Аудан әкімінің «Ашық есік күнінде» ұққан ұлағаттар хақында бір үзік әңгіме

Ағынды менің Ақсуым, Ақырып әлі ағасың.
Ілияс ЖАНСҮГІРОВ

«Ақсуға барып қайтайық» деп сол өңірдің тумасы, белгілі тележурналист, жұртқа танымал ақжолтай азамат Нұртілеу Иманғалиұлы ұсыныс жасағанда, көп ойланып жатпадық. Құлагер ақын Ілияс жырымен бала жасымыздан қиялымызды тербеген Ақсу ғой. Үш жүзді әнмен тамсандырған Біржан салмен айтысып, Алашқа атағы шыққан айналайын ақын Сараның елі ғой. Тағы да «Қобызшы Молықбай шал Матайдағы, Матайда Кен­же Тұңғат Сақайдағы…». Иә, қо­быз күйінің жампозы Молық­бай атаның отаны. «Қазақта қобыз­шының қалғаны сол, Жорға еді маймаңдаған бақайшағы», дейді жыр пырағы Жансүгірдің Ілиясы. Айта берсе, қазақтың тұңғыш ро­манына бәйге жариялаған алғаш­қы меценат Маман қажы әулеті­нің, қазақтың тұңғыш операсын жаз­ған саңлақ сазгер Мұқан Төле­баев­тың, Біләл Сүлеевтей арыс­тың, Ғали Ормановтай ғажайып ақын­­ның туған топырағы бұл Ақ­су. Ақсуға жол түсіп, қадам бас­қа­нымызға біз де қуанышты едік.

Бұдан бес жыл бұрын су бөгені жарылып, алапат тасқын апаты қаншама адам өмірін жалмаған Қызылағаштағы қайғылы оқиға кезінде бір атізін салған бола­тын­быз. Сонда сол тұстағы Алматы облысының әкімі Серік Үмбе­тов­тің басшылығымен айналымға келмес аз ғана уақыттың ішін­де едел-жедел елушақты тұр­ғын үй салынып, күзге салым баспа­насыз қалғандардың дені қонысты болған еді. Көңіл әлде де жабырқаулы бол­ған­мен, үміт сәулесі қайта себез­деп, Қызылағаштағы қоңторғай тір­шілік қайта жалғасын тапқан-ды. Бұл да болса жұбаныш. Тірі адам тірлігін істейді. Қайсарлардың ішіндегі қайсары халық қой. Халық қиналса да, қыңбады. Өмір өшпеді. Азғантай болса да қуаныш. Ел болған соң елдігін танытпай тұрмайды. Азамат бол­ған соң көпшіл атпалдығын жа­самай тұра алмайды. Ақсу азаматтарының бойынан сонда осындай елшілдік, көпшілдік қа­сиеттерді көріп сүйсінгенбіз. Сол жұбанышты оқиғаға ел газе­ті «Егемен Қазақстанның» Алма­ты қосынының бір топ қызмет­кері аз-мұз шашуымызды ша­шып, тілегімізді қосып қайт­қанымыз да жәдігер естеліктей жадымызда сақтаулы.

Ақсудың бай дәстүрлі байыр­қалы аудан екендігін оның 85 жылдық толайым тарихы аң­ғартқандай. Қазақ елі бастан кешкен тарих пен тағдыр жолын ақсулықтар да жүріп өтті. Әлбетте, қиындықтары да аз болмады, мерейлі қуаныштарды сүйіншілеген кездерден де кенде емес. Соның бір парасын көзге елестетсек, атақты Түрксіб теміржолының талай ондаған шақырымдары қасиетті Ақсу жерінің батыс аймағындағы құм даланы басып өткен. Теміржол бекеттері салынып, Матай, Молалы ауылдары бой көтерген. Мысалы, өткен жылы ғана Матай стансасының 80 жылдығы атап өтілді. Ал ел басына күн туған, ер етікпен су кешкен кешегі сұ­ра­пыл соғыс жылдарында да ақсу­лық азаматтар Отан қорғау жоры­ғының алдыңғы шебінен табы­ла білді. Соның айғағындай, бас­қасын айтпағанда, екі бірдей өрен – Есмұрат Сиқымов пен Нұрсұлтан Есеболатов Кеңес Ода­ғының Батыры атанды.

Ақсулықтардың еңбек майданында да абыройсыз қалған жері жоқ. Кеңес заманында бір ауданнан жеті бірдей Алтын Жұлдызды Еңбек Ері шығуы да оңайлықпен қонбайтын бақ құсы екенін көзкөргендер біледі. Майдан ерлерімен бірге ұрпаққа өнеге, жерлестерге мақтаныш болған сол еңбек батырларының есімдерін атай кетсек, олар – Наужан Нұр­сейітов, Отызбек Сүйеубаев, Нұрлан Оңалдинов, Тыныбай Балтабаев, Адлер Отто, Кәрібжан Жұбаев, Құрманбай Жанбаев. Бұл құрметті адамдардың ескерткіш мүсіндері бүгінде аудан орталығы – Жансүгіров кентіндегі Батырлар кешенін көркейтіп тұр.

Иә, Алматыдан желдей есіп ке­ліп қалған бір топ журналист ағай­ынға аудан әкімі Әділ­бек Дал­бағаев алғашқы кездесу­ден бастап-ақ жыр қылып айт­қа­нындай, төскейде төрт түлік мал­ды мыңғыртқан Ақсудың кеңес уақытында одақтық және респуб­ликалық Ауыспалы қызыл туды жеңіп алып, алқап-алқап қызылша өсіріп, осындағы қант зауытын қарыштатып, өнер-мәдениетті өрістете дүрілдеген кездері де жетерлік. Бірақ, ол заман тарихтың судыраған парағына айналды. Тәуелсіздік те оңайға түспейтін, ердің ері, қайсардың қайсарының ғана қармағына ілігер алтын балық екен. Нарық қыспағы да алқымнан алды. Жансүгіров кентіндегі қант зау­ыты осыдан 9 жыл бұрын жабылып тынды. Береке көзі бітелген соң көңілге қаяулық, тұрмысқа жадаулық кіре бастаған. Жұрт, әсіресе, жастар жағы сыртқа кетіңкіреп, бұрынғы саңғыраған үйлер қаңырап бос қалған. Ал ауыл шаруашылығын қайтадан дамыту үшін ирригация, суландыру жүйелері, суарудың жаңа, заманауи технологиялары керек. Бұрынғы пайдаланыстағы жер ескірген. Суармалы егістік, әсіресе, Қызылағаш бөгені апатынан соң мүлдем азайып қалған.

Жалпы, көз жауын аларлық сұлу табиғат қойнаулары біршама болғанымен, Ақсу өңірі жерінің дені құмдақ, құнарсыз болып келеді. Бәлкім, 49 елді мекен, 17 ауылдық округтен құралған, ата­ғынан ат үркетін ауданда небәрі 42 мың ғана халық тұратыны да нақ осы себептен болар. Ал енді бұл халықтың да дені, 99 пайызы туған жерге туын тіккен, басқа жақтағы сұлтандықты қаламай, өз елінде ұлтан болу қағидатын ұстанған қайран қазақ, көнбіс те қайсар қазақ екенін өзіңіздің де ішіңіз сезіп отырған болар. «Туған жерге туыңды тік» демекші, қиындыққа мойымай, нарық сындарында шынығып шыңдала түскен Ақсу елінде бүгінгі көп игіліктер қазақтың осынау аталы сөзінен бастау алып отырғандығы қуантады. Қоңылтақсыған ел еңсесін көтеру мақсатында Елбасы тапсырмасы бойынша аудан басшылығы сырттан инвестиция тартуды ойластырыпты. Осынау игі мақсатқа Нұрсұлтан Әбішұлының «Әрбір дәулетті азаматтың туған жерге көмектесуі перзенттік парыз» деп үндеу тастауы да құба-құп орайласа кетіпті. Сөйтіп, 2014 жылы аудан аумағында «Туған жерге туыңды тік» акция­сы кеңінен қанат жая­ды. Әуелі, сырттағы және ел ішіндегі танымал, іскер азаматтарды аудан әкімі құрметтеп шақырып, салиқалы әңгімеге тартады, елдің қиналғанын айтады, соған орай бизнестерінің бір парасын туған жерге бұруларын өтінеді.

«Туған жер, ешнәрсе жоқ сенен ыстық. Себебі, сенде туып, сенен ұштық», деп халық даналығында айтылғандай, айкөл азаматтар ақжолтай бастаманы ақжарма тілекпен қабыл алды. Акцияның ізгілікті ісіне ықыласпен кірісті. Айталық, Матай ауылының тумасы, кәсіпкер Қолғанат Сәмбетов қараусыз қалған нан зауытының ғимаратын жаңғырта жөндеп, оны спорт және ойын-сауық кешеніне айналдырды. Мұнда тренажерлік жаттығу залы, квадрацикл, футбол, баскетбол алаңдары, үс­тел теннисі мен шахмат ойнау бөл­мелері жабдықталды. Келе­шекте лимонад және жүн тазалай­тын, т.б. өндірістік цехтар ашу көз­деліп отыр екен. Ал түбі ойто­ған­дық Жанат Жолдағұтова тұрғын­дарды көп жылдардан бері қинап келген түйткілді шешіп, аудан­ның қос қиырында жатқан Суық­сай және Ойтоған ауылдарынан бастап, жолдағы елді мекендер арқылы Талдықорған, Алматы қала­ларына қатынайтын екі автобус маршрутын ашып беріпті.

Жеке кәсіпкер Арай Әкенай­ұлы акция аясында аудан аума­ғында баламалы энергия қондыр­ғылары – шағын қуатты жел генераторлары мен күн панельдерін орнату жұмыстарын қолға алды. Бүгінгі таңда үнемді де өтелімді, қызмет ету мерзімі 25-30 жылға дейін жететін, экологиялық тұрғыдан таза осындай оңтайлы қондырғылар осы Ақсудың және көршілес басқа да аудандардың көптеген ауылдары мен мал қыс­тақтарында жарық-шуақ төгіп, энергия қуатын беріп, көңіл­дерді нұрландыруда. Ал аудан орталығында осынау қондыр­ғы­ларды құрастыру цехы ашылып, алты адам жұмыспен қамтылып, нәпақасын табуда.

Туған жерге тағзым арнаған тамаша акцияның шарапаты әуелі тұрмысы төмен отбасыларға, мейірім аңсаған мүгедек жан­дар­ға, баспана тауқыметін көрген­дер­ге тигенін айту ләзім. «Қол­ар­баға таңылған екі балалы мүгедек әйел, көз жанарынан ай­ырылған аяулы қарындас алдыма келіп жағдай айтқанда жаным күйзелді, – дейді Әділбек Егеубекұлы. – Оларға кезектен тыс үй беруге хақымыз да жоқ. Ақыры, осы орайда қайырымды азаматтарға жүгінуді жөн деп таптым». Сөйтіп, осы жылдың шілде-қыркүйек айларында аудандағы аса мұқтаж мүгедек, тұрмысы нашар отбасылар мен жалғызбасты азаматтарға нақты тұрғын үй көмегін көрсету мақсатындағы демеушілік-қайырымдылық акциясы ту көтереді. Өмірден ертерек озған ақсулық ақын Жамау Бұқарбаев «Жүрегі бар жандар бар, үміт үзбе» деп жырлағандай, кең жүректі дархан азаматтар бітер істің қасынан табылған. Осылайша бұқаралық, халықтық сипат алған ізгілікті акцияға аудан мекемелерінің ұжымдары, ауылдардың тұрғындары, қалталы іскер азаматтар қалыс қалмай түгел қатысып, нәтижесінде 10 млн. теңге қаржы жиналыпты. Мі­не, осы қайырымдылық қаржы­сына Жансүгіров кентіндегі Пуш­кин және Қабанбай батыр көше­лерінің қиылысында көптен бері иесіз қаңырап тұрған 8 пә­терлі 2 қабатты үйге жөндеу жүр­гізіліп, әп-әдемі етіп пайда­лану­ға бе­рілген, пәтер кілтін алған адам­дардың көңіл қаяуы сейіліп, көз­дерінде қуаныш оты ұшқындап, жүздеріне күлкі үйірілген салтанатты сәттерге өзіміз де куә болдық.

Бұл ғана емес, осы акция аясында жеке кәсіпкер Сабыр Қадырұлы Жансүгіров кентінде қаңқасы ғана қалған 20 және 30 пәтерлі екі үйді өз қаражатына жөндетіп, олар мұқтаж тұрғындарға жеңіл­детілген жолдармен беріле бас­тады. Мұнда жастар үшін аула клубы ашылмақшы екен. Бұған жұм­салған қаржы 380 млн. тең­гені құраған. «Қолжетімді баспана» бағдарламасы бойынша 10 коммуналдық үйдің де құрылысы аяқталып тұр. Бұлардан басқа, 2012 жылы 39 пәтерді, биыл 50 пә­терді тұрғындар заңды кезегімен алған. Мысалы, соның ішінде екі баласы, өзі де мүгедек Бижамал Байысова төрт бөлмелі пәтерді иеленген. Сөйтіп, баспанаға мұқтаж ақсулықтар қатары азая түскен.

Иә, осыған орай Жансүгіров кентінің көрік-келбеті де жақ­сар­ғаны байқалады. 90 млн. теңге қаржыға орталықтағы Желтоқсан, Мұратбаев көшелері жөнделіп, асфальтталып, аллея тартылып жатыр. Біз жаяу жүргіншілерге арналған жергілікті «Арбатпен» жүріп өттік. Арқалы отырғыштар қойылған. Әсіресе, қарттардың сейіл-сұхбат мекеніне айналатын сыңайлы. Осы бетпен Молықбай атындағы Мәдениет үйіне бас сұқсақ, онда жергілікті Ақсу халық театры Әміре Әріннің «Қо­зы Көрпеш – Баян сұлу» спек­таклінің дайындығын өткізіп жатыр екен. Арда Елубаева мен Бағлан Жүнісов жетекшілік ететін өнерпаздар өнерін бірер уақыт қызыға тамашаламасқа лажымыз қалмады. Мәдениет үйі жасанып, жайнап тұр. Директор Бо­латхан Боранбаевтың айтуынша, мәдениет ордасы түрлі үйірмелер арқылы да талай тағылымды істерге ұйытқы болуда.

Е.Сиқымов атындағы стадион да спорт ісін жолға қоюға лай­ық­ты жөнделіпті. Оған 40 млн. теңге жұмсалыпты. 1200 адам сыйып отырады. Сонымен бірге, стандартқа сай спорт жабдық­тарымен де молынан қамтыл­ған. Директор Түмен Құрма­нов мұндағы спорттық дәс­түрлер мен жетістіктердің де бір­шама екен­дігін тілге тиек етті. Спорт стадио­ны жастардың сүйік­ті меке­ніне айналған. Екі хауы­зы, бірнеше үйірмелері бар спорт орталығы талай намыс­кер саңлақтарды түлетіп ұшыр­ған, ұшыра да бермек. Басқа­сын айтпағанда, Бейжің Олимпиа­да­сының қола жүлдегері Асхат Житкеев осы мектептің мақтаныш етер түлегі.

«Гидротехник жоба» ЖШС директоры Егінбай Жақаев туған ауы­лы Егінсуда аяқталмаған пошта үйін өз қаржысына бітіріп салып, толық жабдықтап пайдалануға беріпті. Жерлесі Қа­жымұқан Мәсі­мов өз қара­жатымен Ақсу ауы­лына ме­шіт салғызып, иман­дылық туын тіккен. Алдағы уа­қыт­та Жан­сү­гіровте шағын ГЭС құ­ры­­лысы басталып, ағаш өңдей­тін және пластикалық есік-терезе­лер шы­ғаратын цех ашылып, мал бор­дақылайтын және құс өсі­ре­тін ферма құрылмақ көрі­неді. Осындай жақсылықтар журна­лист жүрегін де қуанышқа бөледі.

Ақсудың табиғаты, жерінің қойнауы да бай дегенбіз. Сонау кеңестік уақытта Ақсу граниті Мәскеу метросын әрлеуге де пайдаланылған көрінеді. Қазір жергілікті кәсіпкерлер гранит өндіру ісін жаңғыртуды қолға алыпты. Олар осы жоба бойынша Астанада өтетін ЭКСПО-2017-ге өз үлестерін қосатынын айтуда. Гранит қоры 100 жылға жетерліктей мол екен. Осы байлықты ақсулық азаматтар енді ел игілігіне жарату жолында еңбек етуде. Іске сәт!

Дереккөз: Егемен Қазақстан