Олардың ұлты бiр болғанмен ой-танымы, қоғамға көзқарасы әртүрлi. Өйткенi орта бөлек. Хаякава Мичико — кiтапханашы, жолдасы жапон, Кондоу Ясуко — ағылшын тiлiнiң маманы, жолдасы қазақ. Уллиям Кэйконың мамандығы есепшi, Англия азаматымен тұрмыс құрған. Ал Такадама Юкидiң күйеуi жапон, үй шаруасындағы әйел. Жапон ханымдарымен әңгiмемiз былай өрбiдi:

Қазiргi заманғы жапон әйелдерi үшiн отбасы маңызды ма, әлде карьера қымбат па?

Мичико:

— Қазiргi жапон әйелдерiнiң арасында жұмыс iстей жүрiп, отбасына жақсы жағдай жасайтындары бар. Негiзiнен әйел адам үшiн отбасы бәрiнен қымбат болғанмен заманға сай жұмысқа бар күшiн жұмсау жапондардың әдетi. Мен отбасымнан бұрын қызметiмдi артық санаймын.

Ясуко:

— Қиын сұрақ екен. Әрине әркiмнiң өзiне байланысты ғой. Қызмет бабында атқарылатын iстер жанды алқымға алып тұрған кезлде үй-iшiн ойлауға мұршаң болмайтын кездер болады. Бiрақ қызмет тiршiлiк үшiн қажет десек те «жұмыс, жұмыс« деп шапқылай бермей, жанұяға да көңiл бөлу керек. Мәселен, мен қызметiмнен бұрын отбасын бiрiншi орынға қояр едiм.

Кэйко:

— Жанұяның мәселелерi шешiлмей жатқан кезде жұмысың да өнбейдi. Қазiргi заманның әйелдерi отбасын да, қызметiн де қадiрлеп, екеуiн тең ұстау керек деп есептеймiн. Әйелдiң жұмысының жүрiп тұруына отбасындағы жағдай тiкелей әсер етедi.

Такадама:

— Бүгiнгi заманғы жапон әйелдерi өз өмiрiне өзi жауапты, толығымен еркiндiкке ие жандар. «Мен отбасым үшiн жұмыс iстеймiн» дейтiн әйелдермен қатар бар күш-қуатын тек жұмысқа арнаған ханымдар да бар. Дегенмен, әйелдер жанұя мен жұмысты бiр-бiрiнен бөлiп жармай, тең ұстау керек қой.

Қазiр дүниежүзi бойынша әйелдердiң саяси белсендiлiгiн арттыру мәселесi жан-жақты көтерiлуде. Көптеген елдерде келiншектер жоғары лауазымды қызметтер атқарып жүр. Сiздер бұған қалай қарайсыздар?

Мичико:

—Жапонияда жоғары лауазым иелерiнiң бәрi ерлер. Ерте кезден басшылық қызмет әйелдерге жүктелмеген. Қазiр де солай. Жапон әйелдерi саяси жағынан белсендi болуға ұмтылмайды да.

Кэйко:

— Швеция, Норвегия сияқты мемлекеттерде ерлер мен әйелдердiң теңдiгi деген мәселе шарықтап тұр. Жапонияда жағдай басқаша болғанмен, заманның өзгерiсiмен бiрге ерлер мен әйелдерге барлық жағынан тең құққық берiлген. Қазiргi әйелдердiң жоғары қызметте отыруына мүмкiндiк бар. Бiрақ «басқарушылық қызметте тек ерлер отыруы керек» деген ұғым берiк орнаған.

Азия мемлекеттерiнде ерлер мен әйелдердi теңестiру идеясы жүзеге асырылуда. Жапон ұғымындағы гендерлiк саясат деген не?

Мичико:

— Жапонияда гендерлiк саясат дегендi ешкiм аузына алмайды. «Ерлер мен әйелдердiң жұмысқа қабылданғанда және еңбек жағдайындағы тең құқықтығы» деген заң бар. Яғни, адам белгiлi бiр қызметке алынғанда «әйел», «ер» деп бөлмей, тең құқықтық жағдайда қабылданады.

Ясуко:

— Қазiргi кезде бала бағып үйде отырған жапон әйледерi өте көп. Егер сол әйелдерден «Жұмыс iстегiң келе ме?« деп сұрасаңыз, көбiсi «иә» дер едi. Ата-енеден бөлек тұратын отбасыларда келiншегi қызметке тұрғысы келсе де, баласын бағатын кiсi болмағандықтан амалсыз үйде отыруға тура келедi. Алайда жоғары лауазымды қызметтен жапон әйелдерiнiң көбiсi бас тартары сөзсiз. Жалпы жапон әйелдерi саясатқа араласып жатқанын көрмеппiз.

Такадама:

— Бұл ерлер мен әйелдер теңескен заман ғой. 1960-1980 жылдардағы жапон қоғамы «ер адам түзде, әйел адам үйде» деген принциптi ұстанды. Жаңа ғасырға аяқ басқан кезден берi көзқарас өзгерiп, әйелдер де ерлермен қатар қоғамдық жұмыстарды атқару керек деген ұстанымға көштiк. Осы тұрғыдан қарағанда әйелдердiң сана-сезiмi де өзгеруде.

Ясуко, сiздiң жолдасыңыз қазақ. Қазаққа келiн болу оңай ма?

Ясуко:

— Қиын. Көп қонақ шақырып, мол ас әзiрлеу керек. Шайды дұрыс құйып бермесең тағы болмайды. Жапонияда үйде тамақ әзiрлеуге уақыт көп кететiндiктен үй иесi қонақ келгенде мейрамханаға апаруға тырысады. Ал қазақ отбасында 10-15 адамға тамақ пiсiру керек. Рас, ежелгi Жапонияда да солай болған. Әжелерiмiз барлық асты қолдан әзiрлеген. Бiз дайын фабрикаттарға үйренiп алдық қой. Қазақтың қонақ күту дәстүрiне әлi үйрене алмай жүрмiн. Бiрақ қонақты көп шақыру өте маңызды әрi жақсы iс деп бiлемiн.

Күйуім екеумiз Жапонияда бiрнеше жыл тұрғанда жапондық өмiр салтын ұстандық. Қазақстанға келген соң қазақи өмiр салтына бейiмделуге тура келдi. Мен қазақи ортаға бейiмделсем, қайын жұртым да риза болады ғой.

Үйде қай тiлде сөйлесесiздер?

— 100 пайыз жапон тiлiнде. Мен қазақ тiлiн әлi бiлмеймiн ғой.

Кэйко, сiздiң жолдасыңыз ағылшын азаматы. Отбасыңызда қай менталитет билiк құрған, шығыстық па, әлде батыстық па?

Кэйко:

— Қос мәдениеттi қатар ұстанып отырмыз. Жолдасым екеумiз ағылшын тағамын да, жапон тағамын да тұтына беремiз. Тiлiмiз де араласып кеттi. Күйеуiм жапон тiлiн бiлетiндiктен ағылшын сөзi есiме түспеген кезде жапонша айта саламын. Бiр қызығы екеумiз Англияда тұрғанда негiзiнен ағылшын тiлiнде сөйлестiк. Ал Жапонияда менiң ана тiлiмде сөйлестiк. Бiз ағылшын тiлiн де, жапон тiлiн де ұмытып қалмау үшiн қатар қолданамыз.

Басқа елдiң азаматымен некеге тұру мәселесiне үлкендер жағы қалай қарады?

Ясуко:

— Менiң ата-анам қазақ жiгiтiне тұрмысқа шығуыма қарсы болмады. әрине, бейтаныс елдегi өмiрiм қалай болады? деп қобалжығаным рас.

Эйко:

— Менiң шет елге күйеуге шығуыма әке-шешем қарсы болды. «Тiлi жат, тiршiлiгi бөтен, жат ортада қалай өмiр сүресiң?» дедi анам. Болашақ құдасыммен кездесiп, менiң Англиядағы өмiрiме қатысты мәселелердiң басын ашып алғаннан кейiн келiсiмiн бердi.

Кешегi жапон әйелi мен бүгiнгi жаһандану заманындағы жапон әйелi. Айырмашылық бар ма?

Такадама:

— Ең алдымен ұлттық киiмнен алшақтадық. Әжелерiмiз киген кимононы бiз кимеймiз. Содан соң ұлттық шаш үлгiсi өзгердi. Қазiргi әйелдердiң арасында дәстүрлi кимононы қалай киюдi бiлмейтiндер бар. Кимононы киюдiң өзi күрделi процесс. Сондықтан Токио сияқты iрi қалаларда кимоно киюдi үйрететiн курстар жұмыс iстейдi.

Ясуко:

— Қазiргi жапон әйледерiнiң өз еркiндiгi өзiнде. Бұрын тұрмысқа шыққан соң үй шаруасын түгелiмен өзi атқаруы керек, көп бала туу қажет болса, бұл күнде отбасын құрмасаң да болады. Тұрмысқа шыққан соң бала туасың ба, тумайсың ба, өз еркiң.

Күйеуiңiз қандай тағамды ұнатады?

Мичико:

— Жолдасым жапон болғанмен сүйiктi асы — қытай тағамдары.

Такадама:

— Жолдасым ауылда туып - өскендiктен якизакана, мисоширу, карэрайсу цкумоно сияқты өзіміздің ұлттық тағамдарды жақсы көредi.

Ясуко:

— Сүйiктi тағамдары көп қой. Әсiресе жапон мәзiрiн ұнатады. Бiз қызмет бабымен Жапонияда төрт жыл тұрдық. Жолдасымның жапон тағамына үйренiп кеткенi соншалық Қазақстанға келгенде піскен етке қарай алмай қалғаны бар.

Кэйко:

— Жолдасым етке құмар. Кәуап, карэ сияқты әртүрлi ұлттардың еттен жасалатын тағамдарын жақсы көредi. Жапон тағамы батпайды десем болады.

Енеңiзбен татусыз ба?

Мичико:

— Атам да, енем де Жапонияның солтүстiгiндегi Хоккайдодан. Мен тұңғыш келiнiмiн. Жапон дәстүрi бойынша үй үлкен ұлдың қолында болуы керек, мұрагер де сол, басқа балаларға ақылшы болатын да сол. Бiрақ менiң ата-енем еркiндiктi өз қолымызға бердi де бiрден бөлек шығарды. Енеммен апта сайын телефон арқылы сөйлесiп тұрамын.

Ясуко:

— Ата-енем қазақтың салт-дәстүрiн берiк сақтап отырған кiсiлер. Енем маған бiрде бiр рет, «бұнда мынаны былай iстейдi, сен де сол үлгiмен жүруiң керек» деп нұсқау берген емес. Олар менiң жапон екенiмдi жақсы түсiнедi. Ешқандай қысым көрсеткен емес. Ата-енемнiң маған жасап отырған қамқорлығы, ықылас, мейiрiмi болар, өзiмдi еркiн сезiнемiн. Өте мейiрiмдi, жақсы адамдар.

Кэйко:

— Менiң енем бiлмеген нәрсеңдi аяғына дейiн бiлгiзбей қоймайтын кiсi. Кейде қасына шықырып алып, күнi бойы үйретуге бар.

Такадама:

— Жалпы, ене мен келiннiң арасы өте қиын ғой. Ал менiң ата-енем өте мейiрiмдi адамдар едi. Енемнен бiр қатты сөз естiп көрмеппiн. Жапон отбасында ене мен келiн арасындағы келiспеушiлiк үй шаруасына қатысты туындайды. Келiн тамақты өзiнше әзiрлегiсi келедi, енесi оған «былай iсте» деп, өз дегенiмен жүргiзгiсi келедi. Кейде ажырасуға енесi себеп болатын жағдайлар кездесiп қалады.

Сiздi не толғандырады?

Ясуко:

— Балаларымыздың болашағы үшiн алаңбыз. Менiң 10, 12 жастағы екi қыз балам бар. Келешегiн көзiме елестетсем, бойымды қорқыныш билейдi. Жапония, ежелгi Токугава заманына оралмас, қазiр таза капиталистiк ел ретiнде белгiлi ғой. Өзiмiздiң жас кезiмiздi еске алсақ, ересек балалар жасы кiшiлерiн жинап алып, ойнаушы едi. Қазiргi балалар ойнамайды. Бар ермегi компьютер. Сондықтан капитализмнiң келешегi бұлыңғыр ма деймiн.

Әңгiме-дүкен құрған Шарафат Жылқыбаева