– Бір өлеңіңізде «Қар көңiл берсең жетедi маған, Жаратқан» деген жолдар бар. Жаратқан сізге «Қам көңілді» де аямаған сияқты... неге мұңлы жазасыз?

– Осы сұрақ маған өте жиі қойылады. Мұңлы өлең жазайыншы деп жазбаймын ғой. Тіпті ең алғашқы өлеңім жазылған кезде, «өлең менің өмірдегі сыңарым болады, ақын боламын» деп ойламаған едім.

«Өлең жазам деген кім бар,

Жаздырды

Өмір өзі өңменімнен тепкілеп», – деп Гүлнәр Салықбай айтқандай, мені ақын еткен мұңлы тағдырым шығар. Ал мұңды қолдан жасамаймын. Жүрегімде не бар, соны жазамын. Кейде маған өлең деген бір тылсым күш сияқты көрінеді. Осылай жазайыншы деп ойласаң да, қағазға түскенде мүлде басқаша болып шығады. «Қаламға құйылған Тәңірдің жолдарын» ақ қағазға көшіруші ғанамын. Шабыт деген  энергия деп түсінем.  Тіпті адам жанының өзі де энергия ғой.

– Сөзіңізге қарап мына заманды «Зар заман» дегім келіп отыр...

– Олай дей алмаймын. Әрбір мұңлы өлеңім жүрегімнен үзіліп түскен сағыныш тамшылары ғой. Әрбір адам – жеке бір әлем. Бұл мұң заманның емес, тек менің әлемімнің мұңы шығар.

–  "Зар заман" дейтініміз, көптеген оқырмандар қазіргі ақындарды "жылауық", "пессимист" деп қабылдайды? Бұған не дейсіз?  

– Мен өлеңді біреу үшін, біреуге ұнасын деп жазбаймын. "Өлең деген тумайды жайшылықта, Өлең деген тулайды қайшылықта" дейді ғой. Өлең – менің жүрегімнің жазбасы, көңілімнің күнделігі. Егер менің жазған бір шумағым біреудің жүрегіндегісін дөп басып жатса, жылауық өлеңнің де керек болғаны шығар.

– Біздің қатар деп кімдерді атайсыз?

– Бақытгүл Бабаш, Алмас Темірбай, Бауыржан Қарағызұлы, Ерлан Жүніс, Ақберен Елгезек, Қалқаман Сарин, Асылзат Арыстанбек, Динара Мәлікова, Тоқтарәлі Таңжарық, т.б.

– Бұл қатар несімен ерекшеленеді?

– Ерлан мен Ақбереннің өлеңдерінен тереңдікті, Бауыржанның өлеңдерінен әдемі лириканы, Асылзаттың өлеңдерінен батылдықты, Бақытгүлдің өлеңдерінен мөлдірлікті көрем. Алмастың өлеңдерін оқығанда сезімнің өзін ақылға жеңдіре білетін қасиетті байқаймын. Қатарластарымның әрқайсысының ешкімге ұқсамайтын өз қолтаңбалары бар.

– "Әттеген-айын" айтпайсыз ба қатарыңыздың?

– Мен сыншы емеспін ғой. Дегенмен кейбір ақындарымыздың ел түсінбейтін өлеңдері бар. Терең жазам деп түсініксіздікке ұрынып жатады.

– Бір-бірлеріңіздің ой иірімдеріңізді, сөз орамдарыңызды қайталап қалатын тұстарыңыз жоқ па?

– Кейде өз жолдарыңды, ұйкастарыңды өзгенің өлеңінен кездестіріп қалатын кездер де болады...

– Мысалы...

– «МузАрт»тобының орындауындағы "Мүмкін емес" әнінің сөзін сен жаздың ба?» деп сұрайтындар көп менен. Оқырмандарымның бұл сұрақты қоюында негіз бар. Ол әннің сөзін жазған мен емеспін, Назгүл Бердіқожа жазған. Бірақ сол әннің қайырмасында менің 3-4 жолым жүргені рас. Кейбіреулер бұл жолдарды мен ұрлады деп ойлайды. Әннен ұрлайтындай сөзі біткен сорлы ақын емес шығармын.

«Қайдан бiрақ...

Көрмессiң... Бұл түн егес –

Мазамды алды мазақтап сылқым елес.

Күп-күрең күндерiмдi жайнатпақ боп

Күлiп келем... (Алайда күлкiм емес)

...Мүмкiн емес...» – деп аяқталатын өлеңім 2005 жылы жазылып, сол жылы «Әдебиет айдыны» газетіне, 2006 жылы «Қазақ әдебиеті» мен «Жалында» жарық көрген болатын. Ән жарыққа шыққан соң, Назгүл Бердіқожаға арнайы хабарлсып, менің өлең жолдарымды рұқсатсыз пайдаланғаның үшін екі ай ішінде баспасөз бетінде кешірім сұра дедім. Одан бері алты ай өтті...

– Сіздегі "Салмағын өлшер ме еді сағыныш көлемінің…" деген тіркес Т.Айбергеновті еске түсіреді немесе "Ауысты дөңгеленіп, айналды ұршық күнім"-дегі "Ұршық" Бауыржан Жақыпты қайталау деп ойламайсыз ба, жоқ әлде бұл заңдылық па?

– Шынымды айтсам, мен өлең жаттай алмайтын адаммын. Төлеген Айбергеновте ондай жол бар екенін байқамаппын. Бауыржан Жақыптың кейбір өлендерін оқығаным болмаса, шығармашылығымен толық таныс емеспін. Мүмкін, бір адамның басына келген ой екінші адамның да басына келуі мүмкін ғой. Әсіресе, сағыныш әрбір жанда болады емес пе.

– Сізде «қуанышы қойнына сыймаған"  олең бар ма осы, кездесе ме?

– Жоқ, қуанған кезімде көппен бірге боламын. Ал өлең жалғыздықта жазылады ғой. Өлеңдеріме қарап, өмірінің бәрі мұңнан тұрады немесе өмірі көңілдене алмайтын, күлмейтін біреу деп ойламаңыз. Мен де адаммын. Қуанам, күлем. Ал өлең мұңайған кездерімде туады. Өлең жазып отырған сәтімде ғана ақынмын, қалған кезде мен де екі аяқты пендемін.

– Өмірі "жалғыздықпен" қолдасып өтіп кетем деп қорықпайсыз ба?

– Қорықпаймын. Ештеңеден қорықпаймын.

– Құдайдан да қорықпайсыз ба?

– Иә, қорықпаймын. Өйткені мен Жаратушы Алланы шын жүрегіммен сүйемін. Ойлап қараңызшы, егер біз біреуге қорыққаннан бағынышты болсақ, оны жақсы көре  аламыз ба? Ал сүйсек, жақсы көрсек, оның көңілінен шығу үшін айтқанына көнеміз, бағынышты боламыз.

– Ең алғашқы «мынау өлең екен ғой» деп таныған шумақтарыңыз есіңізде ме?

– Алғашқы жазғандарымды жариялағым келмейді.

– Соңғы кездері ән сөздерін жазып жүрсіз. Бұл өмір талабы ма, жоқ, көңіл қалауы ма?

– Өмір талабы деп айтатындай, ән сөздерін жазғаным үшін ақша алып жатқан жоқпын. Ұнатқан әндерге ғана жазамын. Кейде хабарымыз үзіліп қалған сүйгеніме дауысымды осылай жеткізгім келеді. Ән болса, ол естір деп үміттенем.

Жалпы, әнге сөз жазу өте қиын. Әуен жүрегіңнен өтуі керек алдымен. Жақында Ләззат Жанаманованың, қарағандылық Амангелді Тастемір, Ерқанат Кеңесбековтің әндеріне өлең жазып бердім. Екі өлеңіме Индира Елубаева ән жазды. Біреуі «Жұбатшы» деген атпен жарыққа шықты. Құдай қаласа, жақын арада басқа әндер де халыққа жол тартатын шығар.

– Ән сөзі ақындардың қалам қуатын әлсіретеді дейтін түсінік бар... бұған не айтасыз? Жеңіл жазуға әдеттеніп кетпейсіз бе?

– Қазір біздегі көп әндерде поэзия жоқ. Тыңдаушының талғамын биіктету үшін ән мәтіндерін кім көрінген емес, ақындар жазу керек. Мысалы, қатарластарымнан Қалқаман аға, Ринат Зайытов сөзін жазған әндерді сүйсініп тыңдаймыз.

– Тапсырыс берсе, жазасыз ба ән сөзін?

– Әуен ұнап жатса, міндетті түрде.

– Сіз сөзін жазған «Жүрек назы» әні ел аузында жүр. Ән әуенінің авторы Роза Әлқожа өнердегі әріптесіңіз бе, жоқ, өмірдегі досыңыз ба?

– Өнердегі де, өмірдегі де досым. Алматыда жүрген кезімде Роза екеуміз Медеу жаққа жиі баратынбыз. Ұзақ әңгімелесетінбіз. Алатаудан жырақта жүріп, сол сәттерді, тауды, әсіресе, Розаны сағынам. Әнеукүні телефон арқылы сөйлескенімізде «сен жоқсың, Медеуге жалғыз бардым» дейді.

– «Жүрек назы» қалай туды?

– Бір күні  Розаның үйіне қонаққа бардым. Ертесі мені жеткізіп тастамаққа шыққан Роза дәл үйдің жанына жеткенде көлікті тоқтатпастан Медеуге тартты. Әдетте ол Медеуге бара салып, кішкентай балаша өзенді жағалап жүгіретін. Бірақ бұл жолы ондай болған жоқ. Өзім түсіп, өзенге беттедім. Біраз айналып келсем, ол ыңылдап бірдеңе жазып отыр екен. Менімен сөйлесетін ыңғай танытпады. Ән жазып отырғанын сездім де,  қайтадан өзенге тарттым. Айналып келсем, жаңа әуен жарыққа шығыпты. «Сөзін қазір жазасың» деді. Бізбен бірге жүрген бауырын қалаға апарып салдық та, қайта Медеуге келдік. Сол жерде сөзі жазылды. Әнмен бірге туған кейбір жолдарды қалдырдық. «Келісіп пішкен тон келте болмас» дегендей, әрбір шумағын ақылдасып отырып жаздық.  Әннің бас-аяғы ыңғайлана сала, Роза өзінің жақын досы, белгілі журналист  Ержан Байтілеске және Жарас Сәрсекке телефон арқылы орындап берді. Кейін Оралхан Бөкейдің «Жылымық» әңгімесінің негізінде бейнеклип түсірілді.

– Бұл әннің кейіпкері кім?

– Бұрынғы махаббатымды ойлап отырып жаздым. Ол адам бірақ өмірде жоқ.

– Қазақ поэзиясының жас қарлығашы ретінде сізді не мазалайды? Бүгінгі адамдардың пиғылы ма? Мемлекеттің жағдайы ма? Жоқ әлде әдебиеттің болашағы ма?

– Ниет дұрыс болса, бәрі де жақсы болады. Заманға, қоғамға, өмірге өкпелей бермей, әрбір адам өзінің ішіне үңілсе деймін. Алла Тағала өмірді өте әдемі қылып жаратқан. Не нәрсені де Алла адамның ниетіне қарай береді ғой.

– Қазақстанның "гендерлік саясаты" сізге қаншалықты әсер етіп жүр?

–  «Байтал шауып бәйге алмас» дейді ғой қазақ. Дегенмен «қабырғаңмен кеңес» деген де бар. Әйелді еркектің қабырғасынан жаратқан дейді. Сондықтан әйел адамның да саясатқа, қоғамдық жұмыстарға араласқанын жөн санаймын. Кейбір ғалымдардың дәлелдеуі бойынша, ер адамның миының бір бөлігі, ал әйелдердің миының екі бөлігі де жұмыс істейді екен. J

– Мансапты болғыңыз келе ме?

– Ойланып көрмеппін.

Әңгімелескен: Жәния ӘБДІБЕК