Қонақта әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің журналистика және  филология факультеттерінің студенттері: Жақсылық Қазымұрат, Қозыбай Құрман, Нұртас Тұрғанбекұлы, Шерхан Талап, Айбол  Исламғалиев, Аслан  Тілегенов, Өмірбек  Сансызбаев, Бекзат Смадияр, Әріби Әлібек.   

Достың досы-ақ ақтарған» – деп Сәкен ақын жырлағандай, ақынның  ішкі дүниесінің сырласы, сыр сандығыңды ақтаратын достың досы – поэзия, бас тақырыбымыз – махаббат.

 Қозыбай Құрман: Баспа бетіне шығарып, өндіртіп өлең жазып  жатқанымыз шамалы. Меніңше, әдемі өлеңдер жазу үшін әр ақынның жүрегінде өзіндік музасы, түйсіну сезімі болу керек. Гетенің  айтқанындай, жер бетіне түсетін ең алғашқы жарғышақ сәуле ең алдымен ақынның  жүрегіне  түседі.

Шерхан Талап:  Менің  ойымша,  мұндай  сұраққа  еліне  талай  жыл поэзиямен сусындатып, кемелденген ақын жауап берсе жарасар еді. Поэзияға  енді қалам сермеп жүргендіктен, көбіне ішкі толғанысымды ашып айтқым  келмейді. «Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла» – деп Хакім Абайдың айтқанындай, әр ақынның өз құпиясы бар. Ақынның ішкі толғынысын білгісі  келген  адам өлеңдерін оқып, өлеңінен түсінсін, өзінше ой түйсін.

– Қазіргі жастар поэзиясының тақырып аясы қандай? Қай  тақырыптарға көбіне-көп қалам  тербейсіздер?

Шерхан Талап: Жастар поэзиясының ортақ тақырыбы махаббат қой. Бұлай болуы заңдылық та.

Аслан Тілегенов: Туған жерге деген сағыныш.

Жақсылық Қазымұрат: Аңсау, сағыну сезімдерінен туған өлеңдер.

Шерхан Талап: Байқаймын, қазіргі ақындарда пессимистік сарын басым.

Қозыбай Құрман: Сөзіңнің жаны бар. Ұстазымыз Кәкен Қамзин айтқандай, әр адам не жазса да, өз тұрғысында жазу  керек. Яғни жас болсаң,  жастық шақты, махаббатты, жүректегі сағынышты жырла дегені. Мұны  өзімнің басымнан өткізіп барып түсіндім. Бірде өмір турасындағы бір өлеңімді жасы үлкен ақын ағаға оқыттым. Сонда ол  кісінің маған өмірдің  ыстығы мен суығын, бұралаң-бұлтарыстарын көрмегендіктен өмір туралы  пәлсафалық өлең жазуға ерте екендігін айтып, ескерткені бар еді. Хакім  Абайдың шығармаларына үңілсек, орта жастан асқан кісіге сырласы секілді болып көрініп, өмірді сан түрлі етіп құбылтады ғой. Бұдан шығатын қорытынды, әр буынның өзіне лайықты болмыс-бітіміне, санасына сай өлеңі   болуы керек. Бүгінгі жастар поэзиясына айтылар сынның бірі –  торығушылық көп. Шетел әдебиетінің әсері шығар, маған қазаққа тән,  жыраулар поэзиясына тән ерекшеліктер ысырылып қалғандай көрінеді.

– Бұл модернизмге қарсы болғаныңыз ба?

– Осы заманға лайықтап жазу да керек шығар. Бірақ қазір көбіне көп түсініксіздікке ұрынып жатады.

– Жас ақындар заман мен қоғам шындығын қалай қозғауда?  Жастар поэзиясында құйқа шымырлатар шындық бар ма?

Жақсылық Қазымұрат: Қай заманда өмір сүрсе де, ақынның     заманға қаратып айтар сөзі бар. Бізге дейінгі сан ақын заманды өзінше  жырлады. Бір қарағанда ақын өз заманына жат болып көрінеді. Не  заманынан озып туады, не кейін  қалады.

Шерхан Талап: Жақсылықпен толық келісемін. Мұрат ағамыз:

«Өрте мені түннің қызыл кірпігі,

жанып-жанып күл боп тынам бір күні.

Заты бөлек безбүйрек бұл ғасырда,

Ақын болып өмір сүру күлкілі», – дейді. Неге олай  дейді? Сондықтан заманның шындығын біздер жырлағанмен де, оны түсініп, құлақ түретін адам  жоқтың қасы.

Жақсылық Қазымұрат: Ақынның қадірсіздігі өтпелі кезеңнің «нәтижесі» немесе тәуелсіздік жылдарындағы поэзияның құлдырауынан  шығар. Тоқсаныншы  жылдардағы  қазақ  поэзиясының  өкілдері өздерінің көше әдебиетін қалыптастырғандарын айтады. Неге? Өйткені, ол кездегі тұрмыс жағдайы сын көтермейтін еді. Одан кейінгі Ерлан, Тоқтарәлі,  Ақберендер көшеде түнемесе де, балконда жүріп те өлең жазды. Ал тәуелсіздігіміздің  жиырма  жылында, шүкір, біраз нәрсе ретке келтіріліпті. Қазіргі жас ақындардың жағдайы жаман деп айта алмас едім. «Жас толқын»  жинағының өзі бұрынғыдай альманах емес, тек бір ақына ғана арналады.  Яғни ақынның бірінші мақсаты кітабының шығуына мүмкіндік бар. Бір қарағанда ақындықтың дәуірі қайта жүретін сияқты көрінеді маған. Бір ғана мысал, үлкен той-томалақтар ақынсыз, ақынның өлеңінсіз өтпейтін болды.

–  Бұл ақындарға жағдай жасалып деген сөз ғой...  

Жақсылық Қазымұрат: Солай ма деген ойдамын. Ақындарға көңіл бөлініп келеді. Жігіттер, осы  жайды  өздеріңізден сұрағым келеді. Мысалы, Шерхан ақын, өзіңіз былтыр Қаскелеңде өткен мүшәйрадан ноутбук ұтып  алдыңыз. Журфактағы мүшәйрадан ұялы телефон ұтып алдыңыз. Оралдағы  мүшәйрадан қалтаңызға 50 мың түсті.  Пайдаңызға жараттыңыз ғой?  Мұның  барлығы – сізге  материалдық тірек. Шабытыңызға – қамшы. Осыдан кейін сіз заманымнан таршылық көрдім деген секілді дүниелерді қалай айта  аласыз? Оқырмансыз қалам деп те қорықпайсың. Бүгінгі ғаламтор заманында  әдемі өлең жазып,  «м-агенттегі»  шағын блогыңа жариялашы, қаншама адам  оқиды екен?! Әлеуметтік желілердің де мүмкіндігін пайдалана бер!

Айбол Исламғалиев: Ақын өлеңді сыйлық, үшін не басқа үшін жазбауы  керек  қой.  Ақынның дәрежесін мүшәйрамен өлшеуге болмайды.

Жақсылық Қазымұрат: Мәселе онда  емес. Кеңес одағында халыққа үй берілсе, соның ішіндегі ақын-жазушыларға 20метр/кв артық беріліпті. Жақынғы жылдары да Жазушылар одағындағы ең соңғы бір буынға үй  берілді. Яғни ақындардың дәрежесі күн санап көтеріліп келе жатыр деуге  болады.

Қозыбай Құрман: Бүгінгі поэзияға көңіл бөлінбейді дегенге келіспеймін. Қолдау бар. Өткенде ғана Қазақстан Жазушылар одағының төрағасы Нұрлан Оразалин әрбір жарыққа шыққан кітапқа қаламақы  төленетінін  айтқан болатын.

– Сіздердің әңгімелеріңіздің ауаны ақындар материалдық жағдайын түзеп алса ғана жақсы өлең жазады дегенге сая ма, қалай?

Жақсылық Қазымұрат: Ақын рухани кемел болуы үшін, оның заттық дүниесі түгел болуы керек қой. Сонда ғана ақынның бар ынтасы поэзияда болады. Тиын қуып кетуден аулақ болады деген оймен айтылды.

– Әрине, ақынның материалдық жағдайы жақсы болуы  қуантарлық жайт. Бірақ, соған орай поэзиясындағы шындық тұншығып қалады деп ойламайсыздар ма?

Нұртас Тұрғанбек:  Ол енді  ақынның  ішкі  түйсігіне  байланысты.  

Айбол Исламғалиев: Алғаш Алматыға табаным тигенде, жұмаққа келгендей күйде болдым. Жазушылар одағын көруге асығып, ерекше бір дүние  күттім. Қадір ақынның «Иірімін» оқып, одақты жұмаққа баладым.  Ал қазіргі одақта сол мен елестеткен атмосфера жоқ секілді. Көз алдыма  одақты қайнап жатқан тіршілік, жақсы-жайсаңдарды көруге болатындай етіп айтар еді ағалар. Алайда қазір менің қиялымдағы одақ пен өмірдегі Одақ екеуі әртүрлі секілденіп кетті.

– Қазіргі жас ақындардың өлеңдерінде идеологиялық  тұтастық, ұқсастық бар ма?   

Жақсылық Қазмымұрат: Поэзияда, жалпы әдебиеттің дамуына цензураның қосар  үлесі  көп.  Неге  десеңіз,  цензураның  қатал  тегеуріні сол  кездегі шындықты тура емес, астарлы айтуға мәжбүрледі. Шығармашылық адамдары қиыннан қиыстырып, шындықты жеткізуге ұмтылды. Бұл поэзияның көркемдік дәрежесін арттырған еді. Мысалдап келтіру, теңеуді  қисынды пайдалану деген секілді ұтымды тұстары  болды. Ал қазіргі кезде ашық айту жұтаңдыққа, ойдың таяздығына апарып, поэзияны біраз солғындатты.

Аслан Тілегенов: Қазіргі жастардың шығармаларында идеология бар  деп айту тым асыра айтқандық. Құдайға шүкір, еркіндік бар.

Айбол  Исламғалиев: Поэзияға саясатты араластыру дұрыс емес.

 Шерхан Талап: Өткенде «Да, Казахстан» журналының ұйымдастыруымен Жарас Сәрсек ағамызбен кездесу болды. Қазіргі  ақындардың көпшілігі қатысты. Жас ақындар да бардық. Сонда журналистер  таратыпынан «Неге ақындар өткендегі Жаңаөзен оқиғасы секілді    науқандық тақырыпты жырлаймайды» деген сұрақ туындады. Ақындар шет қалып, үн қоспады деген мін тағылды. Меніңше, өлеңді науқандық тақырыпқа арнауға ұрынбау керек.

Бекзат Смадияр:  Ахмет Байтұрсынұлы  айтқандай, өлеңді ақын болу үшін жазбау керек, өлең тек қазақты жақсылыққа бастау үшін, халыққа   бірнәрсе берсем деген оймен жазылуы керек. Ақыны халқының үнін айта алмаса, оның несі ақын?

Жақсылық Қазымұрат: Жыраулар поэзиясы да, зар заман ақындары  да шындықты шырқыратып айтты. Ал бүгін шындықты айтсаңыз, дап-дайын оппозиционер болып шыға келесіз.

Нұртас Тұрғанбек: Поэзия өміршең болуы керек. Айталық,  публицистиканы өлеңмен жаздық делік. Біраз жыл өткен соң оның ешкімге  де керегі болмай қалады. Өтіп кеткен проблеманың кейінгі ұрпаққа не  қажеті бар. Ол кездегілер басқаша өмір сүруі, өмірге көзқарастары да  басқаша болуы мүмкін.

Әріби Әлібек: Бүгінгі ақындардың ішінде мен М.Шахановты жақсы  көрем. Біздің заманның жырауы да, батыры да Мұхтар. Мысалы, Аймауытовша айтсақ, өзінің мұңын халықтың зары ретінде көрсеткісі келетін  ақындар да бар. Оның жанында Мұқаңдікі халыққа керек өлең. Публицистика мен поэзия екі түрлі дүние болса да, проблеманы өлеңге өзек ету керек деп ойлаймын. Сол арқылы қазақ идеологиясын біздер қалыптастыруымыз керек.

Айбол  Исламғалиев: Тәуелсіздікпен бірге ақындарға еркіндік, сөз  бен шығармалышық бостандығы  берілді. Алайда біз осы еркіндікті орнымен қолданып жүрміз бе? Бекзаттың пікірімен келісемін, егер ақын халықтың мұңын мұңдап, жоғын жоқтамаса, ол несіне ақын?