Sońǵy ýaqytta halyqaralyq jaǵdaıda shıelenisti máselege aınalǵan Soltústik Koreıanyń ıadrolyq baǵdarlamasy aıasyndaǵy áńgime, daý, janjal, boljamdar tolastar emes. Sarapshylardyń bir sypyrasy úshinshi dúnıejúzilik soǵys dál osy Soltústik Koreıanyń qatysýy men Amerıka alpaýyty arasynda bolady dep  boljaıdy..

KHDR ıadrolyq baǵdarlamaǵa baılanysty shıelenistiń otynda qaınap, qazanynda pisip jatqanyna biraz ýaqyt, on jyldyń kólemi bolyp qalǵan eken.  Al, eki Koreıa men Qytaı, Japonıa, Reseı, AQSH arasyndaǵy alty jaqty kelisimshart 2009 jyly-aq buzylǵan.

 Phenánnyń ıadrolyq baǵdarlamany qysqartyp nemese odan bas tartatynyna kúnnen-kúnge  úmit azaıyp keledi.   Bul másele tóńireginde naqty nárse aıtý qıyn bolsa da, Qamshy.kz aqparat agenttigi qazirgi ýaqyttaǵy halyqaralyq arenada bolyp jatqan jaǵdaılardy esepke ala otyryp, saıası saraptama jasap kórdi.

«QHDR shóp jese de, ózderiniń qaýipsizdikte ekenderin sezinbeıinshe ıadrolyq  baǵdarlamadan  bas tartpaıdy» deıdi Vladımır Pýtın  osy másele tóńireginde. Ol Phenándy ıadrolyq qarý shyǵarýdan bas tartqyzý – asa qıyn, tipti múmkin emes ekenin aıtady.

Saıasatker Alekseı Pýshkov KHDR  men AQSH «quzdyń shetinde bılep júr» degen pikir bildirgen. «Osy ýaqytqa deıin olardyń quzdan qulap ketpeýiniń sebebi bıdi ereje men talaptarǵa  saı bıleýinen, al qazir eki jaq ta erejelerdi buzyp jatyr» deıdi ol. Sondyqtan eki eldiń bireýi bolmasa bireýi quzdan qulaıtyny anyq...

AQSH pozısıasy - aıqyn

AQSH KHDR-ǵa qatysty naqty pozısıa usynady, ustanady. Ol – Soltústik Koreıanyń  tolyqtaı ıadrolyq qarý-jaraq shyǵarýdan bas tartýy. Árıne, buǵan Soltústik Koreıa kelisimin bermesi anyq.

Sarapshylardyń pikirinshe,  AQSH-tyń Soltústik Koreıaǵa ıadrolyq qarýdan bas tartýdy últımatým etip qoıýy kúlkili dúnıe.  Sebebi osydan eki jyl buryn Irannyń ıadrolyq baǵdarlamasyna qatysty máselede AQSH ony tolyqtaı ıadrolyq qarýdan bas  tartýǵa mindettegen joq. Tek belgili-bir shekteý ǵana qoıdy da, Irannan ıadrolyq baǵdarlamasyn tartyp alǵan joq.

Al endi Soltústik Koreıaǵa qatysty máselede AQSH naqty pozısıasynan bas tartar emes. Ol KHDR-di ıadrolyq baǵdarlamasynan bas tartqyzýǵa májbúrlegisi keledi.

Álemdik BAQ ne deıdi?

The New York Times, AQSH

«Donald Tramp Barak Obamanyń joq degende bir keńesine qulaq asypty... Soltústik Koreıanyń ıadrolyq baǵdarlamasy- tez arada sheshilýi tıis másele ekenin túsinipti.

Alaıda, Tramp áli de Qytaıdyń KHDR-diń ıadrolyq baǵdarlamasyn joıǵyzýǵa qaýqarly emes ekenin túsinbeı jatqan syǵaıly. Aqyr sońynda problemany sheshýdiń joly - Soltústik Koreıamen tikeleı dıalogqa kelýge tireledi.

Qytaıdy KHDR-ge qarsy qysym kórsetýge ıtermeleý- jaman emes. Alaıda Qytaı men AQSH arasynyń buzylýy kerisinshe, Soltústik Koreıanyń basymdyǵyna jol beredi».

«Nıhon keıdzaı», Japonıa

«Vashıngtonnyń problemany araǵa Reseı men Qytaıdy salyp sheshý múmkindigi basym bolyp tur. Alaıda, Amerıkanyń basty maqsaty - KHDR-di qarýsyzdandyrý. Soltústik Koreıamen kelissózge kelý múmkin bolǵan kúnniń ózinde, ol qur bos ýaqyt joǵaltý bolýy da múmkin.

Sebebi, kelisimge kelý 100 paıyz qaýipsizdikti kepildik bere almaıdy. Sondyqtan eger, kelisim de, qysym da kómektespese, AQSH qarý qoldanady».

The Washington Post, AQSH

«Reseı ózin uly derjava retinde kórsetkisi keledi. Tek óz azamattary ǵana emes, halyqaralyq sahnada da Reseı ózin moıyndatqysy keledi.

Osy oraıda Qytaı KHDR-ge eksport jasaýdy toqtatqanda Reseı birden oǵan kómekke keldi. BUU pozısıasyna qol silteı otyryp, Soltústik Koreıaǵa jaqtas bola otyryp, Reseı Batysqa qarsy shyqqan memleketterdi basqarǵysy keledi».

Sabah, Túrkıa

«Negizgi suraq, soǵys ıadrolyq bola ma álde shartty túrdegi soǵys bola ma, sonda. AQSH 1950 jyly da KHDR men soǵysqan.

Jer sharyndaǵy ıadrolyq soǵysty júrgizýdegi tájirıbesi bar el bar bolsa ol - Amerıka. Amerıka bombalaǵan Nagasakı men Hırosıma jerleri áli kúnge deıin óz zardabyn joıǵan joq».

Shıelenisti jaǵdaıdy sheshýdiń joldary qandaı?

Sarapshy Nıkolaı Beleskov aradaǵy kıkiljińdi sheshýdiń basty joly- AQSH-tyń Ońtústik Koreıamen qazirgi ýaqytta júrip jatqan  birikken  jattyǵý jumystaryn toqtatý bolyp tabylady deıdi.

Sebebi Phenán bul júrgizilip jatqan jattyǵýlardy óz rejımine nuqsan keltiretin qaýip retinde qarastyrady.

Shyndyǵyna kelgende KHDR de, AQSH ta ıadrolyq soqqy týrasyndaǵy susty málimdemeleriniń kesirinen shıelenistiń shekten shyǵyp ketetininen qorqady.

Eske salsaq, 2017 jyldyń shildesinde Soltústik Koreıa eki birdeı balıstıkalyq zymyran ushyryp, artynsha zymyrandardyń Jer sharynyń kez-kelgen núktesine ushyrylýy múmkin ekendigin málimdep, AQSH-ty qorqytqan bolatyn.

AQSH pen Ońtústik Koreıada KHDR-diń mańyzdy áskerı, ıadrolyq ınfraqurylystary men obektilerin joıýǵa tolyq múmkindik beretin resýrstary bar.

Alaıda boljamdarǵa sáıkes, AQSH ol múmkindikterin qoldanatyn bolsa, zardap shegýshiler men qurbandar sany mıllıonnan asyp jyǵylýy múmkin bolyp otyr.

Jaǵdaı óte shıelenisti. Birinshi bolyp qadam jasaǵan memleket táýekelge barady. Eki jaqtyń biri  aıaq asty áreket etetin bolsa, qurbandar sanynyń da shekten asyp jyǵylatyny boljalmasa da, anyq.

Qytaı  amerıkalyqtarmen tikeleı jaqyndasýǵa qorqady. Sondyqtan Qytaı  eger KHDR soǵysty birinshi bastaıtyn bolsa, ony qoldamaq emes. Sonymen birge, Pekın Soltústik Koreıadan keletin bosqyndar leginen de úreılenedi.

AQSH "soǵysty kóksemeıdi"

AQSH-tyń BUU tusyndaǵy ókili Nıkkı Heılı dúısenbi kúni Qaýipsizdik Keńesiniń tótenshe otyrysynda Vashıngtonnyń Phenánmen  áskerı qaqtyǵysty kóksemeıtinin jetkizdi.

«AQSH-tyń maqsaty- soǵys emes. Alaıda, bizdiń memlekettiń de shydamy bar. Biz óz otandastarymyz ben terıtorıamyzdy qorǵaımyz»-dedi ol.

Sońǵy málimetterge sáıkes, BUU  dúısenbi kúni KHDR-ge qatysty jańa sanksıalar rezolúsıasyn qabyldady.

Sanksıalar boıynsha, Phenánǵa eksport pen ımportqa shekteý qoıylady.  KHDR-ǵa munaı ónimderin jetkizýge tyıym salyndy. Sonymen birge, shıki munaıdy jetkizýge shekteý qoıylatyn bolady.

Qalaı bolǵanda da, AQSH ózi qadam jasaǵanǵa qaraǵanda Reseı men Qytaıdy KHDR-ǵa qarsy sanksıa engizý arqyly qysym kórsetýge nıetti. Alaıda mundaı  jaǵdaıda eki jaqtyń kelisimge kelýi tym  uzaq ýaqytqa, tipti uzaq jyldarǵa sozylýy múmkin.

 Nazerke MUSA