Yqylas Ojaıuly. «Týǵyzǵan  ata,  ana  joq...»

/uploads/thumbnail/20180409101443369_small.jpg

«Bir  bala  ákeden  óte,  biri  jete,   endi  biri  keri  kete  týady»  degen sóz  Qazybek  bıden   qalǵan   desedi.  Osy  bir  ǵaqlıa  aıtýly  bıdiń  ıeligine telingenmen,   ısi qazaqtyń  óz  ǵumyrynan  túıgen  mol tájirıbesi  men  arman-muraty  bolsa  kerek.  Ras,  ózinen  oza  týyp,   arýaǵyn  aspandatar  perzentti  qaı  áke  ańsamaıdy  dersiń.   Bul  yntyzarlyq  ákeniń  tula boıy   tileýiniń   negizinde  ǵana  júzege   asaryna  jazbaq  dúnıemiz  jaýap  bolady  degen  úmittemiz.

Áke men  bala  birligi – múlde   bólip  qaraýǵa  kelmeıtin  bir kontekstegi  tutas  uǵym.  Balaǵa  (bul jerde urpaqqa  desek te bolady)   tek  shejire   esebinde  ǵana   qaraý,   árıne,  basqa  másele ( Áńgime júlgesi  tek tól  týǵyzý  týrasynda  bolsa,  ol  endi  jan-janýarlardyń da  jasaı  alatyn sharýasy  ǵoı).  Qysqasy,  qazaqta  ózinen   asyryp   ul  týǵyzǵan  baqytty  áke  boldy ma,  bolsa,   kim  boldy  eken?  Biz  bul   saýalǵa  bir  aýyzdan,   ıá,  ondaı   ákeler  az  bolmaǵan,  sonyń   biri   Qunanbaı   Óskenbaıuly  der  edik.    Qunanbaıdyń  jalǵan  dúnıaǵa  jaralǵandaǵy  maqsutyn  jalǵyz-aq  aýyz  sózinen  tanýymyzǵa  bolady.  Onyń  júrek  úlpili  men   kúlli   ańsar  muraty   osy bir   sózdiń   ishinde  ǵana  damyldap  tur.   Bul  perzenti  Abaıǵa  qarata  aıtylǵan: «Áı,  Ybyraı  sen myqty  bolsań   ózińdeı  ul  týdyryp  al»  dep   keletin  áıgili  sózi   ǵoı.    Sonymen,  PARASATTY ÁKE, QURSAǴY QUNARLY SHESHEDEN SHYQQAN  QUNANBAI TÝMYSYNAN ZERDELİ-TUǴYN (Abaısha aıtsaq «Eki asyldan qosylǵan, som altynnyń synyǵy» bolatyn). Osylaı  desek te  Qunanbaıdy  qatal   ýaqyt  syny  basqa  súrleýge  túsirdi.  Ol  kezeń   alashtyń   ǵylym-bilimnen   irgesin  aýlaq  salyp,   qazaq  balasy   at  ústi,  shoqpar  tilinde  sóılegen   zamana  edi.   Osy  bir  jáıt   esil   erdiń  tula  boıyn   túrshiktirip,    shybyn   janyn   shyjǵyrmady  deı  alamyz  ba?  Qysqasy,  QAZAQTYŃ ǴYLYM MEN KİSİLİKTEN  KETKEN  ESESİ QUNANBAI   JÚREGİNDE    SHOR   BOLYP    BAILANǴAN-DY.  Endeshe,  ese  qaıtarý  kerek.   Basqalaı sóz  qydyrtyp,  til  bezeýdiń   tipti de   qajeti  joq.  Ákeniń  osy  bir   alapat   seziminen   Abaı   jaratyldy.  ABAI – QUNANBAIDYŃ  TEŃİZDEI   DOLDANǴAN  SHER NALASYNYŃ  JEMİSİ.  Ol  ákeniń  ómirden  alǵan  óshi men ańsar muratynyń qarymtasy desek te bolady.  Qunanbaıdy  Qudaı   alqady.  Armanyna  jetti.    Áıtpegende  joǵarydaǵy  sózdi  aıtalar  ma  edi...                                            

                                                         II

                                  «El  ishine saý kelseń, 

                                   Taǵylym  aıtpas  er  mediń?

                                   Jol kórsetip  sonda  ólseń,

                               Armanym bar der me edim» - dep  Abaıdy  zar eńiretken  Ábdirahman da  zamanadan  basy  ozyp  týǵan  bala-tuǵyn.  Biz  hakimniń    «Ol  qýatym edi  ras»  ısharasynan   Ábdirahmandy  óziniń   bıologıalyq  ám  rýhanı  jańa  órisi  retinde  moıyndaýyn  kóremiz.  Osy  jerde  myna  bir  jáıttiń  basyn  ashyp  aıtýǵa  tıispiz.  «TÝǴYZǴAN  ATA,  ANA  JOQ,   TÝǴYZARLYQ   BALA  JOQ»  uǵymynyń   aldynda  Qunanbaı  áýletiniń,  ámánda,   beti  jaryq.  Qalaısha  deısiz  ǵoı?!  Abaıdyń  biz  bas  áriptermen  arnaıy   usynyp  otyrǵan   joǵarydaǵy   eki    jol  ǵazalynda  túsingen  adamǵa  ǵalamat  syr  jasyrylǵan  (Olaı   deıtinimiz  osy bir   óleńniń  ón boıynda  sapaly  urpaqtyń jaýapkeshiligi men  talaptary   tur).  Minekı,  biz  manadan  beri   indetip  otyrǵan   oıymyzdyń   negizgi   leıtmotıvine  de  jettik.  Biz  búgin de  nege  álsizbiz,  qazaqtyń  qazirgi  qany  nege  ǵana suıylyp  ketti  degen   suraqqa   búı  dep jaýap  berýge bolady. Biz  armansyz (durysy maqsatsyz) nekeniń  tóli ekenbiz.  Muny bir sózben ǵana shegender  bolsaq,  qumarlyq  dertiniń  qurbandaryna  aınalyppyz.   Sebebi  armansyz  adamnan ámanda  maqsat  shyqpaıdy  («Kóńilsiz qoıdan  kótensiz qozy týady» tanymymen  qarastyrsaq  mundaı  nekeden  kúresker  býyn  jaralmaq  emes).  Ákeniń  bizdi  jaratardaǵy  kóńil  kúıi  men  aýany  bolashaq  ómirimizdiń  atmosferasy  desek,  ne  moraldyq,  ne  materıaldyq  turǵydan  maqurym  «mas»  áke  óziniń  birer  sáttik   lázzátinen  bireýdiń  (bireý bolǵanda balasynyń)  máńgilik  azap   shegetinin   eshqashan  túsinbegen  sekildi.  Al  Abaıdyń  bul   jerdegi  izdep  otyrǵan  balasy  men  ony  (tolyqqandy tulǵany) ómirge  ákelmek  ata-anaǵa artqan  jaýapkershilik  múlde  bólek.   KEMEŃGER   OIYNYŃ  ASTARYNA  ÚŃİLSEK,  MUNDAI  PERZENT  BİZDİŃ   BELİMİZDEN  EMES,  İSHKİ  HALİMİZDEN  JARATYLADY  EKEN.  «Erdiń  kókiregi  júkti  bolmaı,  er  týmaıdy»  degenińiz  de  osy  bolǵany   ǵoı.   Endeshe,   «Myqty  bolsań  ózińdeı  ul  týdyryp  al»  degen  áke  sózi  Abaıǵa   (biz  oılaǵandaı  keketý   turǵysynda  emes)   amanat  retinde  aıtylǵan  eken.  

ÁBDİRAHMAN – ÁKEGE  BERİLGEN  SOL   SAÝALDYŃ  TOLYQQANDY  JAÝABY-TUǴYN.

Kókte  júzgen  dóńgelek   kún   XIX  ǵasyrdy  túgep,  XX  ǵasyrdyń  tańyn  atyrdy.  Adamı  mısıasy  aıaqtalyp  kele  jatqan  Abaıdyń  jańa  dáýir  tólinen  úmiti   úlken  edi.   Kóziniń  qarashyǵyndaı  Ábishi  sol  úkili  úmitiniń  bireýi  bolatyn.  Aqynnyń  «Jańa  jyldyń basshysy ol, Men eskiniń arty  edim»  dep   otyrǵany  da  sol.

Talaýrap  atqan  bul   XX  ǵasyr   qazaq   halqyn   degradasıaǵa  ushyratqan dáýiri  ekendigi   bárimizge  belgili  jaı.   Til  men  dil,  din   menen  dástúr  bári-bári   tabanda  taptalyp  jatty.  Patshalyq  Reseı saıasaty qazaqtyń  obalynan  oıynshyq  jasap,   oıyna   kelgenin   istedi.  Minekı,  SOL    KEZGİ    ALASHTYŃ    İSHİNE    SHÓKKEN   SHEMEN  SHER,  SHARANAǴA   AINALYP,  QAIYRA   SYRTQA   SHYQTY.  

Bul  bir  uly  tolǵaq   Abaısha  aıtsaq  «El ishine taǵylym aıtyp,  jol  kórseter  erlerdi»  dúnıege  ákeldi.   Qazaqtyń  ashshy  zapyrany men  kermek jasynan  jaratylǵan  osy  tól   ALASH  ARYSTARY   bolatyn.   ALASH  ULT  BETİNİŃ  QYZYLY  EDİ.   Olardyń  árqaısysyn   Abaıdyń   aıaýly  Ábdirahmany   desek  te  bolady...

Túıin sóz

Maqalamyzdyń  negizgi  máresine de jettik.  Az ǵana  sózimiz sapaly  urpaq  sabaqtastyǵy  men  ishki  halimizdiń  jaǵdaıy  týrasynda  boldy.  Qanshama  azatpyz  dep  aspanǵa bórik  atqanmen,  qazir de  qazaqtyń  jibergen   esesi  men  kórgen  quqaıy   kóp.  Endeshe,  eldiń  eńsesin  tiktep,  esesin  qaıtarar   ER  TÝǴYZÝǴA   siz  benen  bizdiń  búgingi  rýhanı  daıarlyǵymyz  qandaı?  MİNE,  BİZ   BUL  SAÝALǴA   BÚKİL   BOLMYSYMYZBEN   JAÝAP   BERÝGE  TIİSPİZ.  Rýhsyz   ult   Ultanquldardy   ǵana  jaratady.   Isi  qazaq  «aqyryp  teńdik   surar»   azamatyna   qashan  da  zárý. 

Biz  alashtyń  altyn   qursaǵynan  osyndaı   perzenterdiń  laıym da  mol  bolýynan   úmit  etemiz.

Yqylas Ojaıuly

Pikir qaldyrý

Qatysty Maqalalar