Адай СЕКЕНҰЛЫ, Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің профессоры, география ғылымдарының докторы:

– Адай Секенұлы, сіз туризм саласын зерттеп жүрген ғалымның бірісіз, еліміздегі осы сала қаншалықты дамыды?

– Туризм – ресурстарды пайдалану жолдары ысырапсыз, жұмыспен қамту орайы өте жоғары, әмбебап, өнімділігі жақсы стратегиялық кәсіп. Туризмді тұ­рақты дамытуға, ішкі сұранысты арт­тыру­ға, эко­номикалық құрылымды реттеуге мүмкіндік бар. Сонда да туризмді дамытудың өзекті мәселелері баршылық. Оны ретке келтіруді ойластырып, тыңғылықты жұ­мыстар істе­сек, туризмге даңғыл жол ашы­лары сөзсіз. 

Туризмді ретке келтірудегі басты талап – мемлекет тарапынан жолға қоюды бір тұтас ойластыру мен өзара сәйкестіру, даму жобасына, құрылымына, орындалу сапасына өзгерістер енгізу. 

Туризмді дамытудың түрлі жолы бар. Оны іске асыру үшін алдымен жоспарлап алған абзал. Әсіресе, қазіргі нарықтық ресурстардың негізгі заңдылықтарын то­лық пайдаланып, даму қарқынын, құры­лымын, сапасын және өнімділігін өзара ұштастырудан бастаған дұрыс. Сондай-ақ ішкі туризмді негізге ала отырып, шекараға қатысты туристік мәселелерге де ерекше көңіл бөлген жөн. Шекарадан шетелдік туристердің еркін кіруіне, олардың ел аумағында саяхаттауын ретке келтіріп, әр аумақтағы туризмге қатысты ерекшеліктер мен мүмкіндіктерге қарай дамытқанда ғана жұмыс өз жемісін берері анық. 

– Бізде туризм белгілі бір мақсат пен бағдарламаға сай жұмыс істей ме? 

– Қазақстандағы қазіргі кезге дейін қабылданған туризм бағдарламалары мен нормативтік құжаттардың орындалу меха­низмі нақты емес. Ол үшін 2017 жылға дейін туризм саласының табыс көзі жалпы ішкі өндірістің (GDP) көрсеткішін 5 пайызға жеткізіп, қызмет өтеу саласы бо­йын­ша ұстайтын үлесін 15 пайызға жет­кізу, әр жыл бойы туризм саласында тіке­лей қызмет ететін адамдардың санын ең кем дегенде 30 мың адамға жеткізу керек. Ал 2020 жылға жеткенде Орта Азиядағы және жалпы ТМД елдеріндегі туризм кәсібі біршама дамыған елдер қатарына кіруге ұмтылыс жасау біз үшін ілгерілеген­дік болар еді.

– Туристік қызмет көрсету саласын жақсартуға қандай мүмкіндік бар? 

– Өңірлік туризмді тұрақты дамытуға ба­ғыт­тап, салааралық сәйкестіктер негі­зін­де аудандардың табиғи және қоғамдық ресурстарын ұтымды пайдаланып, өзіндік ерекшелігі бар кәсіпті қалыптастырудан ұтарымыз көп. «Жібек жолы» туризмін қар­қынды дамыту барысында көрші ел­дер­ді Жібек жолымен жалғастыра отырып, бірлескен турлар өткізуді де ескерген абзал. Осыдан барып, оны дамытудағы кепілдік шараларын жасағанымыз өз нәтижесін береді. Туристік нормативтік заң актілерін реттеуде жобалардың іске асу тетігі де күшейер еді. 

Туризмді дамыту жобасын жетілдірсек, оның оңтайлы жолдарын қарастыруды ойдан шағармаған жөн. Сондай-ақ қазақ­стандық туризм күнін белгілеу де оң іс бо­лары сөзсіз. Қазақстанда туризм ме­недж­менті мен маркетингіне жаңа көз­қа­расты қалыптастыра отырып, жұмыс жа­са­ғанымыз дұрыс. Құзырлы орган­дармен бірлесіп заң аясында қызметті ретке кел­тірсек, туристік бизнеске қажетті бақы­лауды күшейтуге болады. 

– Ал еліміздегі туристік мекеме қызметін жетілдіру жолдары толықтай шешімін тап­ты деп ойлайсыз ба?

– Шешілген жоқ. Себебі, осы мекеме қыз­метін жетілдіретін, басқаратын, рет­тей­тін стандарттық жүйе және нормативтік актілер нақты емес. Туристік фирмалар тарапынан туристердің мүддесіне зиян келтіретін әрекеттер көп. Қазақстан Үкі­ме­тінің қарамағындағы ең кемінде туризм­ді басқаратын заңды құқы бар, туристік агенттік болуы керек. Өйткені туризм – әмбебап сала. Мемлекеттік туризмді бас­қару басымдыққа ие болғанда ғана жақсы жетістікке жетуге болады. 

Мамандар даярлайтын білім жүйесі де жетілмеген. Ғылыми тұрғыда зерттеулер орталығы жоқ. Сондықтан маман даярлай­тын оқу орындарының біліктілігін арттыр­ғанымыз дұрыс. 

Елімізде туризмді ғылыми тұрғыда рет­теу мақсатында Еуразия университеті жанында Туризм зерттеу институты құрыл­ған. Ол астаналық жоғары оқу орын­­да­рында маман кадрлардың ғылыми негізінде жұмыстар жүргізудеміз және олардың білімдерін жетілдіру мақсатында жұмыс істейміз. Сонымен бірге шетелден келетін қонақтарды елімізбен таныс­тыра­тын гидтерді оқыту, тәрбиелеу, туристік фирмаларға мамандар дайындау, құжаттар лицензиялауды және сертификаттауды жолға қою мәселелерімен айналысады. Бірақ бұл туризм үшін жеткіліксіз. Мыса­лы, Қытайда туризм кәсібін оқытатын және зерттейтін 1770-тен астам құрылым бар. Оның ішінде туризм институттары – 1150, 217 факультеті бар. Осы сандарға қарағанда туризм мамандығына деген қажеттілік арта түсті. 

Қытайдың көп оқу орындары туризм кәсібін дербес пән ретінде оқытып, зерттеу жұмыстарын да қолға алуда. Оқу орындары өздері тұрған жердегі туризмнің дамуына тікелей қатысы барын білумен қатар, оны дамытып отырады. Ал пәндік сабақта­ры­ның негізі туризмді басқару, жобалау, қо­нақ­үйді басқару, ас-су мәдениеті, спорт және серуендеу, клубтарды басқару, жәрмеңке экономикасы, шет тілдері, дипломаттық байланыс, ауыл-қалаларды жобалау, базар басқару, информатика, тамақ өндірісі, адамдармен жұмыс жасау және басқару, көркемөнер саласы, киім-кешек жобалау сияқты 10-нан астам ба­ғыт­ты қамтиды. 

– Туризмді дамытуда белгілі бір жобаның шарттары бар шығар?

– Әрине, онсыз болмайды. Бірінші кезекте туризмнің қауіпсіздік жүйесін күшейту керек. Алдымен ас-су қауіпсіздігі. Оның өлшемдерін қатаң орындауды бақылауға алу – басты мақсат. 

Үкіметтің туризмге бөлген қаражат үле­сін арттыру, оны арнаулы түрде ин­фра­құрылымға, үгіт-насихатқа, маман тәр­биелеуге, әлеуметтік қызмет өтеу ба­ғыт­тары бойынша пайдалану да маңызды. Қаржы­лық қолдау көрсететін банктерді жұ­мыспен қамтамасыз ету және өңірлік туризм үшін даму мүмкіншілігі бар ны­сандарға белгілі жеңілдікпен несие бері­луін де ұмытпау керек. Жергілікті қонақүй, туристік база­лар, туристік фирмаларға қатысты су, электр қуатын тұтынуда олар­ды заңды тұлғалармен тең құқыққа ие болуын рет­тестіру керек. Жергілікті әкім­шілік тара­пынан жеңілдік жасалуы ту­ризм­нің қар­қынды дамуына ықпалын тигізері анық. 

– Туристік бизнесті дамытуда шетел­діктердің жетістігі жөнінде не айтасыз?

– Бізде ең алдымен ішкі туризмді да­мы­туды қолға алып, жалпы халықтық қол жетімді туризмді жолға қою қажет. Қызмет көрсету саласын жақсарту арқылы көп же­тіс­тікке жетуге болады. Туризмді страте­гиялық индустрия ретінде дамытып, елді мекендерді тұрақты өркендетуге назар аударған тиімді. Бұл жағдайда жұрт жұмыс­пен де молынан қамтылады. Осы бағытта Қытай, т.б. елдердің озық тәжірибелерін игеріп, оны сәтті пайдалануымыз керек. 

– Әңгімеңізге рақмет.

 Сұхбаттасқан 

Жексен АЛПАРТЕГІ