«Сә­бина келін» комедиясы да қазақ үшін жақсы оймен жасалған фильм деп қа­рауға болады. Бірақ ой жақсы, орын­далуы нашар. Неге? Өйткені режиссер Нұртас Адамбаев қазақты аз біледі. Ауыл қазағын – тіпті аз. Ауырлау айтып тұрған болармыз, бірақ Нұр­тастың бұған дейін қазақ ауылын қа­тыстырып түсірген дүниелерінен де осыны байқағанбыз. «Ауылдан қашу» ситкомы да ауылды көтеру емес, ман­сұқтау үлгісіндей көрінген. «Сәбина келін» де содан алыс емес. Иә, қала және дала қазағы деп бө­лудің реті жоқ, бәріміздің түбіміз бір. Алайда, қалалық болғалы екі-үш, тіпті төрт ұрпақ ауысып кеткен қазақтың қазіргі табиғаты мүлде бөлек екенін мойындауымыз керек. Нұртас баста­ған қалалық жігіттердің әуелі КТК ар­насында, сосын басқа да телеэфир­лерде көрерменге қызықты, күлкі ша­қыратын хабарлар жасаймыз деп өз халқын төмен қаратқан тұстары аз емес-ті. «Наша Kz-ашасын» былай қой­ғанда, «шалаказахский сөздікте» жиі жел жіберіп қойғышты «этот рак» деп «супераударма» жасағанының өзі не тұрады!

Соңғы жылдары шыққан «Абай­лаңыз, сиыр!..», «Сәбина келін» коме­дияларын қазақтың кино өндірісі та­рихында қалатын дүниелер демеспіз. Олар – осы уақыттың, дүбәраланып тұрған ұрпақтың көретін фильмі. Қазіргіше айтқанда, кассалық. «Сә­би­на» қазақстандық прокаттан 98 мил­лион теңгеден астам қаржы жинапты. Демек, осы фильмге ақша төлеп, ар­найы барып көретін кем дегенде 50-60 мың адам бар деген сөз. «Абайлаңыз, сиыр!..» да, «Сәбина келін» де ауыл­дағы қазақты ең жабайы, ең аңқау, ең артта қалған, ең бастысы, ең иілгіш ха­лық ретінде ғана көрсетті.

«Сәбина келіннің» жетістіктері қандай?

1. Фильм астарында қазақылыққа қайта оралудың қазір ең дұрыс жол екенін астарлап көрсету тәсілі бар. Ауылға өз еркінен тыс барған қала­лық ерке қыз өз негізіне, тамырына үңіліп көруге мүмкіндік алады.

2. Фильмнің діңі, негізгі арқауы соңында бір ғана кадрмен беріледі: Жәнібек қызып отырып, өзіне Сәби­наның әкесі тапсырыс бергенін, қызын тура жолға түсіру үшін «келісімшарт» жасасқанын айтып қалады. Меніңше, «Сәбина келінді» біз үшін, қазақы кө­рермен үшін «ұстап тұрған» осы нәрсе ғана сияқты.

3. Сәбина Қарсыбаева ауылдан қа­шып бара жатып, өз тарихын аялда­мада кездескен адамдардың бәріне әң­гі­мелейді. Көрермен оны да фильм соңында бір-ақ сезеді. Демек, фильм­нің техникалық жоспары жаман емес.

Ал жіберіп алған кемшіліктері, біз сөз басында айтқан «қазақылықты білмеу» көріністері ше?

1. «Бас құда», келінше айтқанда, «паскуданың» (жексұрынның, сұм­пайының) келетін тұсы. Режиссер (бас­ты рөлдегі Н.Адамбаев) бас құда қыз­дың өз әкесі болуы керек екенін мүлде білмейді. Құдалар дегені – ауыл­дың ба, әлде аймақтың ба, әйтеуір бір құдіреттері. Келе жатқан түрлері өте күлкілі. Бастарына алшайтып «хан-тақия» киген, шапандарының етегін жел желпиді, көздерінде – қара көзіл­дірік. Өз басым қырық жылға жуық өмір сүріп, дәл осындай салтанатпен келген бас құданы да, «паскуданы» да көрмеппін.

2. Жас жұбайлардың есек арбамен қыдырысқа шығуы – юмор ма, әлде келеке ме? Бұл тұста юмор болуы мүм­кін емес. Ауылдағы жас жұбайлардың той алдындағы серуені бүгінде үлкен дәстүрге айналған. Режиссер одан мүл­де хабарсыз.

3. Келіннің ауылды сүюге итер­ме­лейтін көріністері мүлде сенімсіз. Өйт­кені, а) келін боп түскен үй – бір қасиетсіз шаңырақ сияқты: атасы – қарт­тық ұлағаттан жұрдай жан, енесі – езуін өтірік қисайтып алған сүй­кім­сіз, мінезі де қырсыз адам, ең бас­тысы, ене ретінде келініне ештеңе үйрет­пейді, күйеу – жүрген бір боз­өкпе; ә) келіннің ауылды жақсы көру емес, жек көру көріністері тым көп және олардың бәрі қисынсыз: әжет­ханаға противогаз киіп кіру, сойғалы жатқан малды артынан аяп жүгіру, помидормен атқыласу, ауылда хайуа­наттар бағын ашу, қайныны сыйламау, керісінше, оған қожа болып, айтқа­нына жүргізуге тырысу; б) дәстүрден мүлде хабары жоқ келін ешкімнен ештеңе сұрамай-ақ, бәрін өзінше топ­шылай береді: лжеқұдалар келетін эпи­зод, аюдай қайнысы «піштірілген» (келіннің өз сөзімен) кез, үйге екінші келін түскендегі эпизодтар бастан-аяқ, күйеуін орынды-орынсыз жұмсау, үйленген жігіттің анасына жас бала­дай еркелей беретіні, атасы мен ене­сінің аузына қасиетсіз сөздер салу («нез­накомый летающий объект, у-ше­шең!», «Сексенбаевтар келін­де­рін бір жеріне тығып алсын»).

4. Келіннің қалалық машығын тыя алмай жүрген көріністері де қолдан жа­салған, «саусақтан сорып алынған»: а) ауылда түрлі сауық орындарын ұйым­дастыру әрекеттері, тақтадан әлеуметтік желі жасау, келіндер сы­нын ұйымдастыру (таза қазақы ауылда келіндер сыны жайлы тақта орысша жазылып тұр); ә) келіннің аузынан ағылшынша ең өрескел балағат фильмде бастан-аяқ айтылады (ара-арасында атасы мен енесі де айтып қалады), в) ауылдың өзіндей келінде-рін күйеулеріне сүйікті ете түсу үшін іс­тел­ген етек қысқарту, өзгеге қыл­мың­­дау кеңестері тіпті қисынсыз;

б) «реа­билитационный центр для ке­линок» – бүкіл ауылдың келіндері Сә­бинаны тыңдайды, сол не айтса да істейді – ақылға сыйымсыз.

Дәл осылай әр эпизодты, әр кадрды талдап, қатесін таба беруге болады. Мұ­ның бәрі – режиссердің қазақты танып-білмегендігінен.

Әрине, біткен іске сыншы көп. Бі­рақ Нұртас осы фильмге кіріспес бұ­рын білетін адамдармен кеңесіп, осы өнімді көретін орыстілді аудитория­-дан бөлек, таза қазақы жандар бар екенін, олардың Қазақстан халқының тең жартысынан астамы екенін ой­лауы қажет еді. Ең іске алғысыз деген дүниенің өзі қазіргі қазақтың жаны үшін күрес жүріп жатқан заманда халыққа бір дәнек беруге тиіс. Ол дә­нек «Сәбина келінде» бар – қазаққа оралу идеясы бар. Алайда, кейіпкердің әр нанымсыз, қазақылықты белінен басқан қимылдары осы еңбекті белі­нен сызып, балшыққа тастай сала­тын­дай.

Бас кейіпкер – келіншекті еркек адамның ойнауы туралы әңгіме басқа. Бұл – қазіргі заманның "дәстүрі". Ер-кек – әйел бола алмай, әйел еркек бола алмай жүрген жартыкеш дәуірдің мінезі.

Алматыдағы атышулы Құрманғазы-Пушкин «сүйісі» дауында Адамбаев өз халқы, оның қайраткер ұлдары туралы табанды пікір айтқан-ды. Сонысымен де ішкі діңінің ұлттан ажырамағанын көрсеткен. Бірақ «Сәбина келін» оның ойы жақсы, орындауы оншалық емес екендігін байқатады.

Есей Жеңісұлы "Айқын" газеті