Hý Jıntao(Oryssha: Hý Szıntao, Qytaı: 胡锦涛) – 2003-2012 j.j.  Qytaı Prezıdenti.

Kesheli beri Qytaı kompartıasynyń kezekti XVIII quryltaıy ótýde.

Qytaıdyń bılikti ótkizip berý tásili:

2268 partıa ókili qatysqan  Qytaı Komýnıstik Partıasynyń XVIII kezekti quryltaıynda  70 jastaǵy  Hý myrza jyly ornyn  59 jastaǵy  Shı Jınpıń(Sı Szınpın, 习近平)  myrzaǵa berdi.  Osylaısha 5-inshi  urpaq Qytaı basshylyǵy dúnıege keldi.  Shı Jınpıń myrza osy joly 9-ynshy retki Partıa basshysy bolyp saılandy. endi kóp uzamaı, kelesi jyly bolatyn  Búkil Qytaılyq Halyq Quryltaıy kezinde Memleket tóraǵasy atanady degen sóz.  Budan buryn  Maý Zyduń, Dyń Shıaıpıń, Jıań Zymın, Hý Jıntao myrzalar bastaǵan 4 urpaq Qytaı bıligi osylaı aýysqanyn bilemiz.

Hý myrza 2002 jyldan bastap Qytaı Kompartıasynyń bas hatshysy,

2003 jyly Naýyrzdyń 15 nen bastaq QHR tóraǵasy,

2004 jyldan bastap Qytaı Kompartıasy áskerı ister kómıtetiniń tóraǵasy,

2005 jyldan bastap QHR Áskerı İster Komıtetiniń Tóraǵsy,

1992 jyldan bastap QHR Kompartıasy  Ortalyq Komıteti saıası búrosynyń turaqty múshesi bolyp jumys istegen.

Bul partıanyń sosyn memlekettiń bıligin beretin satyly baılanys. Endeshe kelesi Shı Jınpıń myrzada dál osylaı bılikke ıe bolyp, dál osylaı bılikti ótkizip beredi degen sóz.  Taǵy bir aıta keterligi kelesi murager kem degende 5 jyl buryn belgilenip, tárbıelenedi jáne synnan ótedi.

Hý Jıntao myrza Qytaıǵa ne berdi?

Hý myrza Shın Hýa(Sın Hýa) ýnıversıtetinen sý isteri ınjeneri mamandyǵyn alǵan. Keıin batys  ólkelerde atap aıtqanda, Gansý, Tıbette mańyzdy qyzmetterde boldy. Tıbette jumys istep júrgende Qytaıǵa qarsy kúreske jıi baratyn Tıbettiktermen aıaýsyz kúresti. Mine osy kezde Qytaı Kompartıasynyń kózine túsken jas Hý myrza birden ortalyq komıtetke shaqyrylyp,  bıliktiń baspaldaǵynan órleýge múmkindik aldy.

Ustazy Jıań Zymın(1993-2003jj QHR tóraǵasy boldy) myrza ilgerindi-keıindi synnan ótkize otyryp bılikti qolyna ustatty.  Jalpy 10 jyl shamasynda basshylyq júrgizgen Hý myrza Qytaı úshin ne istep bere aldy?

 Birinshi, Hý Jıntao myrza ustazy Jıań Zymyn kórsetken baǵyttan aýytqymaı jumys istedi.  Jıań Zymyın qalyptastyrǵan saıası jáne ekonomıkalyq baǵytty damytty. 2002-2009 jyldarǵa deıin Qytaı ekonomıkasynyń damýy joıqyn jyldamdyqta bolǵany bárimizge belgili. Bunyń sebebin Qytaıdyń shetel ınvestorlerin kóptep tartýmen qatar olarǵa qarata jasaǵan jeńildikterin de aıtýǵa bolady. Taǵy bir aıta keterlik myqty saıasaty: Jergilikti jaǵdaıǵa saı toptasqan óndiris oshaǵyn ashýy men salyqty jeńildetý, memlekettik qoldaý saıasaty. Mine osylaısha yryqty ekonomıka ońtústik Qytaıdy ornynan turǵyzyp, ár aýyl- qystaqqa deıin, tipti ár jeke otbasyna deıin kásiporyn, seh ashýǵa múmkindik berdi. Bul árıne,  Jıań Zymın myrzanyń bastaǵan jumysy bolatyn.

Ekinshi, osy kezeńde Qytaıdy saıası jaqtan barynsha turaqty ustaýǵa tyrysty. Jalpy QHR tóraǵasy saıası jaqta sheshimdi QHR ortalyq komıtetiniń 9  turaqty múshesimen kelise otyryp qabyldaıtynyn aıta ketken jón. Atap aıtqanda Nemister men Túrikterdiń  qoldanyp otyrǵan Parlamenttik basqarý túzimine uqsap qalatyn Qytaılyq basqarý ádisi jeke adamdardyń basa bılik aıtýyn shekteıdi.  Sol úshinde Qytaı saıası jaqtan turaqty boldy.

Úshinshi, Paraqorlyq deńgeıiniń kóbeıýimen qatar basshylyqtaǵy shiriktesýdiń kúsheıgenin aıtýǵa bolady. Buǵan mysal retinde Qytaı Premer mınıstiri Ven Jıabaý myrza áýletiniń 2,7 mıllıard AQSH dollary baılyǵy barlyǵy týraly aqparattyń Qytaı qoǵamyn dúrliktirýin aıtýǵa bolady. Taǵy bir dáıek retinde Maý ıdeıasyn úgittep, jemqorlyqqa qarsy jemisti jumys istegen Bo Shılaı(ortalyqqa tóte qarasty, 32 mıllıon halqy bar Chuń Chıń qalasynyń ákimi) myrzanyń qyzymetten alastatylýy da sonyń aıǵaǵy. Qytaı qoǵamynda úlken daý týdyrǵan bul másele áli de shınelisti jaǵdaıda. Onyń ústine shet eldegi 35 mıllıonnan astam Qytaı dıasprasy túrli aqparat quraldary arqyly bundaı keleńsizdiktrdi ashyq aıtýda.

Tórtinishi, ásire Qytaıshyldyq  nemese Qytaıdan basqa ulttarǵa túsken qysym. Sońǵy 5 jylda Qytaıdaǵy barlyq bilim salasy Qytaı tiline ótti. Osylaısha 5 avtonomıaly ólkeniń ulttyq mektepteri de jabylyp, Qytaı mektepterimen biriktirildi jáne resmı Qytaı tilinde sabaq berýge kóshti. Mine bul qytaılandyrý saıasatynyń taǵy bir órege kóterilgeni dep aıtýǵa bolady.  Tipti az ulttar qonystanǵan aýdan-aımaqtar ońtústik Qytaıdyń damyǵan ólkelerine «Súıemeldeýge berildi». Mysaly Gýań Doń provınsıasy Barkól aýdanyn, Jıańsý provınsıasy Muńǵulkúre aýdanyn súıemeldeýge aldy. Al olar is júzinde óz jas kadyrlaryn osy aımaqtarǵa jumysqa ornalastyryp qana qoımaı, ár aýylǵa  20-30 otbasyna deıin kóshirip ákelip qonystandyrdy, tipti sol kóship kelgen Qytaı otbasylaryn jergilikti  ákimshilik úı-jaımen qamdap, otyn-sýyna deıin tasyp berip otyrǵanyn óz kózimizben kórip otyrmyz.

Besinshi, sońǵy 2 jylda Qytaı ekonomıkasynyń aıaǵyna qan tústi. Osy 2012 jyldyń basynyń ózinde Qytaıdyń ońtústik aımaqtarynda 10 myńdaǵan kompanıalar jumysyn toqtatty. Azyq-túlik baǵasy qymbattap, halyq narazylyǵy asqyndy.

Altynshy,  Qytaı rýhanı qajetin  aqsha men bılikten izdeı bastaý kelesi basshyǵa úlken salmaq bolmaq. «Dinsizdikti» negiz etken Qytaılyqtar kóptegen rýhanı qundylyqtarynan aıyryldy. Ásirese tamaq taýyp jeýdiń qamyndaǵy qytaılar endi obal-saýapty qaıyryp qoıatyn túri bar. Osylaısha azǵyndaǵan urpaqpen tek Qytaı ǵana emes álem bolyp kúresetin ýaqyt alys emes. Onyń ústine «Josparly týyttyń» jalǵyz balalary basqalardy adam sanamaýy da múmkin. Ony Qazaq elindegi Qytaı kásipkerlerinende kórip júrmiz. Tipti keıbir Qytaılyqtar óz elinde qatygezdiktiń órshigenin,  ómir súrýdiń qıyndap ketkenin aıtyp, 10-20 myń AQSH dollary bolsada Qazaqstan azamattyǵyn satyp alǵysy kelgenin aıtyp júr... Iláıim, qazaq sheneýnikterine Qudaı nysap bersin deıik.

Qytaı Komýnıstik Partıasyna  jańa basshy saılanýy aspan asty elinde jańa reformanyń bastalatynynan derek beredi. Bul sózdi quryltaı kezinde Hý Jıntao myrzada aıtty. Kezekti reformanyń daýyly qatty bolatyny belgili.

Endeshe, qazaqtarǵa «qara qytaı qaptasa orys ákeńdeı kórinedi» degen maqaldy aıta bergennen góri, «Saqtansań saqtaımyn» degen Alla taǵalanyń ýádesin esterińizge alyńyzdar dep keńes beremiz. Alla bárimizge jaqsylyq bersin.