Өнердің сан қырын игерген ғалым

/uploads/thumbnail/20170708201744902_small.jpg

Қазақ жерінде қаншама тума таланттар дүниеге келген. Талант дегеніміз – дарынды адамның бойына туа бітетін асыл қасиет.
 Талант жалқы жүрмейді деген сөз бар, да­рынды адамдардың бойынан бірнеше ерек­шеліктерді табуға болады. Алматы облысы Талғар ауданындағы Бірлік ауылының тұр­ғыны Досжан Тұрғанұлы Өтеков осындай дарын иесі, өнегелі өмірімен артына жарық із қалдырған адам. «Ол – ғалым, ақын, жазушы, суретші, композитор, әнші, күйші, спортшы, сондай-ақ емшілік қасиеті бар ерекше жаратылған адам еді» деп жазады досы туралы физика-математика ғылым­дарының кандидаты, филология ғылым­да­рының докторы Шерәлі Біләл. Кейінгі ұр­пақ­қа үлкен өнеге қалдырып, өмірін жастарға білім беруге, өнерге, имандылыққа тәрбие­леуге арнаған, халқына қалтқысыз қызмет еткен Досжан Өтеков ескерткіш қоюға лайықты тұлға, өзі туып-өскен Талдыбұлақ ауылының №35 орта мектебіне оның аты берілсе жеткіншек ұрпақты жан-жақты етіп тәрбиелеуге осындай азаматтың өмір жолы үлгі болар еді деген ойларын айтады мар­құмның бір топ ғалым достары. 
Расында, Досжан ағаның халыққа сіңірген әр саладағы еңбектері айтса айтқандай. Егер бұл кісінің шығар­ма­лары республикалық деңгейде ел ара­сына таралып кетпесе, «Досжан аға­ның әр нәрседен хабары бар, қара жаяу адам емес еді» деп қоя салар еді. Өнердің, спорттың биігінен көрінген бұл кісінің мамандығы – физик, мате­матик. Сондықтан алдымен Досжан ағаның ғалымдығын айтайық. ҚазПИ-ді 1960 жылы бітіре салысымен Ал­маты өнеркәсіп кооперациясы техни­кумында жоғарғы математикадан са­бақ берді. Алпысыншы-жетпісінші жыл­дары әртүрлі ғылыми-зерттеу инсти­туттарының Есептеу орта­лық­тарында бөлім бастығынан бастап директордың ғылыми орынбасары қыз­меттерін атқарды. Сол кездерде ғы­лым­дағы өзекті мәселе саналатын Басқарудың автоматты жүйелерін жасауға қомақты үлес қосты. Ауыл­шаруашылық институтында элек­трондық есептеу машиналарына про­граммалар жасады, математикалық программалау, программалаудың ма­тематикалық тәсілдері және эконо­ми­калық кибернетика пәндерінен сабақ берді. Ғалымның жасаған біраз бағ­дарламалары Мәскеудің Кибернети­ка орталығында сақтаулы тұр. Сондай-ақ ол Қазақ Кеңес энциклопе­дия­сы­ның 5,6 және 12 томдары авторлары­ның бірі. 
Досжан Өтеков – ақын, жазушы, философ. 2012 жылы дүние салған Дос­жан аға артына әдебиет, мәдениет саласында көп мұра қалдырып кетті. Оның өлеңдері кезінде бірқатар рес­публикалық басылымдарда жарық көрді. «Шұғыла арман» атты екі том­дық поэмалар, балладалар, өлеңдер жи­­нағы басылып шықты. Сонымен қатар Досжан Өтековтың «Мон-тандр құпиясы», «Құмари хикаясы» атты ғылыми-фантастикалық романдары, «Адам: жан және тән», «Аспан дүниесі және Қисмет заңы», «Жаратушы және әлемнің жаралуы» деген әрқай­сы­сы­ның көлемі 30 баспа табақ үш том­нан тұратын «Ақиқат көзі» атты ірі ғылы­ми-зерттеу еңбегі оқырмандарға жол тартты. Ғалымның бұл еңбек­терінде айтылатын философиясында «...сен тіршілік етіп жатқан физика­лық дү­-ние – Мектеп. Мектептен сен тек тәрбие аласың, ал мектеп заңын тек Ол ғана өзгертеді» деп жазылған. Ав­тордың пайымдауынша, дүние-әлем мәңгілік, оның бір бөлшегі болып та­былатын адам да мәңгілік. Ал адамның бүгінгі тіршілігі сол мәңгілікке бас­тай­тын жолдың алғашқы тәжірибе-та­ным­дық бастамасы, сатысы, баспал­дағы болып саналады. 
Досжан аға – суретші, көркем­деу­ші. Кеңес Одағы тұсында Суретшілер одағына мүше болу оңай болған жоқ. Досжан аға сол одақтың белді мүшесі болды. Сол кездерде төл шығармала­рының бірнеше көрмесін өткізді. Оның көрмелері Германияда, Фран­цияда ұйымдастырылды. Көп­те­ген еңбектері сол жақтарда сатылып кет­кен. «Менің сурет өнеріндегі мүм­кіншіліктерімді білетін баспа редак­ция­ларынан кітап безендіруге бай­ланысты тапсырыстар келе бастады. Ал­­­ғашқы көркемдеген кітабым – «Алтын сақа» болатын. Қазақтың бейнелеу өнеріне, әсіресе, кітап бе­зендіріміне үлкен үлес қосқан жыл­дарым – жет­пісінші, сексенінші жыл­дар. Қасиетті бейнелеу өнері ме­нің тағдырыма жа­зылған-жа­зыл­маға­нын мен білмей­-мін, бірақ білетінім сол – ол мені оқуын оқымасам да сыртқа тепкен жоқ. Шығармаларым көптеген рес­публикалық, өңірлік, одақтық және халықаралық кітап көрмелеріне қа­тысып, бірнеше мәрте жүлделі орын­дар алды. Майлы бояумен салынған кес­кіндемелерім, графикалық шығар­маларым Берлиннің, Тегеранның, Исламабадтың және Алматының көр­кемөнер галереяларында ел на­зарына ұсынылды» деп жазады өзінің естелік­терінде Досжан Өтеков. Дос­жан аға­ның бейнелеу өнеріндегі шы­ғар­ма­лары, кескіндемелер мен графи­калық туындылары 500 беттен тұра­тын 2 том­дық альбомға топтастыры­лып басы­лып шықты. 
Досжан Өтеков – әнші, күйші, ком­позитор. «Досжан құйқыл­жы­тып ән салғанда бәріміз ұйып тың­дайтынбыз. Ол көбінесе Абай, Мұхит, Ақан сері, Жаяу Мұса сияқты қазақ классиктерінің әндерін нақышына келтіріп әдемі орындаушы еді. Доскең 70-ке тарта күйді шертетін» деп есіне алады Досжанның досы Шерәлі Біләл. Досжан Өтековтың бұл саладағы дең­гейін 2007 жылы «Экономика» баспа­сынан жарық көрген «Кемел шақ» атты кітабындағы нотаға түсірілген өлеңдері мен күйлерінен байқауға бо­лады. Бұл кітапқа оның 70-90-жылдар аралығында шығарған әндері кірген. Олардың көбісі кезінде республика­лық басылымдарда жарық көрген, бі­разы «Күй толқыны», «Жастық шақ әуендері», «Арманымның ақ құсы» ән жинақтарында басылған. Досжан Өтеков шығармаларының көбісі «Қазақконцерт», Алматы филармо­ниясы, Қазақ радиосы және Мәде­-ниет министрлігінің репертуарлық бөлімдерінің көркемдік кеңестерін­де қабылданған. Досжан ағаның ән­дерін қазақтың белгілі әншілері, халық әртістері Зейнеп Қойшыбаева, Рашид Мұсабаев, Ескендір Хасанғалиев, Нұр­ғали Нүсіпжановтар орындап, халық арасына кеңінен таратты. Осындай қазақтың әйгілі әншілерімен, шығар­машылық ортамен тығыз байланыста болуы Досжан Өтековтың бойындағы таланттың көзін ашып, шабытын шал­қытты деуге болады. 
Досжан аға – спортшы. Жігіттің бойындағы сегіз қырдың бірі – шы­мырлығы болуы заңды. Досжан Өте­ков кезінде айтулы республикалық жа­рыстарға, спартакиадаларға қаты­сып, жүлделі орындарға ие болған бокс­тан спорт шебері. Сонымен қатар күрестің де бірнеше түрлерін игерген (самбо, дзюдо, каратэ, қазақша күрес). Самбодан бірінші разрядтың норма­ларын орындаған. Жеңіл атлетикадан да алдына жан салмай, 1000 метрлік жарыста қала чемпионы атанған. Дос­жан аға осының бәріне уақыт тауып, барлық жағынан да алда жүрді. Қандай жағынан болсын ол басқаларға үлгі болды. 
Осыншама мол өнер дарыған аза­матқа емшілік қасиет те қоныпты. Оның емшілігі біз көріп жүрген кей­-бір тәуіптер мен халық емшілерінің емдеу әдістеріне келе бермейді екен. Досжан ағаның олардан ерекшелігі – ауырып келген адамның бойындағы резервтегі күшті аурумен күресуге бағыттай білетіндігінде. Ол адам бойына сенім ұялатып, аурумен кү­ресуге дем беретін болған. Емдеу сеансы диагноз қоюдан, ауруға не се­беп болғанынан басталады. Емдеу энергетикалық қуат күшімен жүзе­ге асырылады. Энергия көздері – Құран сөзі, ғарыштық қуат көздері. Сеансқа он шақты адам қатысады. Емдеу барысында адамды қуаттан­ды­рып, рухани күшін аурумен күресуге жұмылдыруға бағытталған салауатты әңгімелер айтылады. Сеанс соңында әр адамның бойында ризашылық се­зімі оянып, жаны жай табады, жаңа өмір есігін ашқандай болады дейді ол кісінің алдында болғандар. 
Жаратушы күш осыншама қасиет­терді бір адамның бойына үйіп бере салған екен. Көзі тірісінде Досжан Өтеков деген атты естігенмен, көп­шілік дарын иесіне аса көңіл бөлген жоқ. «Қолда барда алтынның қадірі жоқ» дейміз. Шын мәнінде, әр саланы зерттеп, артына үлкен мұра қалдырған Досжан ағаның еңбектері келер ұр­паққа тәлімі мол таптырмас құнды материалдар болып табылады. Бұл кі­сінің біраз еңбектері әлі де жарыққа шықпай жатыр. «Алтын шыққан жерді белден қаз» дейді, егер ғалымның шә­кірттеріне қалдырған жаңалықтары, ақынның өлеңдері, жазушының шы­ғар­малары, композитордың туынды­лары алдағы уақытта дұрыс насихат­талып әрі қарай зерттелсе, келер ұр-паққа үлкен тәлім-тәрбие, болашақ таланттардың жолын ашатын мектеп болар еді. Оның жан-жақты еңбектері жастарға үлгі болар еді. Осы тұрғыдан алып қарағанда Досжан Өтеков сияқ­ты зиялы азаматтың есімі өзі туып-өскен Талдыбұлақ ауылындағы орта мек­тепке берілсе игі іс болар еді. Қа­зіргі кезде №35 мектеп «Өтеков атын­дағы мектепке» айналса, бұл қа­быр­ғадан осындай өресі биік, халқына қалтқысыз қызмет еткен зия­лы аза­мат­тардың шыққаны байқалар еді. Қазаққа танымал әншілер, жоғар­ғы мектептерде ұстаздық ететін ға­лым­дар, бейнелеу өнерінің әйгілі ше­бер­лері, композиторлар қауымы да осын­дай ойда. Еліміздегі біртуар та­лант иелерінің есімін елге танытып, үлгі ету үшін осындай қадамдар жа­саған жөн болар. 
 

Қатысты Мақалалар