«Bir bala ákeden óte, biri jete, endi biri keri kete týady» degen sóz Qazybek bıden qalǵan desedi. Osy bir ǵaqlıa aıtýly bıdiń ıeligine telingenmen, ısi qazaqtyń óz ǵumyrynan túıgen mol tájirıbesi men arman-muraty bolsa kerek. Ras, ózinen oza týyp, arýaǵyn aspandatar perzentti qaı áke ańsamaıdy dersiń. Bul yntyzarlyq ákeniń tula boıy tileýiniń negizinde ǵana júzege asaryna jazbaq dúnıemiz jaýap bolady degen úmittemiz.
Áke men bala birligi – múlde bólip qaraýǵa kelmeıtin bir kontekstegi tutas uǵym. Balaǵa (bul jerde urpaqqa desek te bolady) tek shejire esebinde ǵana qaraý, árıne, basqa másele ( Áńgime júlgesi tek tól týǵyzý týrasynda bolsa, ol endi jan-janýarlardyń da jasaı alatyn sharýasy ǵoı). Qysqasy, qazaqta ózinen asyryp ul týǵyzǵan baqytty áke boldy ma, bolsa, kim boldy eken? Biz bul saýalǵa bir aýyzdan, ıá, ondaı ákeler az bolmaǵan, sonyń biri Qunanbaı Óskenbaıuly der edik. Qunanbaıdyń jalǵan dúnıaǵa jaralǵandaǵy maqsutyn jalǵyz-aq aýyz sózinen tanýymyzǵa bolady. Onyń júrek úlpili men kúlli ańsar muraty osy bir sózdiń ishinde ǵana damyldap tur. Bul perzenti Abaıǵa qarata aıtylǵan: «Áı, Ybyraı sen myqty bolsań ózińdeı ul týdyryp al» dep keletin áıgili sózi ǵoı. Sonymen, PARASATTY ÁKE, QURSAǴY QUNARLY SHESHEDEN SHYQQAN QUNANBAI TÝMYSYNAN ZERDELİ-TUǴYN (Abaısha aıtsaq «Eki asyldan qosylǵan, som altynnyń synyǵy» bolatyn). Osylaı desek te Qunanbaıdy qatal ýaqyt syny basqa súrleýge túsirdi. Ol kezeń alashtyń ǵylym-bilimnen irgesin aýlaq salyp, qazaq balasy at ústi, shoqpar tilinde sóılegen zamana edi. Osy bir jáıt esil erdiń tula boıyn túrshiktirip, shybyn janyn shyjǵyrmady deı alamyz ba? Qysqasy, QAZAQTYŃ ǴYLYM MEN KİSİLİKTEN KETKEN ESESİ QUNANBAI JÚREGİNDE SHOR BOLYP BAILANǴAN-DY. Endeshe, ese qaıtarý kerek. Basqalaı sóz qydyrtyp, til bezeýdiń tipti de qajeti joq. Ákeniń osy bir alapat seziminen Abaı jaratyldy. ABAI – QUNANBAIDYŃ TEŃİZDEI DOLDANǴAN SHER NALASYNYŃ JEMİSİ. Ol ákeniń ómirden alǵan óshi men ańsar muratynyń qarymtasy desek te bolady. Qunanbaıdy Qudaı alqady. Armanyna jetti. Áıtpegende joǵarydaǵy sózdi aıtalar ma edi...
II
«El ishine saý kelseń,
Taǵylym aıtpas er mediń?
Jol kórsetip sonda ólseń,
Armanym bar der me edim» - dep Abaıdy zar eńiretken Ábdirahman da zamanadan basy ozyp týǵan bala-tuǵyn. Biz hakimniń «Ol qýatym edi ras» ısharasynan Ábdirahmandy óziniń bıologıalyq ám rýhanı jańa órisi retinde moıyndaýyn kóremiz. Osy jerde myna bir jáıttiń basyn ashyp aıtýǵa tıispiz. «TÝǴYZǴAN ATA, ANA JOQ, TÝǴYZARLYQ BALA JOQ» uǵymynyń aldynda Qunanbaı áýletiniń, ámánda, beti jaryq. Qalaısha deısiz ǵoı?! Abaıdyń biz bas áriptermen arnaıy usynyp otyrǵan joǵarydaǵy eki jol ǵazalynda túsingen adamǵa ǵalamat syr jasyrylǵan (Olaı deıtinimiz osy bir óleńniń ón boıynda sapaly urpaqtyń jaýapkeshiligi men talaptary tur). Minekı, biz manadan beri indetip otyrǵan oıymyzdyń negizgi leıtmotıvine de jettik. Biz búgin de nege álsizbiz, qazaqtyń qazirgi qany nege ǵana suıylyp ketti degen suraqqa búı dep jaýap berýge bolady. Biz armansyz (durysy maqsatsyz) nekeniń tóli ekenbiz. Muny bir sózben ǵana shegender bolsaq, qumarlyq dertiniń qurbandaryna aınalyppyz. Sebebi armansyz adamnan ámanda maqsat shyqpaıdy («Kóńilsiz qoıdan kótensiz qozy týady» tanymymen qarastyrsaq mundaı nekeden kúresker býyn jaralmaq emes). Ákeniń bizdi jaratardaǵy kóńil kúıi men aýany bolashaq ómirimizdiń atmosferasy desek, ne moraldyq, ne materıaldyq turǵydan maqurym «mas» áke óziniń birer sáttik lázzátinen bireýdiń (bireý bolǵanda balasynyń) máńgilik azap shegetinin eshqashan túsinbegen sekildi. Al Abaıdyń bul jerdegi izdep otyrǵan balasy men ony (tolyqqandy tulǵany) ómirge ákelmek ata-anaǵa artqan jaýapkershilik múlde bólek. KEMEŃGER OIYNYŃ ASTARYNA ÚŃİLSEK, MUNDAI PERZENT BİZDİŃ BELİMİZDEN EMES, İSHKİ HALİMİZDEN JARATYLADY EKEN. «Erdiń kókiregi júkti bolmaı, er týmaıdy» degenińiz de osy bolǵany ǵoı. Endeshe, «Myqty bolsań ózińdeı ul týdyryp al» degen áke sózi Abaıǵa (biz oılaǵandaı keketý turǵysynda emes) amanat retinde aıtylǵan eken.
ÁBDİRAHMAN – ÁKEGE BERİLGEN SOL SAÝALDYŃ TOLYQQANDY JAÝABY-TUǴYN.
Kókte júzgen dóńgelek kún XIX ǵasyrdy túgep, XX ǵasyrdyń tańyn atyrdy. Adamı mısıasy aıaqtalyp kele jatqan Abaıdyń jańa dáýir tólinen úmiti úlken edi. Kóziniń qarashyǵyndaı Ábishi sol úkili úmitiniń bireýi bolatyn. Aqynnyń «Jańa jyldyń basshysy – ol, Men eskiniń arty edim» dep otyrǵany da sol.
Talaýrap atqan bul XX ǵasyr qazaq halqyn degradasıaǵa ushyratqan dáýiri ekendigi bárimizge belgili jaı. Til men dil, din menen dástúr bári-bári tabanda taptalyp jatty. Patshalyq Reseı saıasaty qazaqtyń obalynan oıynshyq jasap, oıyna kelgenin istedi. Minekı, SOL KEZGİ ALASHTYŃ İSHİNE SHÓKKEN SHEMEN SHER, SHARANAǴA AINALYP, QAIYRA SYRTQA SHYQTY.
Bul bir uly tolǵaq Abaısha aıtsaq «El ishine taǵylym aıtyp, jol kórseter erlerdi» dúnıege ákeldi. Qazaqtyń ashshy zapyrany men kermek jasynan jaratylǵan osy tól ALASH ARYSTARY bolatyn. ALASH ULT BETİNİŃ QYZYLY EDİ. Olardyń árqaısysyn Abaıdyń aıaýly Ábdirahmany desek te bolady...
Túıin sóz
Maqalamyzdyń negizgi máresine de jettik. Az ǵana sózimiz sapaly urpaq sabaqtastyǵy men ishki halimizdiń jaǵdaıy týrasynda boldy. Qanshama azatpyz dep aspanǵa bórik atqanmen, qazir de qazaqtyń jibergen esesi men kórgen quqaıy kóp. Endeshe, eldiń eńsesin tiktep, esesin qaıtarar ER TÝǴYZÝǴA siz benen bizdiń búgingi rýhanı daıarlyǵymyz qandaı? MİNE, BİZ BUL SAÝALǴA BÚKİL BOLMYSYMYZBEN JAÝAP BERÝGE TIİSPİZ. Rýhsyz ult Ultanquldardy ǵana jaratady. Isi qazaq «aqyryp teńdik surar» azamatyna qashan da zárý.
Biz alashtyń altyn qursaǵynan osyndaı perzenterdiń laıym da mol bolýynan úmit etemiz.
Yqylas Ojaıuly
Pikir qaldyrý