Ortalyq Afrıkada qyzdardy erte jastan turmysqa beredi. Sonyń kesirinen qyzdar mektep bitire almaı, joqshylyqtyń zardabyn shegip, turmystyq zombylyqtyń qurbany bolady.

Camfed qaıyrymdylyq uıymy qyzdar úshin orta bilimniń qanshalyqty mańyzdy ekenin Ortalyq Afrıka halqyna túsindirý jolynda eńbek etip júr.

Camfed-tiń Malavı, Zambıa, Tanzanıa, Zımbabve men Ganadaǵy ókilderi qyzdar májbúrlikten erte turmys quratynyn aıtady.

- Erte turmysqa shyqqandardyń kóbi ata-ana qamqorlyǵynsyz qalǵandar. Qarttar joqshylyqtan qyzdaryn kúıeýge beredi. Olar úshin bul qıyn jaǵdaıdan shyǵýdyń eń tıimdi joly, - deıdi Afrıkadaǵy Camfed uıymynyń dırektory Anjelına Mýrımırva.

Aıta keteıik, Ortalyq Afrıkada qyzdardyń tek 8%-y ǵana orta mektepti bitiredi.

Joqshylyqtan arylý

Afrıkada 125 mıllıon kámeletke tolmaǵan qyz turmysqa shyqqan. Kámeletke tolmaǵan qyzdardyń 39%-y 18 jasqa deıin turmys qurady.

Ortalyq Afrıka turǵyndarynyń kóbi qyzdy jastaıynan turmysqa berý arqyly qarjylyq qıyndyqtan arylýǵa bolady dep oılaıdy. Alaıda, ol jaǵdaıdy ýshyqtyra túsedi.

Kedeı aýdandarda ata-ana barlyq tapqan-taıanǵanyn ulynyń bilimine jumsaıdy. Olardyń oıynsha, uldardyń bilim alýy óte mańyzdy. Jáne balalardyń jumysqa turý múmkindigi qyzdarǵa qaraǵanda joǵary ári olardy mektepke jiberý qaýipti emes. Osylaısha olar qyzdaryna bilim alýǵa múmkindik bermeı, qyzdarynyń bolashaqta otbasyna ákeletin qarjylyq kómeginen aıyrylady.

Ádette áıelder qolyndaǵy aqshasyn otbasyna jumsaıdy. Máselen, qarjyny balalarynyń, sińlileri men inileriniń nemese jaqyn týystarynyń bilimine salady. Bul degenimiz, bilim alǵan qyz otbasyn joqshylyqtan alyp shyǵa alatynyn bildiredi. 

Qyzdardyń kóbi neke bilim alýǵa jaǵdaı jasaıdy dep úmittenedi. Alaıda, olar júkti bolyp oqýyn toqtatady nemese olardy úıde qul retinde ustaıdy.

Ortalyq Afrıkada qyzdardyń 75%-y bastaýysh synypqa barady, biraq tek 8%-y ǵana orta mektepti aıaqtaıdy.

IýNISEF-tiń esebi boıynsha, kámelet jasqa tolmaǵan qyzdardy kúıeýge berýge qarsy eshqandaı shara qoldanylmasa 2050 jyly "kishkentaı qalyńdyqtardyń" sany eki ese ósedi.

12 jastaǵy turmystaǵy áıel

Glorıanyń (esimi ózgertilgen) ákesi qaıtys bolǵanda onyń jasy 12 edi. Anasy 10 balamen jesir qaldy.

Olar Zambıanyń eń kedeı aýylynda turǵan. Onda jumys oryndary joqtyń qasy.

- Men turmys qurýǵa daıyn emes edim. Ol ýaqytta otbasy qurýdyń ne ekenin  bilmedim. Qatty qoryqtym, - dep eske alady Glorıa.

Glorıa toıdan keıin mektepke barmady. Úı sharýasymen aınalysyp, qosymsha jumys izdedi.

Turmys qurǵanyna jarty jyl tolǵanda Glorıa bala kóterdi. Kúıeýi kenetten qaıtys bolǵanda ony kúshtep qaıyn aǵasyna turmysqa berdi. Glorıa turmystyq zombylyqtan kóz ashpaıtyn. Sonyń saldarynan balasyn joǵaltyp aldy.

Birneshe jyl ótkennen keıin Glorıa qaıta júkti boldy. Ol ýaqytta ekinshi kúıeýi qaıtys boldy.

- Qalaı bosaný kerek ekenin bilmedim. Men úıde bosandym. Úıde eshkim joq edi. Meniń daýsymdy estigen kórshiler kómekke keldi, - deıdi Glorıa.

Basqa mıllıondaǵan qyz sekildi Glorıa joqshylyqtan qutyla almady. Sebebi onyń bilimi joq.

Camfed Association arqyly bilim alǵan qyzdar uıymǵa Glorıa týraly aıtqan.  Camfed-tiń kómegimen alǵash bilim alǵandardyń biri Anjelına Mýrımırva. Ol Camfed Association-di qurǵandardyń biri.

- Bastaýysh synypqa jyrtyq kóılekpen baratynmyn. Toıyp tamaq jegen kezim esimde joq. Ata-anam maǵan mektepke qajettini satyp alý úshin júgeri satqanda ózimdi kináli sezinetinmin. Bir qalam úshin muǵalimniń ydysyn jýatyn kezim bolǵan, - deıdi Anjelına.

Ol Zımbabvede týyldy. Anjelınanyń emtıhan nátıjesi el boıynsha eń jaqsy kórsetkishterdiń biri bolsa da ata-anasy ony orta mektepke berýge jaǵdaıy kelmedi.

- Anam meniń joǵary synypqa ótýimdi qatty qalady. Alaıda, ol úshin aqsha bolmady, - deıdi Anjelına.

1993 jyly Anjelına Zımbabvedegi Camfed uıymdastyrǵan mektepke eń alǵashqylardyń biri bolyp tústi. Sodan beri ol atalmysh uıymnan ketken emes. Qazir Camfed-tiń atqarýshy dırektory.

Qaıyrymdylyq uıymy 2 mıllıon qyzǵa bilim alýǵa kómektesti. 2020 jyly bir mıllıon qyzǵa orta bilim beretin mekemede oqytýdy josparlap otyr.

Camfed qamqorlyǵyndaǵy adamdardyń oqý aqysyn tólep, oqýlyq, mektep forma men gıgıenalyq zattarmen qamtamasyz etedi.

- Biz kómekke muqtaj adamdarǵa qol ushyn berýge tyrysamyz. Kóbine kishkentaı qyzdar kómekke zárý. Olardyń ómirde qorǵany joq. Qyzdardy erte turmys qurýǵa májbúrleıdi. Bilim – barlyǵyn túbirimen ózgerte alady. Bilimdi ana balalaryn oqytady. Mundaı áıelder úshin barlyq esik ashyq, - deıdi Comfed dırektory.

17 jastaǵy Glorıa soǵan mysal. Ol qazir bilim alyp jatyr. Oqýyn aıaqtaǵannan keıin dáriger mamandyǵyn ıgermek.

- Men dáriger bolǵym keledi. Bizdiń aýyldaǵy eń alǵashqy dáriger atanamyn, - deıdi Glorıa.