1 қыркүйекте Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың халыққа жолдауы елдің жаңа экономикалық бағытын жариялаумен байланысты болды. Қазақстанның жаңа экономикалық саясатының негізгі принциптері – әлеуметтік әділеттілік, кәсіпкерліктің жетекші рөлі, әділ бәсекелестік, нарықтар ашу, еңбек өнімділігін арттыру, жоғары технологиялық өндірістердің үлесін арттыру және т.б. Осы қағидалардың бірі, мемлекет басшысы атап өткендей, экономиканы көгалдандыру және қоршаған ортаны қорғау болуы керек.

Жаңа экономикалық бағытты дамытуға және коронавирустық дағдарыстың салдарларын жеңуге байланысты экологиялық проблемаларға мұндай назар кездейсоқ емес. Мемлекеттің «таза» технологияларды дамытудағы шешуші рөлге ие болып жатқандығы және оларды жекелеген салаларды, соның ішінде энергетиканы интенсификациялау үшін пайдалану әлемдік тәжірибе дәлелдейді.

Қазақстанда жыл сайын шамамен 107,6 млрд теңге жасыл энергетикаға тарту жоспарлап отыр. Энергетика министрлігінің хабарлауынша, жаңартылатын энергия көздерін дамытудың барлық кезеңінде секторға тартылған инвестиция көлемі 658,06 млрд теңгені құрады.  Нәтижесінде елде жалпы қуаттылығы 1,5 мың МВт болатын 110 жаңартылатын энергия көздері жұмыс істеп жатыр.  Оның 26-сы жел электр станциялары (404,4 МВт), 42 күн электр станциялары (891,6 МВт), 37 су электр станциялары (224,6 МВт), бес биоэлектр станциялары (7,82 МВт).

2021 жылы қуаты 456,79 МВт болатын 21 жаңартылатын энергия көздері жобаларын іске асыру жоспарланып отыр.  Ал жалпы инвестиция көлемі 196,3 миллиард теңгені құрайды. Ал келесі жылы іске асырылатын объектілердің жалпы санынан – 12 жел электр станциясы (292,2 МВт), 4 күн электр станциясы (120 МВт), 5 шағын су электр станциясы (44,59 МВт).

Сонымен, 2025 жылға дейін жаңартылатын энергия көздері нарығын жүйелі түрде дамыту үшін жыл сайын 250 МВт пайдалануға беру жоспарланып отыр.

Сондай-ақ департамент жыл соңына дейін аукциондар арқылы қуаттылығындағы 250 МВт энергия көздерін іске асыруды жоспарлап отыр. Оның ішінде күн электр станциялары – 55 МВт, жел электр станциялары – 65 МВт, су электр станциялары – 120 МВт, биоэлектр станциялары – 10 МВт.

Ақмола облысында жел энергетикасы саласындағы жобалар сәтті жүзеге асырылуда. Жуырда Ерейментау облысында қуаты 30 МВт жел электр станциясы ашылмақ. Жел турбинасының құрылысын «Golden Energy Corp» ЖШС жүргізген. Жел электр станциясы Тайбай ауылдық округінде орналасқан. Жоба қолда бар жел әлеуетін дамытуға, қазба отындарын үнемдеуге және аймақтағы парниктік газдар шығарындыларын азайтуға бағытталған. Кәсіпорын директоры Анна Омашева:

– Бұл қондырғыға биіктігі 115 метр болатын 18 турбина мачтасы кіреді. Ол қуаттылығы бойынша жел турбинасы, нарықтағы 2 МВт-қа дейінгі ең жақсы турбина. Ол жоғары және қалыпты жел дәліздерінде жұмыс жасауды қамтамасыз етуге арналған. Осындай 2000-ден астам турбина бүкіл әлемде орнатылған және өздерін өте жақсы дәлелдеді, – деді.

Жобаның құны 5,6 млрд теңге. Жел электр станциясын салу кезеңінде 30 жаңа жұмыс орны құрылды.

Ал Алматы облысында шетелдік инвесторлар жасыл энергияны дамытуға 56 миллиардтан астам теңге қаржы құю туралы шешім қабылдады. Нысандарды салуға Қытай, Австрия және Ресей компаниялары инвестиция құйып жатыр. Төрт жобаны іске асыруға салынған жалпы инвестиция көлемі 56,7 миллиард теңгені құрайды. Оларды іске қосу негізінен 100 жұмыс орнын құруға мүмкіндік береді. Қытай инвесторымен бірге Еңбекшіқазақ аймағында жел электр станциясының бірінші кезеңі ашылады. Жобаның құны 39 миллиард теңгені құрайды. Станцияның қуаты 60 МВт. Іле аймағында Қытайдан келген тағы бір компаниямен Мұқағали күн электр станциясын іске қосуға ниетті.  Жобаға салынған инвестиция 15,5 млрд теңгені құрайды. Жасыл қондырғының қуаты 50 МВт құрайды. Қаратал өңірінде 1,2 миллиард теңгеге күн станциясы салынады.  Оның қуаты шамамен 5 МВт құрайды. Жобаның инвесторы – австриялық MMT Solar Project GmbH компаниясы. Ресейлік компания 1 миллиард теңгеге Қапшағайдағы күн электр станциясын іске қосуға көмектеседі. 

MMT Solar Project GmbH – бұл бүкіл әлем бойынша жасыл жобаларды қаржыландыратын австриялық инвестициялық компания. Алматы экономиканы көгалдандыру үшін арнайы жоспар қажет деп шешті. Ол Еуропалық қайта құру және даму банкімен (ЕҚДБ) бірлесіп әзірленеді.

Сондай-ақ ЕҚДБ атап өткен «Жасыл Алматы» әр түрлі жобаларды қамтитын іс-шаралар жоспарын әзірлеу үшін Австрияның Қаржы министрлігі 300 мың еуро бөлген болатын. Жоспарға енгізілген жобаларды іске асырудың құны жоспар жасалғаннан кейін белгілі болады.

Консультанттар, RWA Group және Алматы әкімдігі жұмыс басталғаннан кейін бір жылдан кейін іс-қимыл стратегиясын дайындауы керек екендігін айтқан болатын. Қаржы институты жоспар құрылатын басым әдістеме бар деп отыр. Негізгі тармақтар анықталғаннан кейін мүдделі тараптармен (қоғам, экологтар және т.б.) консультациялар өтеді.  Мәселелердің әрқайсысы шешімнің басымдығы және оған қажетті ресурстар тұрғысынан бағаланады.

«Алматы үшін экологиялық шаралардың басым бағыттары 2021 жылдың 1 тоқсанының аяғында анықталады деген жоспар бар. Жасыл қала жоспары, әдетте, бес жылдық кезеңге жасалады және оған қажетті іс-шаралар тізбесін, оларды қаржылық бағалауды, қаржыландыру көздерін, қала мен тұрғындарға жобаларды іске асырудан түсетін жеңілдіктерді қамтиды», - деп түсіндірді ЕҚДБ.

Жоспар бойынша жұмысты бастағаннан кейін сегіз ай ішінде нақты шаралар ұсынылады.  Бұған инфрақұрылымды жетілдіру мен реформалар, түрлі бастамалар мен халықты ақпараттандыру науқандары да кіреді.

Қаржы институты әр жобаның экономикалық тиімділігі әр нақты жоба бойынша есептелетінін қосты.  Мысал ретінде қызметтердің тиімділігін арттыру, қала үшін қосымша табыс көздерін құру, жұмыс орындарын құру, зиянды заттардың шығарындыларын азайту және т.с.с. есебінен муниципалдық шығындарды азайтуды айтуға болады.

Осыған дейін ЕҚДБ-нің Қазақстандағы директоры Агрис Прейманис Алматыда әлемнің 50-ден астам елінде қолданылатын тәсілмен «Жасыл қала» жоспарын әзірлейтінін мәлімдеген болатын.  Құжат мегаполисті көлік, энергетика және басқа да салаларда дамытуды қамтиды. Прейманис жоспар жаңа инвестициялар мен компанияларды тартуға мүмкіндік беретіндігін атап өтті.

Сонымен бірге, Қаржы институтының әдістемесі бойынша 2050 жылға қарай қалалардағы халықтың үлесі 68%-тен асады. Өсіп келе жатқан сұранысты қанағаттандыру үшін ресурстардың көп мөлшері қажет. Мысалы, қазіргі уақытта қалалар энергияны пайдаланудың 75% және парниктік газдардың 70% құрайды. Осы мәселелерді шешу үшін жасыл қалалардың жоспары жасалуда.

Еркежан АРЫН