Мемлекетіміздің өсіп-өркен­деуі үшін Елбасы ұсынған «100 нақ­ты қадам» Ұлт жоспарының маңызы зор. Ондағы әрбір қадамда ел болашағының дамуына арнайы бағдарлама жаса­лынған. Бұл бағдарламаны іске асыру дегеніміз бүгінгі дүниежүзілік деңгейдегі көптеген мәселелерге жа­уап беру деген сөз. «100 нақты қадам» Ұлт жоспарын басты нысанаға ала отырып, жұмыла іске кіріссек, ең дамыған 30 мемлекеттің қатарына енуімізге жол ашылары да белгілі.

Аталған жоспардың басын­да тұрған бес реформаның екіншісі «Заң­ның үстемдігін қамтамасыз ету» деп аталатынын барша біледі. Онда еліміздегі құқықтық, заң тұрғы­сындағы мәселелердің әділ шешілуіне байланысты қажетті жағдайлар қарастырылған. Елба­сымыз жыл сайынғы Жолдауларында, заң мен құқық қорғау ісіне қатысты алқалы жиындардың бәрінде заң жүйесі, сот саласы тақырыбына ар­найы тоқталып, болашақта ат­қа­рылатын істерді айқындап, бағыт-бағдар көрсетіп, оларды нақ­тылап, жол сілтеп отырады. Алға қарай адымдаудың жүз қа­дамы айқындалған жоспарда 16-шы қадамында «Азаматтардың сот төрелігіне қолжетімділігін жеңілдету үшін сот жүйесі инстанцияларын оңтайландыру. Бес сатылы сот жүйесінен (бірінші, апелляциялық, кассациялық, қадаға­лау және қайта қадағалау жасау) үш сатылы (бірінші, апелляциялық, кассациялық) сот төрелігі жүйесіне көшу», қажет де­лін­ген. Осы орайда сот төрелігінің қа­рапайым халыққа қолжетімді, істі қарау сатыларының мейлінше ықшам, шағын болуы қазіргі сот жүйесіне ауа­дай қажет десем артық айтқандық емес.

Сондай-ақ, өз ретімен жолға қо­йылған 17-қадамында «Судья лауазымына кандидаттарды іріктеу тетіктерін көбейту және біліктілік талаптарын қатайту; Міндетті түр­дегі талап – сот істерін жүргізуге қатысудың 5 жылдық өтілі. Кәсіби дағдысы мен іскерлігін тексеру үшін ахуалдық тестілер жүйесін енгізу. Судьялыққа үміткерлер соттарда стипендия төленетін бір жылдық тағылымдамадан өтеді. Бір жылдық тағылымдамадан кейін судья бір жылдық сынақ мерзімінен өтеді», деп нақты айшықталып айтылған. Айтар болсақ, 5 жылдық, тіпті одан да көп сот саласындағы тәжірибенің болашақ судья үшін артық етпесі белгілі. Судья болып сайланған кез келген тұлға арының алдындағы адалдығын ойлап, әрбір қараған ісіне әділ шешім шығарса нұр үстіне нұр болары сөзсіз. Соны­­мен қатар, сот жүйесінің дамуы үшін де білікті, тәжірибелі судьялардың артық етпесі анық. Тіпті, олардың аса қажет екен­дігін бүгінгі күннің бейнесі айқындап беріп отыр. Ал, 20-қадамда «Барлық сот процестеріне бейне және таспаға жазу шараларын мін­детті түрде енгізу. Судьялардың бей­не­жазуды тоқтатуға немесе аудио жазу материалдарын редак­циялауға мүмкіндігі болмауы тиіс», делінген. Шын мәнінде, осындай жағ­даяттардың әсерінен бұл сот төрелігінің барынша ашық, жария өтуіне ықпал етеді деген сөз. Мұндай шаралар, яғни сот үдерістерін бейне және таспаға жазу мүмкіндігі бүгінгі сот қызметінде қолданылуда. Осылай судья беделінің де артып, мейлінше ашықтықтың арқасында әділеттілік салтанат құрмақ.

Сонымен қатар, 24-қадам бо­йынша Дубай тәжірибесі үлгісінде «Астана» халықаралық арбитраж орталығын (AIFC) құру көзделген. Бүгінгі таңда әлемде бірнеше бедел­ді арбитраж орталықтары жұмыс істейді. Ондай орталықтарға Вашинг­тондағы инвестициялық дауларды шешу бойынша халықаралық орталықты, Лондон, Париж, Сингапур, Дубайдағы арбитраж орталықтарын айтуға болады. Біздің еліміз үшін де осындай арбитраж орталығы қажеттілігі айқын. Сондықтан, Мемлекет басшысы ұсын­ған Дубай тәжірибесі үлгісінде елордамызда AIFC халықаралық арбитраж орталығын құру өте қажет. Сол себепті, жұмыла көтерген жүк жеңіл екендігін ескере отырып, еліміздің дамуы жолында аянбай күресіп, Елбасы айқындап, жол сілтеп отырған қадамдарды лек-легімен мұқият орындау әрбір қазақстандықтың парызы деп білер едім. Бұл ретте баршаға белгіленген, әр салаға дұрыс бағыт берілген жоспар бойынша жұмыс істеуге тиіспіз. «100 нақты қадам» Ұлт жоспарының ұлтымыздың болашағы үшін маңызы өте зор.

Абай САБИРАДДИНОВ,

Мұнайлы аудандық сотының

бас маманы.

Маңғыстау облысы.

Дереккөз: егемен Қазақстан