Berlınge saıahattap barǵan dosym týraly buǵan deıin de jazǵanmyn. Ol ózi musylman bolǵandyqtan, qalyń hrıstıan qaýymy mekendegen qaladan meshit izdep ketken. Sondaǵy joly túsken meshitte Mustafa Shoqaıdyń asyl súıegi jatyr eken. Mundaı múmkindikti múlt jibermegen dosym meshittiń ishi-syrtyn sýretke túsirip alady.

Berlınniń qaq ortasynda ornalasqan «Shahıdtik» (Şehitlik) meshiti álemdegi eń ádemi meshitter tiziminde on ekinshi orynǵa jaıǵasqan. «Shahıd» ataǵy din jolynda, Otan qorǵaý jolynda opat bolǵandarǵa beriledi. Aty aıtyp turǵandaı, meshit aýmaǵynda túrik jurty men musylman úmbetine aıanbaı qyzmet qylǵan patshalar, ákimder, ǵulamalar jerlengen. Mustafa Shoqaı da sondaılardyń soıynan.

Qazaqtyń emes, ısi túrki jurtynyń azattyǵy úshin arpalysqan, totalıtarlyq júıeniń qysymyna shydamaı, emıgrasıaǵa ketýge májbúr bolǵan Mustafa Shoqaı syrtta júrip te kúresin jalǵastyra berdi. Elden ketkende aldymen Grýzıaǵa, keıin Túrkıa arqyly Germanıaǵa, odan ary Fransıaǵa baryp ornyǵady. 1941 jyly 22 maýsymda, Sovet-German soǵysy bastalǵan kúni Parıjde tutqyndalady.

Úsh aptadan soń ony Berlınge jetkizip, Túrkistan legıonyn basqarýǵa usynys jasaıdy. Nemister Shoqaıdyń bedeline sendi. Túrki tekti tutqyndardan Sovet Odaǵyna qarsy soǵysatyn ásker daıyndaýdy kózdedi. Alaıda lagerde jatqan otandastarynyń múshkil jaǵdaıy Shoqaıdyń kóńilin qulazytady. Óz jerlesteriniń qamyn jasaý úshin fashıserge birneshe shart qoıady: Túrkistannyń bolashaǵy úshin Germanıadaǵy oqý oryndarynda kadrlardy daıarlaýdy jáne Túrkistan shekarasyna jaqyn jerden túrki tektilerden turatyn áskerı qurylym jasaqtaýdy talap etedi.

Shoqaıdyń talabyn Gıtler qabyldamaıdy. Sebebi ol úshin Túrkistan jemtik qana boldy. Shoqaıdyń alǵan betinen qaıtpaıtynyn baıqaǵan soń kózin joıýdy jón kóredi. Mustafa Shoqaı 1941 jyly 27 jeltoqsanda Berlın aýrýhanasynda jumbaq jaǵdaıda kóz jumdy. Qujattarda ol «qannyń ýlanýynan qaıtys boldy» dep jazylǵan.

Sóıtip, Mustafa Shoqaı musylman ǵurpymen Berlındegi «Shahıdtik» beıitine jerlenedi. Qabirstan aýmaǵyna ótken ǵasyrdyń 70-jyldarynda meshit turǵyzyldy.

Meshit jamaǵatynyń 98 paıyzy – túrikter.

Olar Hanafı mazhabyn ustanady, namazdan soń qol alysyp, birge duǵa jasaıdy.

Ár juma saıyn jınalǵan jurt tegis janaza namazyn oqyp, árýaqtarǵa quran baǵyshtaýdy da saltqa aınaldyrǵan.

Sebebi qala tym úlken, kóp bóligi ıslam dinin ustanbaǵandyqtan, janaza namazyna jamaǵat jınaý qıynǵa soǵady eken.

Foto: Muhıt Muhametkerim