл­мыс­тардың өсуі негізінен мынадай себептерге байланысты: бірін­шіден, Маңғыстау облысы ау­мағына миграциялық ағымның көп болуы, яғни жақын шетел­дерден көшіп келушілер саны­ның артуы мен олардың арасын­дағы жұмыссыздық салдары. Екіншіден, құқық қорғау орган­дарының профи­лактикалық жұмыс­тарды дұрыс деңгейде ұйым­дас­тырмауы мен па­труль­дік по­ли­ция қызметінде бірың­ғай жүйе­нің жоқтығы. Қала, аудан тұрғындарының ара­сын­дағы жұмыссыздық салдары. Үшіншіден, Маңғыстау облы­сы бойынша ішкі істер орган­дар­ындағы қылмыс пен құқық бұзу­шылықтың алдын алуда тікелей қызмет атқаратын аймақтық полиция инспекторлары мен патрульдік қызметінің жеке құрамындағы қызметкерлердің жетіспеуі салдарынан орын алып отыр. Бұл кемшіліктер ішкі істер органдарының қылмыстық құқық бұзушылықты болдырмаудағы шараларының жеткіліксіз және тиімсіз екенін айғақтайды.

Аталған заң бұзушылықтар мен кемшіліктердің көптеп орын алуына жол бергені үшін облыстық ішкі істер департаментінің өз міндеттеріне сай ве­домстволық бақылауды жүргізбе­гені үшін Бас прокуратураның қол­дауы­мен ішкі істер министрлігіне заң бұзу­шылықты жою туралы ұсыныс жолданды. Нәтижесінде Ішкі істер департаментінің 34 лауазымды қызметкері әртүрлі си­паттағы тәр­тіптік жауапкершілікке тартылды.

Облыс прокуратурасы тарапынан биылғы жылы бірқатар талдаулар жүр­гізілді: қылмыстар, оқиғалар туралы арыздар, хабарламалар және өзге де ақпараттарды қабылдаудың, тіркеудің және қараудың заңдылығы талданды; тір­келген қылмыстардың өсу се­бептері мен орын алу жағ­дай­ларына талдау жасалды.

Облыс бойынша қала, аудан прокурорлары аса ауыр қылмыстар мен қоғамдық жаңғырық туғызған деректер бойынша оқиға болған жерге дер кезінде шығып, маңызды тергеу әрекеттеріне қатысып, құжаттар мен қыл­мыстық істерді оқып, қа­жетті нұсқаулар беріп оты­рады. Сонымен бірге, облыс прокуратурасы жер­гілікті қылмыстық қудалау органдарымен бірлесіп, жаңа Қылмыстық және Қылмыстық-процессуалдық заңнамалар нормаларының қол­дану тәжірибесін бақылауға алып, мониторинг жүргізеді. Сол жүр­гізілген мониторинг нәтижесімен анықталған негізгі мәселелер тура­лы тиісті ақпараттар әр бейсен­бі сайын Бас прокуратураға жібе­ріледі.

Аталған бағыттағы жұмыстар, оның ішінде заңдылықты, құ­қық­тық тәр­тіпті және қылмыстың алдын алу бағы­тындағы заңды­лықтың сақталуы облыс прокура­ту­расының әрдайым бақы­лауында.

Маңғыстау облысында миг­рациялық, шетелдерден келетін жұмыс күштері туралы мәселе аз емес. Облыстың прокуратура ор­гандары тарапынан осы жыл­дың өткен жартыжылдығында 7 рет тексеру жүргізіліп, 281 заң бұ­зу­шылық анықталып, 13 адамды тәртіптік, 55 адамды әкімші­лік жауапкершілікке тартып, 2 қылмыстық іс қозғады. Проку­рорлық ықпал ету әдісімен ағымдағы жылы 10 заңды тұлға­ға қатысты берілген 110 шетел­дік жұмыс күшін тарту туралы рұқ­саттары кері қайтарылды. Мысалы, «Чжунте Казахстан» жауап­кершілігі шектеулі серіктестігі шетел азаматтарын жергілікті атқарушы органның рұқсатынсыз жұмысқа қабылдаған.

Тағы бір мысал, «Емир» ЖШС еңбек заңнамаларын бұза отырып, Қытайдың 11 азаматын рұқсатсыз жұмысқа қабылдаған. Нәтижесінде Маңғыстау облыстық ішкі істер департаментінің көші-қон полиция басқармасына «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Кодекстің 517-бабының 5-бөлігі бойынша әкімшілік жауапкершілікке тарту туралы ұсыныс жолданды. Бұдан басқа, прокурорлық ықпал ету актісі бойынша жергілікті атқарушы органның 15 шетел азаматына берілген рұқсаты кері қайтарылды. Сондай-ақ, Мұнайлы ауданының прокуратурасы осы ауданның ішкі істер бөлімін тексеру кезінде «Халықтың көші-қоны туралы» заңнама талаптарының бұзылуына жол берілгенін анық­тады. Осы ауданның ішкі істер қыз­меткері шетел азаматтарын рұқсатсыз жұмысқа қабылдаған жұмыс берушіні әкімшілік жауап­кершілікке тартпаған. Аталған дерек бойынша қылмыстық іс қозғалып, бүгінгі күні тергеу амалдары жүргізілуде.

Сондай-ақ, Ақтау қаласының прокуратурасы «АЛЗ» ЖШС-не тексеру жүргізіп, 10 шетел азама­тының заңсыз елімізде жүрге­ні анықталып, олар мемлекет аума­ғынан шығарылды. Жұмыс беруші әкімшілік жауапкершілікке тартылды.

Облысымызда кейде шекараны бұзу деректері де кездеседі. Жақында Қарақия аудандық сотында Қылмыстық кодекстің 392-бабының 1-тармағы (мемле­кет­тік шекараны заңсыз бұзу), 335-бабының 4-тармағымен (алдын ала ұйымдасқан топ­пен заңсыз бекіре тұқымдас балық­тарды аулау) қозғалған қылмыстық іс қа­ралып Әзербайжанның 4 азаматы 2 жыл 6 ай бас бостандықтарынан айыру жазасына кесілді. Себебі, олар Каспий теңізінің Қазақстанға тиесілі аумағында 990 килограмм бекіре тұқымдас балықтарды аулап, заңсыз әрекеттерімен мемлекетке 8,4 миллион теңге залал келтірген.

Қандай да бір жетістіктің түп қазығы – тәртіп. Тәртіп бар жер­де табыс бар. Елбасымыз құқық қорғау жүйе­сін әлемдік стандарт­тарға, қазіргі нарық­тық жағдай­ларға сәйкестендіретін өзге­ріс­терді нақтылап берді. Біздің ен­ді­гі міндетіміз Мемлекет басшы­сының сол тапсырмаларын орындап, тәртіп пен әділеттілікті орнық­ты­руға атсалысуымыз керек. Сонда ғана жұмысымыз нәтижелі болмақ.

Дерек көз: Егемен Қазақстан