Oraza aıt – meıirimdiliktiń, ıgiliktiń, birliktiń, izettiliktiń, qaıyrymdylyqtyń merekesi, dep jazady Qamshy aqparattyq agenttigi.

1. Úlken mereke etip toılaý. 

Paıǵambarymyz (s.a.ý.) Oraza aıt merekesin alǵash ret hıjranyń ekinshi jyly (624 jyly) atap ótken. Bizge jetken salıh derekkózderge qaraǵanda, Islamǵa deıin Mádına halqy árbir jyly eki kún ulan-asyr toı jasaıtyn bolǵan. Mekkelikter: «Bul qandaı mereke?» — dep suraǵanda, mádınalyqtar: «Jahılıet dáýirinen beri toılap kele jatqan merekemiz»,— dep jaýap beretin. Buny estigen Haq Elshisi (s.a.ý.): «Alla taǵala sizderdiń bul merekelerińizdi Fıtr (oraza aıty) men Qurban merekesi etip ózgertti»,— dep buıyrady. Osy hadıstegi «Fıtr merekesin» Islam ǵulamalary otyz kúngi orazadan keıingi Oraza aıt merekesi dep biledi. Osylaısha, Alla Elshisiniń (s.a.ý.) bastamasymen eskiniń sarqynshaǵy jańa ılahı eki merekemen almastyrylǵan bolatyn. 

Aıt – arabtyń «ııd» degen sózinen shyqqan. «Iıd» sóziniń negizgi túbiri – «ada». Ol «merekeleý», «bir-birin merekemen quttyqtaý» degen maǵynany qamtıdy. «ada» sóziniń masdary (is-áreketti bildiretin termıni) – «ıadat», ıaǵnı «hal surasý», «bir-birin qýantý», «qýanyshqa toptalý». Demek, aıt sózin «mereke», «meıram», «qýanysh», «shattyq» dep túsinemiz. Sondyqtan aıt – orazanyń aıaqtalǵanyn bildiretin mereke.

2. Ádemi kıiný. 

Jafar bın Muhammedtiń jetkizýine qaraǵanda, Alla Elshisi (s.a.ý.) Oraza aıt merekesi kúnderi ádemi kıimderin kıip júretin. Oraza aıtynyń namazyn oqymaı turyp, maı men qurma jeıtin. Hasan as-Sabıt: «Eki aıtta da Haq Elshisi (s.a.ý.) bizge ádemi kıinýdi, jupar ıis sebýdi, jaǵdaıymyz múmkindigine qaraı semiz maldy shalýdy buıyratyn edi», — deıdi. Osy hadıske baılanysty Islam ǵulamalary musylmandardy Oraza aıtynyń tań sárisinde boı dáret alyp, tisterin tazalap, muntazdaı taza hám ádemi kıimderin kıip júrýge úndeıdi. Oraza aıt namazynan buryn pitir sadaqa berip, meshitke baryp ýaǵyz-nasıhat tyńdaýdyń mustahab (amaldardyń abzaly) ekenin aıtady.

3. Oraza aıt namazyn oqý. 

Hanafıa mazhabynyń ǵulamalary “Káýsar” súresindegi «Fasallı lı Rabbıkáni...» (Sondyqtan aıt namazyn oqy) Oraza aıt namazyna jasalǵan ıshara dep biledi. Osyǵan oraı bizdiń mazhabymyzda Oraza aıtynyń namazyn oqý ýájip (mindetti) sanalady. Al, Shafııler men Malıkılerde súnnet mýákkada (ýájipke jaqyn súnnet), Hanbalıada paryz kıfaıa (eshkim qylmasa, barlyǵyna kúná jazylady) bolyp tabylady. Oraza aıt namazy kún naıza boıy kóterilgende (kerahat ýaqytynyń shyǵýy, ıaǵnı kún shyqqannan keıin qyryq bes mınýt ótken soń) meshitterde oqylady. 

Abdýlla ıbn Masǵudtan (r.a.) jetken hadıste bylaı delingen: «Múmin pendeler Ramazan aıynyń orazasyn tolyq ustap, aıt kúni namazǵa bet alǵanda, Alla taǵala perishtelerge: «Eı, perishtelerim, adamzat beınet atqarsa, aqysyn talap etedi. Pendelerim Men paryz etken orazany atqaryp, aqysyn alýǵa meshitke bet aldy. Olar Men úshin oraza ustady, Meniń pármenimmen aýyz ashty, endi qýanyshqa kenelsin. Sender kýá bolyńdar, olardy maǵfırat ettim», – deıdi».

Aıt kúni juma namazyndaǵydaı kópshilik bir-birimen aralasady. Juma kúni qandaı amal súnnet bolsa, aıt kúninde de olar súnnet. Aıtqa baılanysty taǵy bir hadıste: «Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) aıt kúni meshitke barǵan jolmen qaıtpaı, basqa jolmen qaıtatyn edi», – delingen. Demek, aıt kópshilikpen dıdarlasyp, keń aýqymda ótkiziletin mereke.

3. Aınalamyzǵa jyly shyraı tanytý. 

Sharıǵat boıynsha aıt kúnderi qýanyshty bolý, jú-zimizden nurly shyraı taratý – Allanyń rahmeti, paıǵambardyń shapaǵaty, jánnát jáne onyń nyǵmetterine úmit artý belgisi. Sondyqtan mereke kúnderi adamdarǵa meıirimmen qaraý amaldardyń eń saýaptysy jáne abzaly, aıt kúngi júris-turysymyz, kıinýimiz, júzimizdiń shyraıy – duǵa ispettes ǵıbadat bolyp tabylady.

Aıtta sharıǵat musylmandarǵa meshitke jınalyp birge aıt namazyn oqýdy, odan soń birin-biri merekemen quttyqtaýdy, úılerinde tátti taǵamdar jasaýdy, kelgen qonaqtardy kútýdi, alys-jaqyn týǵan-týysqandaryna baryp júzdesýdi, olardyń ishinde qıynshylyqqa tap bolǵandaryna kómek qolyn sozýdy jáne basyna qaıǵy kelgenderge arnaıy syılyqtar jasap, kóńilderin kóterýdi, syrqat tanystaryna zıarat jasaýdy, ótkenderdi eske alýdy, arazdasqandarǵa min-detti túrde bir-birimen tatýlasýdy buıyrady.

4. Aıttaý.  

Muhammedtiń (s.a.ý) úmbeti Qazaq halqynda aıt kúnderi qyryq nemese jetpis úıge aıttap kirip shyǵý kerek degen dástúr bar. Álbette, sharıǵat mundaı sandy mindettemeıdi. Bul qonaqjaı qazaq halqynyń aqjarma, keń peıildiginen týyndaǵan izgi salt ekeni belgili. Desek te, Islam tarıhynda da aıt merekesine dastarhan jaıý úlgisi buryn da bolǵan. 

990-991 jyldary Baǵdat qalasynda oraza aıt mereke-sine arnalyp uzyndyǵy 150 metr dastarqan jaıylyp, tátti taǵamdarmen toltyrylyp, halyqqa usynylǵan.

Al, Abbasıler H ǵasyrda Islam merekelerin nasıhattaý úshin, ásirese Vızantıaǵa kórshiles Tarsýs jáne Aýsym sekildi qalalarda ıslamı meıramdardy óte joǵarǵy deńgeıde ótkizip otyrǵan.

Fatımıtter aıtty «ıd ál-Hýlál», ıaǵnı «kıim merekesi» dep ataıtyn. Óıtkeni halıfa jurtty merekemen quttyqtaý úshin saraıdan meshitke deıin ádemi kıingen saraı nókerlerin joldyń eki jaǵyna turǵyzyp, ózi tamasha kıinip, jolmen jaıaý baratyn bolǵan. Halıfanyń artynda tamasha kerýen, onda bezendirilgen pil, onyń ústinde bir sarbaz otyratyn.

Halıfa Ázız Bılláhtiń (976-996) kezinde «Dar ál-Fıtra» dep atalatyn tek tátti taǵamdar jasaıtyn asqanany erejep aıynyń ortasynan bastap iske qostyratyn. Ol asqana oraza ishinde aýyzasharǵa kóptegen tapsyrystar oryndaıtyn. Aıt namazynan keıin halıfa úlken dastarqan jaıyp qonaq kútetin. Ol qonaqqa Kaırdaǵy basqa din ókilderi de shaqyrylatyn.

Musylmanshylyǵy órken-degen búgingi Túrkıa elinde «sheker» deıtin tátti taǵam oraza aıtqa arnalyp daıyndalady eken. Sondyqtan da Ramazan aıt merekesin olar taǵamnyń atymen «sheker baıram» dep te atap ketken.

Qazaq eli de ózge musylmandar sekildi aıt meıramyna arnap dastarqan jaıady. Ata-babamyz ysyrapqa barmaı aıttap kelýshi qonaqtarǵa qurmet kórsetýdi musylmandyq is dep bilgen. Qonaqjaılylyq – halqymyzdyń ádet-ǵurpy turǵysynan da, sharıǵat turǵysynan da eń mańyzdy qasıeti. Sebebi, Paıǵambarymyz (s.a.ý.): «Allaǵa jáne qıamet kúnine senetin kisi qonaǵyn jaqsylap kútsin», – deıdi. Taǵy bir hadısinde duǵasy qabyl bolatyn úsh kisiniń biri qonaq ekenin aıtyp ótken. Al, halqymyz «Meımandy qarsy al, Qydyryna jolyǵasyń», – degen danalyq sóz qaldyrǵan.

5. Jaqsylyq jasaý. 

Aıt meıramynda ata-analarymyzdyń, naýqastardyń, týǵan-týystardyń hal-jaǵ-daıyn surap barý – úlken saýap is. Alla taǵala qasıetti Quranda: «Allaǵa syıynyńdar, oǵan eshteńeni teńestirmeńder, ata-anala-ryńa, týys-týǵandaryńa, jaqyn kórshi (dindegi týys-tyǵy bar kórshi), bógde kór-shige (jaı ǵana kórshi), jan joldastaryńa (birge jumys isteıtinderińe), músápirge, qol astyńdaǵylarǵa jaq-sylyq jasańdar», – deıdi («Nısa» súresi, 36-aıat). Paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.): «Ata-ana razy bolmaı, Alla taǵala razy bolmaıdy», – degen. Olaı bolsa, aıt kúnderi ata-anaǵa qoshemet kórsetip, razylyǵyn alý qajet-aq. Al, baqılyq bolǵandarǵa Quran oqylyp, saýaby baǵyshtalady.

Aıt kúnderi bala-shaǵaǵa syılyq, jańa kıim-keshek syılaý, kórikti oryndardy aralatyp qydyrtý jaqsy amal. Sol arqyly bala musylmanshylyqqa tárbıelenedi.

Ár qoǵamda erekshe kóńil bólýdi, jyly qabaq tanytýdy qajet etetin jandar bar. Jetim-jesir, taǵy da basqa muqtaj kisilerge aıt meı-ramdarynda kóńil bólý – musylmandardyń mindeti. Óıtkeni, olar kómekke, jyly sózge asa zárý. Paıǵambarymyz (s.a.ý.): «Jetimge qaraılasqan kisi menimen jánnatta myna eki saýsaqtaı birge bolady», – dep ortanshy jáne suq saýsaqtaryn kórsetken. Jetimder sekildi jesir áıelder men kedeı miskinderge de kómek berý saýapty isterden. «Jesir áıeldiń jáne kedeıdiń bir kúndik nápaqasy úshin júgirgen musylman Alla taǵala jolynda soǵysqan mujtahıd sıaqty. Nemese túnimen namaz oqyp, kúni boıy oraza ustaǵan kisi tárizdi», – deıdi Alla elshisi (s.a.ý.).

6. Pitir sadaqasyn berý. 

Orazanyń nátıjesimen janashyrlyq, meıirimdilik degen qasıetterdi boıyna daryta bilgen musylmanǵa aıt kúni pitir sadaqa berý mindeti júkteledi. Paıǵambarymyz (s.a.ý.): «Pitir sadaqa oraza ustaǵannyń aıtqan paıdasyz sóziniń, basqa jaǵymsyz amaldarynyń lastyǵynan tazalaýshy jáne muqtajdarǵa azyq retinde berilýi ýájip etildi», – deıdi (Ábý Dáýit rıýaıat etken). Demek, pitir sadaqa Ramazandaǵy ǵıbadattardyń saýabyn tolyqtyrý úshin beriledi. Bul hıjranyń ekin-shi jylynda musylmandarǵa orazamen qatar júktelgen amal. Sondyqtan mereke kúngi sadaqalarymyzdy shyn kóńilmen berip, ózgege járdemdesý musylmanǵa ortaq is. Qasıetti Quranda: «…Qaıyrdan ne isteseńder, Alla ony kúdiksiz biledi», – delingen («Nısa» súresi, 127-aıat). Demek, qandaı jaqsylyq jasasaq ta, ol saýapsyz qalmaıdy. Olaı bolsa, aıt merekelerinde saýapty amaldardy arttyrsaq, nur ústine nur bolmaq.

Derekkóz: islam.kz