Онымен ымырасыз күрес қажет. Бұл бағытта атқарылып жатқан жұмыстар төңірегінде Парламент Мәжілісінің депутаты, «Нұр Отан» партиясы фракциясының мүшесі, Мәжілістің Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің мүшесі, терроризм және экстремизмге қарсы жаңа заң жобасы бойынша жұмыс тобының жетекшісі Жанат Жарасовпен сұхбаттасқан едік, деп хабарлайды Qamshy.kz aikyn.kz сайтына ссілтеме жасап.

– Биылғы жылдың 10 маусы­мында Қауіпсіздік кеңесінің оты­рысында Елбасы Үкіметке экстремизмге және терроризмге қарсы іс-қимылды күшейтуді, көші-қон және діни бірлес­тіктерді одан әрі реттеуді, қару-жарақты сақтау және сату тәр­тібін қатай­туды қарастыратын жаңа заң әзірлеуді тапсырды. Бұл жоба қа­зір Мәжілістің қа­рауында. Жанат Абдоллаұлы, бұл заңға қандай міндеттер жүк­те­луде және нендей тұжырым­дамалық өзгерістер қарас­­ты­рылып отыр?
– Бүгінде бүкіл әлеммен бір­ге біздің Қазақстан жаңа өмір шынайылығына, өзгерістер бел­деуіне қадам басты. Қазір қауіп­сіздіктің әлемдік жүйесінің бе­ріктігі сыналуда. Осыған орай қауіпсіздікті сақтау проблемасы өте өзекті болып отыр.
Қарқынды дамушы елдің гравитациясы болады, тиісінше, бай-бақуатты ел тек инвесторлар үшін ғана емес, сондай-ақ заң­сыз миграция сыртында, лаңкес­тер үшін де тартымды бола тү­сетіні күмән тудырмайды. Де­мек, қауіпсіздіктің түйінді мә­селелерін шешу Елбасы «Қа­зақстан – 2050» стратегиясында қойған басты мақсат – дамыған ел жолындағы трансформа­ция­ның ортақ үдерісінен ажыра­ғысыз мәселе екенін түсінуіміз қажет.
ХХІ ғасырда экстремизм және терроризм сын-қатеріне лайықты жауап беру – түрлі жаһандық тәуекелдерге қарсы тұруда маңызды фактор бола­тыны айдан анық. Қазіргі төрткүл дүниені түгел жайлаған жаһандану жағдайында бұл – мемлекеттердің экономикалық және өркениетті дамуындағы, олардың бақытты болашағын құрудағы тұғырлы мәселе.
Осы орайда ұлт Көшбасшы­сының бастамасымен қолға алынып жатқан жаңа қадамдар әр азаматтың, қоғамның және мемлекеттің қауіпсіздігін кү­шейтіп қана қоймай, елдің әлеу­меттік-экономикалық да­муы­ның ортақ архитектурасына қолдау көрсетеді. Бұл шаралар қазіргі ғана емес, болашақ ұр­пақтың амандығына, құнды­лықтары мен өркениетін сақ­тауына жағдай жасауға бағыт­талған.
Ал жобаның өзіне келсек, расында, «Қазақстан Республи­касының кейбір заңнамалық актілеріне экстремизмге және терроризмге қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу ту­ралы» заң жобасы Мемлекет басшысының Қауіпсіздік кеңе­сінде берген тапсырмасына орай әзір­ленді. Оған Ақтөбе мен Ал­матыда орын алған террористік актілер негіз болды. Бұл қайғылы оқиғалар мемлекеттілік пен елдің болашағына зор қауіп төн­діретін осынау зұлматты құ­былысқа қарсы тұру үшін Қа­зақстанның ұлттық заңнамасы да жетілдіруді қажет ететінін көрсетіп берді. 
Діни экстремизм мен терро­ризм қазіргі кезде бүкіл жер-жаһанды шарпуда. Өкінішке қарай, өркениетті әлеммен бірге біздің мемлекет те бұл қатерлі әлеуметтік зұлымдыққа кезігіп отыр. Өңірлік әлеуметтік-эко­номикалық проблемалар, аза­маттардың елеулі бөлігінде, әсіресе жастар арасында терең, берік діни таным-түсініктердің ғана емес, сондай-ақ зайыр­лылық ұстын мен жеткілікті бі­лім­нің жоқтығы сөзсіз, зор­лықшыл экстремизм идеология­сының таралуы үшін қолайлы, құнарлы орта құруда, сонымен бірге, бұл Қазақстан үшін де тер­рористік қауіп-қатер дәрежесін арттырады. 
Осы аяда жекелеген лаңкестік және діни экстремистік ұйымдар Орталық Азия өңірінде, соның ішінде біздің еліміз аумағында өз ықпалын бекіту бағытында мақ­сатты қадамдар жасауда. 
Алтыншы шақырылымдағы Парламенттің екінші сессиясын ашқандағы сөзінде Мемлекет бас­шысы ел қауіпсіздігінің заң­намалық негіздерін нығайта түсу қажеттілігіне екпін түсірді және аталған заң жобасын бірінші ке­зекте қабылдануға тиісті ба­сым­дықты заң ретінде атады.
– Заң жобасын талқылау үдерісі қалай жүруде? Жұмыс тобы мүшелерінің және заң жо­басын әзірлеушілердің ұстаным бойынша өзара қайшы келіп отырған тұстары бар ма?
– Тек бұл ғана емес, кез келген заң жобасын жұмыс топ­тарында, комитет отырыста­рында қарау кезінде әрине, сұ­рақтар тууы, тіпті кейбір нор­малар бойынша қызу айтыстар біраз уақытқа созылуы мүмкін. Дегенмен, барлық қайшылықтар талқылау барысында тарап, шешімін тауып жатады. Аталған заң жобасының жайына тоқ­тал­сам, Ұлттық қауіпсіздік комитеті басқа да мүдделі меморгандар­мен бірге, экстремизм мен тер­роризмге қарсы іс-қимыл сала­сындағы заңнаманы күшейту бағытында үлкен жұмыс жүргі­зілуде. Әйтсе де, жобада депу­таттарда, жұмыс тобы мүше­лерінде ғана емес, сондай-ақ азаматтық қоғам өкілдерінде де алаңдаушылық туғызған тұстар бар. 
Атап айтқанда, тұрғын үй қо­жайындарын өз меншігіндегі тұрғын үй және тұрғын үйлік емес баспанада азаматтарды, еліміздің ішкі мигранттарын тіркеуге міндеттеу ұсынылады. 
Айтқандай, осы бейсенбі, 22 қыркүйек күні Парламент Мә­жілісі заң жобасын талқылау аясында өткізген «Қазіргі ке­зеңдегі экстремизм мен тер­роризмнің алдын алу мен жолын кесудің заңнамалық және инс­титуционалдық шаралары» та­қырыбындағы дөңгелек үстелде де азаматтық қоғам өкілдері тіркеу-регистрация мәселесіне тереңірек үңіліп, мұқият пы­сықтау қажеттігіне тоқталды. Олардың пікірінше, бұл сипа­тында тіркеудің тиімділігі төмен, жүзеге асырудың нақты тетігі жоқ, заңбұзушылықтарға алып келу және коррупциялық тәуе­келдерге соқтыру ықтималдығы бар. 
Өз кезегінде Бас прокуратура мен Ішкі істер министрлігі бас­шылықтарының өкілдері бұл өзгерістерге түсініктеме бере кетті. Олар тіркеу мәселелері ұлт­тық заңнамада сонау 1993 жылы айқындалғанына назар аудартты. Яғни, бұл норма қол­даныста бар. Бірақ сонымен бірге тіркеу мерзімі қысқарғалы тұр. Бұған дейінгі талап бойынша өзге елді мекенде он күннен артық тұрған біздің азамат осы мерзім өткеннен кейін сол жерде тіркеуге тұруға тиіс және бұл рәсімге оған 3 ай мерзім беріледі. Егер үш ай ішінде тіркелмесе, ең алдымен, оған ескерту жасалады. Талапты сонда да орындамаса, әкімшілік жауапкершілікке тар­тылады, яғни айыппұл төлейді. Жаңа заң жобасында «он күн мерзім» қалады. Алайда одан кейін тіркеуге кесілетін уақытты бір айға дейін қысқарту ұсы­нылған.
Бұл ретте сол адам тұратын баспананың иесін де жауапкер­шілікке тарту көзделуде. Жаза­ланбау үшін үй иесі он күннен артық тұрған азаматты сонда тіркеуге тұрғызуға міндетті бо­лады. Әрине, мұндай жаңа талап пен жауапкершілік қоғамда қызу пікірталас туғызды. Қазақ қо­нақ­жай халық, келімді-кетімді кісісі көп болады, олардың кейбірі ұзағырақ жатып алуы мүмкін. Ал Елбасы қоғамның пікіріне құлақ қоюды қадап тапсырғаны мәлім. Сондықтан осы мәселе бойынша бірнеше мәрте жүрген пікірталастардан кейін бұл норманы қайта қарап, егжей-тегжейлі пысықтайтын болып шештік.
Біз жұмыс тобында бұл мәсе­лелерді талқыға салудамыз және оның түйінін тарқатудың басқа жолдарын іздеп табудамыз. Парламенттік емес партиялар мүшелері мен азаматтық қоғам өкілдерінің айтқанын ескеріп, сондай-ақ ҰҚК, ІІМ, Бас про­куратурамен де бірлесіп, нақты тетіктері бар ілкімді нұсқаларды, көкейге қонымды нормаларды түзудеміз. 
Әлі уақыт бар, талқылауға жаңа кірісудеміз. Бұл норма­ларды, маңызды заңды асыға-аптыға қабылдау ойымызда жоқ. Себебі, жұмыс жасамайтын заң ешкімге қажет емес. Бізге, елі­мізге пысықталған, кемел, пәр­менді, пайдалы заң керек. Оның барлық нормалары заман та­лабына жауап беретін, тиімді болуға және әрқайсысын іске асырудың нақты тетіктері бар болуға тиіс. 
Сонда ғана бұл заң шын мә­нінде әрі іс жүзінде ұлттық қауіп­сіздіктің қорғанына тұрып, тер­роризм және экстремизмге те­геурінді тосқауыл қояды. Бізге керегі де осы!
– Заң жобасының тұсауке­серінде Мәжілістің Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің төрағасы Мәулен Әшімбаев бұл жобаның идеоло­гиялық жағы күшейте түсуді талап ететінін ескерткен болатын. Бұл мәселе қалай шешілуде?
– Тұсаукесерде депутат­тар­дан, азаматтық қоғам қайрат­керлері мен құқықтанушылар тарапынан көптеген ұсыныстар айтылған. Соның ішінде заң жобасында экстремизм мен терроризмнің алдын алу және олармен күресудің идеология­лық тұстарын күшейту туралы нор­малар қажет екені аталды. Әрине, жұмыс тобының отырыс­тарында олардың барлығын қарайтын боламыз. Өйткені тек тыйым салушы немесе шектеу қоюшы шаралармен шектелсе, қылмысқа қарсы іс-қимылда ерекше нәтижелерге қол жет­кізудің мүмкін еместігі анық. Оның үстіне келесі төтенше оқи­ғаның болуын күтіп отыру орын­сыз, азаматтық қоғам өкілдерін кең тарта отырып, идеологиялық және ағартушылық жұмысты тұрақты жүргізу қажет. Бұл ретте профилактикалық жұмыс жүр­гізу үшін қажетті заңнамалық база қазірдің өзінде бар.
Мемлекет басшысының 2008 жылғы Жолдауында қылмысқа қарсы тұрудағы басымдықты мақсат жазалаушы шаралар емес, құқық бұзушылықтың алдын алу болуға тиістігін атап көрсетуі бекер емес. Сонда Президенттің тапсырмасымен «Құқық бұзушылықтардың ал­дын алу туралы» заңы әзірленіп, 2010 жылы қабылданған бола­тын. Менің ойымша, алдын алу­шы-профилактикалық мақсат­тағы жұмыстар экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл тиімділігін арттыруға елеулі ық­пал етеді.
Тағы бір айта кетер жайт, ұлттық қауіпсіздік саласында туындайтын кез келген мәселені тек сенімділік негізінде, әрі сын­дарлы диалог арқылы лайық­ты шешуге болады. Біз тек қоғам болып, бірлесе қимылдағанда ғана өз өмірімізді, өз өркение­тімізді қауіпсіз және жақсырақ ете аламыз. Сондықтан, аталған заң жобасын талқылауға Пар­ламентке кірмеген саяси пар­тиялар мүшелерін, үкіметтік емес ұйымдар және дәстүрлі дін өкілдерін, көрнекті қоғам қай­раткерлері мен құқықтану­шыларды тартып отырмыз. Олар­ға заң жобасын жақсарта­тын, оның әсіресе, идеологиялық бөлігін күшейтетін нақты ұсы­ныстарын, конструктивті нор­маларын ұсынуына мүм­кіндік тудырудамыз. Себебі, алдын алу шараларында идеологиялық күшті құрамдас бөліксіз іс өн­бейді. Идеологияға қару емес, тек қуатты идеология ғана тиімді қарсы тұра алады. Қазір біз жұмысқа тартқан сарапшылар тарапынан осы бағытта да келелі кеңес, салмақты ойлар көптеп айтылуда. Олардың барлығы тұжырымдалып, ескеріледі.
Қоғам өкілдерінің заң жо­басын талқылауға белсене қа­тысуы олардың қауіпсіздік жо­лындағы ынтымақтастықтағы оң ұстанымын бейнелейді.
– Заң жобасы шынында, қо­ғамда қызу пікірталас тудыруда. Сондықтан оның басқа да елеулі тұстарына, жаңалықтарына кеңі­рек тоқтала кетсеңіз?
– Бұл құжат 5 кодекс пен 19 заңға өзгерістер енгізетін бола­ды. Ол арқылы ұлттық заңнамаға енгізілетін түзетулер қару-жарақ айналымына, оны сақтау тәрті­біне бақылауды күшейту, оның ішінде азаматтық және қызмет­тік қару-жарақ пен оқ-дәрілердің айналымы саласында жұмыс істейтін, сондай-ақ күзет қызме­тін жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік ба­қылаудың ерекше тәртібін жүзеге асыруға бағытталған.
Бұл заң жобасы арқылы Қыл­мыстық кодекске заң бұзған шетелдіктерді немесе азамат­тығы жоқ тұлғаларды Қазақстан Республикасының сыртына аластатудың мәжбүрлі тәртіппен орындалуын, сондай-ақ ол тұл­ғаға Қазақстанға қайта келуіне бес жыл мерзімге тыйым енгізуді қарастыратын норма ұсынылып отыр. Ол тұлға Қазақстан Үкіметі белгілеген тәртіппен еліміздің мемлекеттік шекарасынан шы­ға­рылады және кері кіру мүм­кіндігі бес жылға жабылады. Бұл шетелдіктердің және азаматты­ғы жоқ тұлғалардың елімізде бо­луын, олардың қылмыстық, әкім­шіліктік және көші-қон заңнамасын сақтауын бақылауды қатайту үшін енгізіліп отыр. 
Ұлттық қауіпсіздік органдары үшін қару-жарақтың заңсыз ай­налымы, заңсыз көші-қон және есірткі бизнесі саласындағы қыл­мыстар бойынша балама тергеуді енгізу қарастырылуда. Өйткені есірткінің және қару-жарақтың заңсыз айналымы, ұлықсат етілмеген көші-қон ар­налары, халықаралық терроризм және экстремизмнің қаржылан­дыру көздері, сондай-ақ оларға қажетті күштер мен құралдар болып табылады. 
«Әкімшілік құқық бұзу­шы­лық туралы» кодексінде азамат­тық, қызметтік қару-жарақ­тарды, олардың оқтарын сатып алу, сақтау, пайдалану немесе тасымалдау ережелерін бұзғаны үшін айыппұл санкцияларын ұлғайту ұсынылуда. Ішкі істер ми­нистрлігінің деректері бойын­ша соңғы үш жыл ішінде осы ережелерді бұзғандары үшін 
45 800 адам әкімшілік жауапкер­шілікке тартылған. Ал айыппұл көлемдерін көтеру азаматтық және қызметтік қару иелерінің және оны пайдаланушылардың құқықтық жауапкершілігін арт­тыруға тиіс. 
Бұға қоса, қару иелеріне ықпал етудің жаңа шарасы енгі­зілгелі отыр: ол бойынша аталған тұлғалар қаруды қауіпсіз пай­далану ережелері бойынша бі­лімін қайтара тексеруге бағыт­талуы мүмкін. Әйтпесе, қазір білімін тексеруден тек қаруды бастапқы сатып алу кезінде ғана өтеді. 
Қару дүкендерінің орналасу орындарына қатысты талаптар күшейтілуде. Сондай-ақ бұдан былай қару-жарақты атуға дайын күйде сатуға тыйым са­лынады. Өйткені бұл жағдай лаңкестердің теракті жасау ісін жеңілдетіп беретіні айқындалып отыр. Бұл өзгерістер Ақтөбедегі қанды оқиға бұдан былай еш­қашан қайталанбауы үшін жа­салуда: сол қалада терроршылар еш қиналмастан әрі шұғыл түрде қаруларды оқтарымен бірге қолға түсіріп, ары қарай оларды бейбіт тұрғындарға және құқық қорғау органдарының қызмет­керлері мен әскери қызметші­лерді өлтіруге қолданған. 
Осы жаңа заңмен қолда­ныстағы «Байланыс туралы» заңға түзету енгізіледі, оған сәйкес, жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органға бөгелу, кешіктіру ауыр және аса ауыр қылмыстың жасалуына соқ­тыруы мүмкін жағдайларда желі­лер мен байланыс құралдарының жұмысын тоқтатуға және ол туралы тәулік үдерінде Бас про­куратураны кейін құлағдар етуге мүмкіндік беріледі. 
Заң жобасында экстремизм мен терроризмге септесетін діни топтар мен бірлестіктердің қызметіне тыйым салу көзделеді. 
– Лаңкестікпен тиімді күресу үшін осы маңызды іске тартылған органдар арасында алауыздық емес, өзара түсіністік пен үйлесім болғаны жөн. Бұл бағытта қандай заңнамалық өзгерістер жасалуда?
– 2013 жылдың қаңтар айын­да «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне терроризмге қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу тура­лы» заңы күшіне енді. Ол лаңкес­тікке қарсы тұру бойынша қыз­метті ұйымдастыру және үйлес­тіру тетіктерін жетілдіріп, құ­қық­тық регламенттеуге бағыт­талған. Міне, сол заңда осы іске тартылған әрбір мемлекеттік ор­ганның өкілеттігі мен құзы­ретінің ара-жігі нақты айқын­далады.
Бұдан бұрынырақта тер­роризмге қарсы іс-қимыл бойын­ша құзыреттер мүдделі меморгандардың барлығында бірдей анықтала қоймаған еді. Ұлттық заңнамада олардың өкілеттіктерінің қолмен қойған­дай нақты бөлінбеуі осы үде­рістің сапасына теріс әсерін тигізді.
Заң бойынша ведомствоара­лық кеңесші-консультативтік орган – Терроризмге қарсы орталық позициясынан Ұлттық қауіпсіздік комитеті жалпы үйлестіруді жүзеге асырады. Бұл орталық құрамына осы күреске жауапты барлық министрліктер мен ведомстволардың басшы­лары кіретінін айта кеткен жөн.
2013 жылы Мемлекет басшы­сының Жарлығымен Қазақ­станның Терроризмге қарсы орталығының шешімдерін Аста­наның, облыстың, республи­калық маңыздағы Алматы қала­сының немесе ауданның шегінде жүзеге асыратын Терроризмге қарсы комиссиялар туралы тип­тік ереже бекітілді. Бұл комис­сиялардың басты міндеттері – лаңкестіктің алдын алу бойынша шараларды жоспарлау және өткізу, терроризм көріністерінің салдарларын азайту және жою болып табылады. Біз профилак­тика бағытындағы жұмыстар өңірлер деңгейінде жүргізілуге тиіс деген сенімдеміз. 
Осыған орай терроризмге қарсы комиссиялар жергілікті жерлерде экстремизм мен тер­роризмге қарсы іс-қимыл сала­сында алдын алушы профилак­тикалық жұмыстарды күшей­тулері қажет деп есептейміз. Елдің және әрбір азаматтың қауіпсіздігі осы іске тартылған барлық құрылымдардан тиімді шаралар қабылдауды және сол жолда үйлесімді жұмыс жасауды талап етеді.
Тәуелсіздіктің ақ таңы атқан­нан бері біздің еліміз дара жо­лынан бұра тартусыз, зардабы ауыр өрескел қимылдарсыз, дабыр-дүрбелеңсіз әрі әлеумет­тік сілкіністерсіз дамып келеді. Біздің қарауымыздағы жаңа заң да елімізді одан әрі нығайтып, ұлы жетістіктерімізді еселей бе­руге үлес қоспақ.
– Әңгімеңізге рақмет!
Айхан ШӘРІП