Шоқан Уәлихановтың Қашғарға шек­кен сапарына қарағанда біздікі қа­зақ атамыз айтқандай, мысыр шә­рі. Бала кезімізден аты таныс қа­ланы сөйтсе де басқаша елес­тет­кен­біз. Бақсақ, осы заманның үр­ді­сі, биік-биік үйлер, ағылған машина, ары-бері жүрген адам. Қазақ кә­сіп­кер­лері мен өнерпаздары күнделік-ті ат басын бұратын бекеті, арқа-жарқа табысып, сағынышын ба­са­тын орынға айналғанының куә­сі де болдық. Жергілікті Қазақбай, Талғат есімді жігіттердің кішіпейіл де елгезек қалыптары жағымды әсер бер­геннен басқа, қонаққа қуанатын қазағуар ниет­терінің өзі неге тұра­ды. Осы жақта туып, Қазақ­станның ән өнерінен ойып тұ­рып орын алған Тілеубек Қожан­ның бір-біріне деген ал­ғаусыз ба­уыр­­малдығы да жүрек қоз­ғамай қой­майды. Бұрынғы Ке­ңес Одағы­ның консульдығы болған орын­нан Ленин бюстінің тұрғанын көр­генде өмірінің өзгешелеу кезеңі­мен кездескендей сезімге бөле­не­сің. Өт­кеннің белгісіне тиіспеген мұн­дағы ұстаным, салт-сана жаңа­ша өріс алған қозғалысының екпіні ересен. Құлжа қаласының келбеті Шығыстан гөрі Еуропада жүргендей әсері бол­мағанмен жыртылып-ай­рылған қытай жұртының кейіптері, бір-біріне тіл қатқан дыбыстарының бәрі қытайша. Біздің ағайындар одан именбей емін-еркін тілдесіп, шүңкілдесіп сөйлесіп, жатырқа­май­тыны әрі таңырқатты, әрі қазақтың әм­бебап қабілеті «аузы күйген үріп іше­тіннің» кебін келтірмес пе екен деген үрей түртпектетті. Ақын Марфуға Айтқожа алдымен Үрімші қаласына соғып, содан ке­йін туған өлкесі Құлжаға келіп түс­ті. Аэропортқа жиылған жергілік­ті ағайындар арасынан жауапты қыз­меткерді де, әнші-күйші, ақын-жазу­шы­ны да кездестіруге болатын еді. Бір­ге өскен ақын тұрғыласы арнаған өлеңін оқып та жіберді. Белгілі де­рек­ті кино түсіргіш Қалила Омаров пе­р­зенті екеуі барлық көрі­ністі бей­не таспаға түсіріп жүрді. Келесі күні өтетін жыр кешіне дайын­дық осылай басталып, кез­десу­дің шешімі кәдімгі көркем шы­ғар­ма байламына бара-бар шықты. Алматыдан барған Еркін Шүкіманды жұртшылық ерекше жылы қабыл­да­ды. Бұл бауырымыз байқауы­мыз­ша, классикалық өнерге қатты ден қо­йып, опералық арияларды орын­дау­ға өзінше құлшынып жүр екен. Ән­ші­лікті біз құдайдың сыйы деп емес, «те­сік құлақ не істемейдіге» келе­тін­дей көкейіне саз барса бітті әу деп ән шырқамайтын жұмыр басты пендені кездестіру қиындыққа айналып бара жатқан заман. Қазақ­қа танымал әнші бауырымыз, клас­си­калық өнердің қас шебері Қабы­лаш Әбі­кейұлы ағасынан мән-жайды көп сұрағыштай беретінін аңғардық. София консерваториясын бітірген Қабылаш тыңдап болып, тым кеш қал­ғанын ескерткенде көңілге қа­ра­майтын тура­шылдықты, шынын айтқанда, ауыр қабылдадық. Еркін батыр қазаққа Қайрат Байбосынов сықылды танылған жезтаңдай әнші, халық сүйіспеншілігіне бөленіп үлгерді. Мәскеу асып, Балқан тауға барған өкілдеріміздің айтқаны дұ­рыс та шығар. Кейде одағай көз­қа­рас көңілге қаяу түсіретінін қалай жа­сырасың. Классикалық өнер жалпы адамзат мұрасы. Ал қазақ­тың ұлттық өнері өз жан дүниеміздің айнасы. «Азаулының Стамболдан несі кемді» мың мәрте мысалға ала­тын жағдай кездеседі. Орайы келіп тұрса, сүйсінбеске амалың кәне. Еуропа дүниесін таңсық көруден қа­лып, аса шебер орындаушы дә­режесіне кө­те­рілген халықпыз. Енді әңгіме өне­рі­міздің қадіріне толық жету міндетін қалай сезінетінімізде жатыр. Кешті жүргізгендердің бірі Күн-би­ке Нұрқызы қытайша хабарла­ған­да таңдайы таңдайына жұқпады. Жер­гілікті ақын Жанатай Қаб­ды­ке­рім­­ұлы болмысы ширақ та өткір жі­гіт кештің сәнін әдемі кіргізді. Мар­­­­фуға Айтқожа өлеңдерін жұрт­шылық шын жүрекпен тыңдап, орын­­дарынан тік тұра қол соқты. Ал­ғашқы білім алған орны Сталин атындағы орысша гимназиясында бірге оқыған құрбыларының есім­дерін атады. Олар Мәдениет үйіне кеп, орындарынан тұрып құрмет көрсетті. Сыры кетсе де сынын сақ­таған кісілердің жүздерінде бала өсіріп, немере тәрбиелеген, шөбере көріп, әулет басшысы боп отырған қалыптарын танып үлгересің. Мә­де­ниет Сарайына жиналған халық Алматы жұртшылығы ажарынан түк те айырмасы жоқтай. Сөйтсе де мұң­ды жүрекпен ғана сезінетін хал­ді өтке­ріп тұрып, болашаққа еріксіз алаң­дай­сың. Ақын Марфуға Айтқожа өлең­дері көңіл-күйдің түрлі құбылыс­тарын байқатты. Жастық шақтағы бірге өс­кен құрбы-құрдастарымен қоса, осын­дағы атақты әулеттерден қал­ған ескі көз ұрпақтарының есімдерін атады. Осында жиырма жыл бұрын бір келіп кетіп, қауышқан тебіреністі сәттерін өлеңмен ортаға жайып салды. Ораш Тұрсынбайұлы, Тоқан Са­мағұлұлы, композитор Смағұл Бө­денбайұлы, Айнұр Әбіламет­қызы, Раушан Әбуқызы секілді көптеген әншілер Марфуға Айтқожаның шығарған әндерін орын­дады. Қытай еліне аты мәшһүр Ма­нап­қазы әншінің бітімі де тартымды. Құлжа қазақтары ұлттық ғұрып­тан алыстамаған. Серілік салт-сана­ны жақсы көретін романтикалық сезім бойларында толымды сақтап­ты. Сол ерекшеліктерінен айрылмаса екен деп Алла Тағаладан жалбарынып тілеген тілегіміз осы.

Жұмабай ШАШТАЙҰЛЫ.

"Қазақ әдебиеті"