Қазіргі уақытта құбылмалы геосаяси жағдайда Қазақстанның халықаралық энергетикалық аренадағы әсері күшеюде. Бұл туралы Қамшы порталы Айқынға сілтеме жасай отырып хабарлайды.

Соңғы жылдары еліміз Дүниежүзілік мұнай кеңесі, Халықаралық энергетикалық агенттік, Халықаралық Энергетикалық Хартия және басқалары сияқты әлемдік деңгейдегі беделді мұнай-газ және энергетикалық ұйымдарға белсенді қатысуда. Бұл мәселеде дипломатиялық тәсілдердің маңызы зор. KAZENERGY қауымдастығының басқарма төрағасының орынбасары Жамболат Сәрсенов Қазақстанның дүниежүзілік энергетикалық саясатқа, оның ішінде энергия қауіпсіздігін қамтамасыз ету бөлігінде қаншалықты әсер ететіні туралы өз ойларымен бөлісті. Оның Дүниежүзілік мұнай кеңесінің және Халықаралық Энергетикалық Хартияның қазақстандық ұлттық комитеттерінің жұмысына, ҚР Президенті жанындағы Шетелдік инвесторлар кеңесі жанындағы мұнай-газ секторының мәселелері бойынша жұмыс тобының жұмысына, сонымен қатар Халықаралық Энергетикалық Хартияның Конференциясының жұмысына осы ұйымның төрағасының орынбасары дәрежесінде тікелей қатысуының нәтижесінде, Қазақстан қазіргі уақытта дүниежүзілік энергетикалық нарықтың барлық ірі қатысушыларымен сапалы жаңа қарым-қатынас жасап отыр.

– Жамболат Жәкейұлы, қазіргі әлем­де болып жатқан геосаяси про­цес­тердегі Қазақстанның рөлі қан­дай?
– Соңғы жылдары Қазақстан өңірдегі геосаяси жағдайға өзінің әсерін біршама күшейткенін атап көрсеткім келеді. Біз көптеген ірі елдермен және бірінші кезекте ең жақын көршілеріміз – Ресей, Қытай, Әзірбайжан, Иранмен энергетика саласын қоса алғанда, саясат және экономика саласында әрекеттестік жасаймыз.
Өзіңіз білетіндей, биылдан бастап Қазақстан, Ресей және Белоруссия арасындағы Еуразия­лық экономикалық одақ туралы шарт күшіне енді. Осы жаңа одақ қатысушы елдерді анағұрлым жоғары интеграциялау деңгейіне көтереді. Энергетиканы қоса ал­ғанда, экономиканың басты сала­ларындағы келісілген саясат жүзеге асырылатын болады. Бір­лескен мұнай-газ және энергетика жобаларын іске асыру Қазақстан мен Ресейдің энергетикалық ынтымақтастығын дамыту үшін тағы да бір ынталандыру құралы болмақ.
Біз дүниежүзілік және өңірлік нарықта маңызды экономикалық ойыншы болып табылатын және дүниежүзіндегі экономикасы ірі елдердің бірі Қытаймен энергети­калық қатынасымызды жаңа сапа­лық деңгейге көтеруді жоспар­лап отырмыз. Біздің еліміз ҚХР-мен серіктестігін геогра­фиялық көр­шілестігі есебінен тереңдете ала­ды. Ұлы Жібек жолының бойын­да­ғы Экономикалық белдеу жоба­сының Қазақстан үшін маңызы жоғары. Біз – ашық теңізге шығатын жолы жоқ, бірақ транзиттік аумақ ретінде страте­гиялық позициясын нығайту жағынан Еуразия құрылығының ортасында геостратегиялық тиімді орналасқан ірі мемлекеттердің біріміз.
Нұрсұлтан Назарбаевтың таяудағы Қытайға жұмыс сапары Қазақстан-Қытай қатынаста­рындағы жаңа белес болғаны өзіңізге белгілі. 20 жылдан бері энергетика және ресурс өндіру салаларындағы Қазақстан-Қы­тай ынтымақтастығы өзара тиімді негізде дамып келеді. Қазіргі 
әлем экономикасы дағ­дарысқа ұшырап отырған және әлемдік қаржы институттарының инвестициялық мүмкіндіктері біраз азайған жағдайда, өзара қарым-қатынасты жандандыру осы бір күрделі кезең үшін жақсы серпіліс болмақ. Қазақстан мен Қытай басшыларының жан-жақты стратегиялық серіктестіктің жаңа кезеңі туралы бірлескен декларацияға қол қоюы, сонымен қа­тар осы сапар шеңберінде жал­пы сомасы 23 миллиард дол­лар­ға келісім жасалуы – ынтымақ­тас­тықты нығайтудың бір көрінісі. 
Қазақстанмен сауда-экономи­калық қарым-қатынасты дамытуға деген қытай тарапының тәсілдері шикізат көзіне қол жеткізу мүдде­лері, Қазақстан нарығының қы­зық­тыратын сегменттеріне қа­тысуды ұлғайтуға талаптану сияқ­ты негізгі факторларға негіз­делген. Біз, өз тарапымыздан, Қытаймен қарым-қатынасты ең алдымен, мемлекетіміздің стра­тегиялық мүддесіне сүйене оты­рып дамытудамыз.
Осылайша, ЕАЭО құру және Қытаймен ынтымақтастықты дамыту, атап айтқанда Ұлы Жібек жолының бойындағы Экономи­калық белдеуге қатысу сияқты геосаяси мега-жобаларды іске асы­ру ең тиімді әрі стратегиялық ма­ңызы жоғары іс болып табы­лады. Бұл – қазіргі заманның сын-қатерлеріне, оның ішінде дүниежүзілік экономикалық дағдарыс қаупіне адекватты жауап.
Біз өзара тиімді талаптармен барлық мүдделі тараптармен ынтымақтастық жасауға дайын­быз. Және де осы серіктестікте біз ең жоғарғы нәтижені межелейміз.
– Осы мәселе бойынша Қазақ­стан­ның ірі халықаралық энергети­калық институттармен қарым-қатынасы қандай?
– KAZENERGY қауымдас­тығы өзі қызмет етіп келе жатқан 10 жыл ішінде халықаралық энергетика­лық ынтымақтастықта мол тә­жірибе жинақтады. Қазіргі күні біз мұнай және газ, электр энерге­тикасы, баламалы және жаңар­малы энергия көздері са­ласындағы барлық ірі халықара­лық ұйым­дармен және инс­титуттармен жұмыс істейміз.
Мысалы, биылғы жылы Ха­лықаралық энергетикалық агент­тіктің атқарушы директоры Мария Ван дер Ховеннің Астанаға жұмыс сапары шеңберінде ХЭА, Қазақ­стан Республикасының Энер­ге­тика министрлігі және KAZENERGY қауымдастығы арасындағы Өзара түсіністік туралы мемо­рандумға қол қойылды. Бұл құ­жатқа Қазақстан энергетикасын тұрақты дамыту мәселелерін алға бастыруда ынтымақтастықты нығайту мақсатында қол қойылды. Сонымен бірге көрмеге байла­нысты ірі халықаралық шараларға бірлесе қатысу арқылы «Болашақ энергиясы» тақырыбында «EXPO – 2017» өткізуге даярлық та бар. ХЭА Қазақстанға қазба отын түрлері, энергия тұтыну тиімділігі, тер­моядролық энергия, жаңар­малы энергия көздері және салааралық мәселелер бойынша, жұмыс ке­лісімдерін қоса алғанда, энер­ге­тикалық технологиялар сала­сында халықаралық тәжірибе алмасуға көмектеседі. Тұрақты энергети­каны дамыту бойынша шешім­дерді, оның ішінде жаңар­малы энергия көздерін пайдала­ну және Қазақстанның «Жасыл көпір» бастамасын алға бастыруға көмек көрсетілуде. Біз бірлескен ғылы­ми-зерттеу жобаларына, се­минарларға, конференцияларға қатысуға, ақпарат алмасуға, оның ішінде аналитикалық болжамдар және перспективалар бойынша ақпарат алмасуға және энерге­тиканы дамыту тақырыбындағы материалдарды жариялауға ниет білдіріп отырмыз. Біз ХЭА-ның энергетикалық технологиялар саласындағы көпжақты ынты­мақ­тастық бағдарламасына қазақ­стандық сарапшылардың қаты­суына көмектесетін боламыз. Осы орайда, министрліктің және Қа­уымдастықтың лауазымды тұл­ғалары ХЭА-да қысқа мерзімді тағылымдамадан өтуі мүмкін.
Өткен жылы Қазақстан Еура­зияның 52 мемлекетін біріктіре­­тін және халықаралық энергетика­лық секторда міндеттерді заңмен жүк­тейтін халықаралық ұйымның жоғарғы басқарушы органы Энергетикалық Хартия бойынша конференцияны басқарды. Біздің еліміз Энергетикалық Хартия бойынша конференцияға жаңа тәжірибеге сай төрағалық еткен алғашқы ел болды. Қарашаның аяғында Астанада конферен­цияның 25-сессиясы өтті, онда нарықтың ірі ойыншылары транзиттік дәліздерді дамы­туға және жаһандық энерге­тикалық қауіпсіздікті нығайтуға байланысты мәселелерді талқы­лады. Қазіргі жаһандық саяси жағдайды ескерсек, бұл – аса маңызды әрі өзекті тақырып.
Бұған қоса, KAZENERGY қауымдастығы Дүниежүзілік мұ­най кеңесінің мүшесі болып та­былады. Біз IRENA жаңармалы энергия көздері жөніндегі агент­тікпен де ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойдық және оны іске асырып жатырмыз. 
Халықаралық деңгейде басқа да бірқатар табысты қарым-қатынастар орнатылды.
– Мұнай және газ нарығы үшін болып жатқан дүниежүзілік күрес күшейген жағдайда және энергия тасымалдағыштың ірі өндіруші­лерінің қажеттіліктері күн санап өскен сайын Қазақстан қандай іс-қимылдар жасауы қажет?
– Орталық Азия және Қытай өңіріндегі елдердің газ әлеуеті артқан сайын дүниежүзілік тұтынушыларға отын жеткізу бағыттары арасында бәсекелестік те өседі. Қазірдің өзінде қазақ­стандық табиғи газды экспорт­таудың негізгі бағыттары Ресей, Батыс Еуропа және Қытай болып табылады. Біз Батыстың ықпал­шаралары алып тасталғаннан кейін Иранға қатысты энерге­тикалық ынтымақтастықты жан­дандыруға даярмыз. Иран өкілдері біздің елімізге жіберілетін СВОП-сызба бойынша мұнай жеткізілім­дерін қалпына келтіру жөніндегі жоспары туралы мәлім дегені өздеріңізге белгілі. 
Жуық арада Қазақстан, Ресей және Белоруссия энергетикалық саланың дамуына әсер ететін интеграциялық процестер шең­берінде Біртұтас экономи­калық кеңістікке қатысушы елдер аума­ғында мұнай және газ жеткізілімі шарттарын табысты тең бөлетін нарықтық қатынасқа бірте-бірте көшеді. Осы орайда, бірінші ке­зекте ішкі газ тұтыну қажет­тілігін қамтамасыз ету қажеттілігі еске­рілетін болады. Атап айтқанда, үкімет елдің газ импортына тәуелділігін азайту бағытында жұмыстарды атқарып жатыр. Газ және газ кен орындарын игеру газ жеткіліктілігі жолындағы бірінші қадам болмақ.
Қазіргі уақытта құрамына Қазақстан, Ресей, Белоруссия, Тәжікстан, Қытай, Моңғолия, Үндістан, Ауғанстан, Түркия және Шри-Ланка елдері кіретін және қатысушы елдердің энергетика мәселелері бойынша бейресми пікірталас алаңы болып табыла­тын Шанхай Ынтымақтастық ұйымы (ШЫҰ) Энергетикалық клубының рөлі артуда. Оның жұмысы отын-энергетикалық кешен саласындағы ынтымақтас­тықтың тиімділігін арттыруға бағытталған және бұл мәселелер ШЫҰ шеңберіндегі мемлекет­аралық, геосаяси және экономи­калық қатынастар саласындағы ауқымды мәселелер кешенінде шешілуі тиіс. 
Бүгінгі күні еуропалық газ жеткізіліміне нақты азиялық нарық салмақты балама болып отырғаны анық. Мұнда Қазақстан ҚХР-ға ортаазиялық газ жеткізі­лімін басты сенімді тасымалдау­шы болып отыр. Өз кезінде Орталық Азия-Қытай газ құбыры өңірде аса маңызды рөл атқарды. Ол әлі күнге дейін Ресей арқылы Еуро­паға газ жеткізуге бейімделген Қазақстанға геосаяси жағдайды өзгерте отырып, Орталық Азия өңірінде маңызды интеграциялық рөл атқаруға мүмкіндік берді. Қазірдің өзінде Қазақстан сенімді тасымалдаушы ұс­танымын сақтап қалуы тиіс.
Біз әлемде болып жатқан интеграциялық процестерді ескере отырып, бұдан әрі де дүниежүзілік энергетикалық жүйеге бірігуді белсенді түрде жалғастыра бермекпіз. 
– Сіз қалай ойлайсыз, кейінгі онжылдықта энерге­ти­калық «қайта жаңғырудың» негізін не құрауы тиіс? На­рықта оның барлық қатысу­шыларының мүддесін қорғау мақсатында қандай жаңа ойын ережелері қажет?
– Соңғы жылдардағы оқиғалар дүниежүзілік энер­гетиканы модельдеудің қолданылып жүрген құрал­дарының тиімсіз екендігін көрсетті. Бұл құралдардың нәтижесінде, саяси, эконо­микалық диалогтар қате құрылады және геосаяси бәсекелестік туындайды. Сондықтан менің ойымша, өндіріс және энергия ре­сурс­тарын тұтынатын негізгі өңірлерде энергия қауіпсіз­дігін қамтамасыз етуге қа­білетті дүниежүзілік энер­гетиканы модельдеудің анағұрлым тиімді әрі сапалы құралдарын жасау қажет. Мен ынтымақтастықты әртараптандыру ең оңтайлы тәсіл деп ойлаймын. Дәл осы әртараптандыру моделі мемлекетке дүниежүзілік экономиканың «қайта жаңғыруына» бейімделуге және өзі үшін сенімді даму жолын таңдап алуға мүмкіндік береді.
– Осындай «қайта жаң­ғыру» тұрғысында Халық­ара­лық Энергетикалық Хартия қандай рөлді атқаруы тиіс?
– Алғашында Энергети­калық Хартия Батыс және Шығыс Еуропа арасындағы энергетикалық әрекеттестік механизмі ретінде құрылған болса, осы жылдың мамыр айының аяғында (оның ішінде Қазақстан да бар) қол қойылған Халықаралық Энергетикалық Хартия (ХЭХ) жаһандық энергети­ка­лық мәселелерді реттеуде мемлекетаралық келісім­дердің қолданылу шекара­сын ұлғайтуға мүмкіндік береді. Геосаяси жағдай­лар­дағы ірі өзгерістерге және оған Таяу Шығыс, Қытай елдерінің және басқа­ларының қызығушылығы артуына байланысты жаңа Хартияны қабылдау қажет­тілігі туындады емес пе?! 
Еуропалық Энергети­калық Хартияның базалық қағи­дат­тарының (оның ішінде энергетикалық ре­сурстарға мемлекеттік еге­мендік, сая­си және эконо­микалық ын­тымақтастық, тиімді энер­гетика нарық­тарын дамыту және басқа қағидаттары­ның) сақталуын және ел­дердің әртүрлі көз­қарас­тарын – өндіру­шілер, тұ­­тынушылар және энергия тасымалдаушылардың транзиттеушілердің көз­қарас­тарын жан-жақты бейне­лейтін жаңа, көпші­лікке бірдей мағынадағы энер­гия қауіпсіздігі мәсе­лесін енгізуді қамтитын Хартия ережелерінің бір-бірімен байланыстылы­ғының қисыны бар деп ойлаймын. 
Халықаралық Энерге­тикалық Хартияның қаты­сушысы ретінде Қазақстан үшін халықаралық сауда-саттықты және энергети­калық сектордағы ынты­мақтастықты дамыту, мақ­са­тында заңнамалық ба­заны жетілдіру, көмірсу­текті шикізат өндірісін арттыру және мұнай және газ құбырларын жаңарту, энергия сыйымдылығын тө­мендету, энергия тұтынуға ба­қылауды күшейту, энер­­гия тиімділігіне қол жеткізу бойынша тұрақты жұмыс істеу басым міндеттердің бірі болып табылатынын айта кеткім келіп отыр. Біз елімізде энергетикалық жо­баларды әртараптан­дыруға қол жеткізуді, яғни инвес­ти­цияларды энергети­калық шикізат өндірісіне ғана емес, терең өңдеуге, техно­ло­гиялық мазмұны жоғары және қосылған құны бар та­уарларды шығаруды да тар­туды жоспарлап отырмыз.
– Күзде Астанада өтетін Х Еуразиялық KAZENERGY энергетикалық фо­ру­мының басты тақырыбы жа­һандық энергетикалық сая­­сат өз­ге­рістеріне және на­рық қа­тысушыларының бұ­рын­ғы қателерін ескеру қа­жет­тілігіне байланысты «Энер­гетиканың жаңа көк­жиегі: әріптестік пен инвести­ция­лаудың тың мүм­кін­дік­тері» деп аталды ма? Осы ша­раны өткізу бары­сында сөз бо­латын негізгі мәселелер қан­дай?
– Біз тоғыз жылдан бері дүниежүзілік мұнай-газ нарығының ірі ойыншыла­рына Еуразиялық KAZENERGY форумының алаңын­да барлық салалық сег­менттерді дамытудың өзекті мәселелерін тал­қылауға бағытталған диалог жүргізуге мүмкіндік беріп келеміз. Мұнда жаһандық энергия қауіпсіздігін қам­тамасыз ету үшін қолайлы шешімдер жасалады. Ал­дыңғы жылдары форум тақырыптары сол уақыттағы нарық шындығына сүйене отырып таңдап алынды, олар өткен кезеңде маңызды әрі өзекті болды. Қазіргі форумның бағдарламасы мұнай-газ және энергетика нарығындағы жаһандық трансформацияларды бейнелейді. 
Биылғы форум 29 қыр­кү­йек пен 1 қазан аралы­ғында өтеді. Бағдарла­маны әзірлеу үшін қауымдастық Бағдарламалық комитет құрды, оның құрамына KAZENERGY қауымдастығына мүше компаниялардың өкілдері, салалық мемле­кеттік органдардың және ғылыми-зерттеу институ­таттарының өкілдері кіреді. Энергетикалық Хартия Хатшылығы, Дүниежүзілік мұнай кеңесі, Мұнайшы инженерлер қоғамы (SPE),IHS жаһандық консалтингілік компаниясы және басқалары сияқты қауымдастықтың ірі ха­лықаралық серіктестерімен кеңес жүргіздік.
Форум форматында не­гізгі және форум алдындағы шараларды тұтас үш күн бойы жүргізу жоспарланған. Биыл біз қауымдастықтың және форумның өзінің мерейтойын тойлаймыз. Сондықтан біз дәстүрлі форматтан тыс бейстандарты және қызықты шаралар өткізу арқылы осы оқиғаны атап өтуді ұйғардық. Атап айтқанда, Қытай тарапымен бірлесіп Жібек жолының Экономикалық белдеуін құруға арналған мұнай-газ конференциясын өткізу жоспарлануда. Оның та­қырыбы: «Еуразия өңіріндегі энергия қауіпсіздігі: жаңа ынтымақтастық механизмі». Дөңгелек үстел мәжілістері ұйымдастырылатын бола­­ды. Мысалы, инвестициялық дауларды шешу және жергілікті мазмұнды дамыту мәселелері бойынша. Оған қоса, екі жаңа шара өткізіл­мек: «Мұнай және капитал: жаңа энергетикалық тең­деулерді шешу» тақы­рыбындағы интерактивтік пікірталас және «Мемле­кеттік реттеу – Қазақстан Республикасының мұнай-газ саласын дамытудың маңызды құрамдас бөлігі» тақырыбындағы бизнес – таңғы ас.
IHS вице-төрағасы, «Өн­діру» кітабы үшін Пулитцер сыйақысының лауреаты Дэниел Эргин, БҰҰ Бас хатшысының арнайы өкілі және Бәріне арналған жаңармалы энер­гетика жөніндегі баста­ма­ның бас директоры (SE4All) Канде К.Юм­келла, Жаңар­малы энер­ге­тика жөніндегі Халықара­лық агенттіктің бас ди­рек­торы Аднан З.Амин, Дү­ниежүзі­лік мұнай кеңесі­нің прези­денті Йозеф Тот, Халық­аралық Энерге­тикалық Хар­тия­ның бас хатшысы Урбан Руснак және басқала­ры форумның басты спикер­лері дәреже­сінде қатыса­ты­нын қазірдің өзінде растады. 
KAZENERGY форумы бұрнағы жылдардағыдай биылғы жылы да қатысу­шылар өздерінің көкейтесті сұ­рақтарына жауап ала ала­тын, энергетиканың көпте­ген қиындықтарын шешуге батыл қадам жасауға мүмкін­дік беретін тиімді диалог алаңы бола алады деп сене­міз. Біз өңірдің энерге­ти­калық секторындағы басты халықаралық оқиға мәртебесін тағы да танытуға