2019 jyly 22 aqpanda Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti tarıh, arheologıa jáne etnologıa fakúltetiniń «Qazaqstan tarıhy» kafedrasy oqytýshy profesorlarynyń uıymdastyrýymen  «Aınalańdy nurlandyr!» jobasy aıasynda, Aýǵan soǵysy ardagerleriniń qatysýymen keńes áskerleriniń Aýǵanstannan shyǵarylǵanyna 30 jyl tolýyna arnalǵan «Jastar, erlik, patrıotızm» taqyrybynda Internasıolıst jaýynger aǵalarymyzdyń qatysýymen tanymdyq-tárbıelik, patrıottyq is-shara ótkizildi.

Tanymdyq-tárbıelik, patrıottyq is-sharaǵa Aýǵan soǵysynyń ardagerleri «Qurmet» ordeniniń ıegeri Saılan Bolat Sanabaıuly, «Aıbyn» ordeniniń ıegeri Dárkenbaev Baıdáýlet Qurmanqojauly, «Erligi úshin» medaliniń ıegeri Asqar Jorabaev Abdalyuly jáne tarıh, arheologıa jáne etnologıa fakúltetiniń oqytýshylary men stýdentteri qatysty. Aýǵan soǵysynyń ardagerleri Aýǵan soǵysy jaıly bastarynan ótken jankeshti oqıǵalary jaıly búge-shigesine deıin aıta kelip, muǵalimder men stýdentter qoıǵan suraqtarǵa túsinikti, maǵynaly etip jaýap berdi. Kezdesý barysynda aǵalarymyz jastarǵa búgingi beıbit kúnde ómir súrip jatqanymyzǵa shúkirshilik etýge jáne el men jerdiń qadir – qasıetin uǵynatyn, bilimdi de sanaly urpaq bolýǵa shaqyrdy.

Eske alsaq, osydan otyz jyl buryn 1989 jyldyń 15 aqpanynda Keńes áskerleri aýǵan jerinen birjolata shyqty. On jylǵa sozylǵan bul soǵystan elge qaıtqan jaýyngerlerdiń kóbi múgedek bolyp oraldy. Talaıy jat jer topyraǵyn qushty. Bul soǵysta TMD elderiniń 15000 – jýyq adamy qurban boldy. Erlik qashan da elge mura, urpaqqa – uran bolatyny belgili. Keńes odaǵy basshylyǵynyń qaýlysymen olar Aýǵan halqy aldynda ınternasıonaldyq boryshtaryn ótedi. 14 myńǵa jýyq keńes jaýyngerleri bul soǵysta úılerine oralmady. Olardyń ishinde qazaqstandyqtar da bar edi.

Aýǵan soǵysy týraly statısıkalyq málimetter 1976 jyly jeltoqsan aıynda, Sovet úkimetiniń uıǵarýymen Aýǵanstan jerine Keńes áskerlerin engizý týraly sheshim qabyldandy. Tarıh jylnamasynyń óziniń qaraly, náýbet jyldarymen oryn alǵan zulmattardyń biri – Aýǵan soǵysy. Soǵys dalasyndaǵy Qazaqstandyqtar sany – 22 myń 269 jaýynger bolsa, soǵys barysynda Qazaqstan 924 bozdaǵynan aıyryldy. Jar qushyp, bala súıip úlgermegen 1015 jas elge múgedek bolyp oraldy. Habarsyz ketkender – 21. Keńes Odaǵynyń batyry ataǵyn alǵandar – 86.

Qaıǵy men qasiret ákelgen bul soǵys Qazaqstan jerin de aınalyp ótpedi. Urysta qaza tapqan jaýyngerlerdiń erlikterin esimizde máńgige saqtaý qasıetti boryshymyz. Olardy umytpas úshin estelikter aıtylyp, máńgilik alaýlar jaǵylady. Soǵystyń adam balasyna ákeler zardaby men qasireti sheksiz ekeni barshaǵa aıan.

Bul soǵystan qansha bozdaqtar oralmady, sol bozdaqtardyń analary áli kúnge deıin qara jamylyp qasiret shegýde. Ár ana balasynyń kemis te bolsa tiri kelgenin qudaıdan tilemeı me? Sol úmitiniń aqtalmaı, balasynyń óli denesin alýdan artyq anaǵa bul dúnıede teń keler qandaı qasiret bar? Aýǵanstan týraly biz ne bilemiz? Aýǵanstan bul erteden qalyptasqan musylman memleketi. Biraq, bul el bizge umtylmas qaıǵy men qasiret ákeledi dep eshqashan oılaǵan emespiz. Bireýdiń júrek jarar ulyn, bireýdiń baýyryn bul jalǵanda julyp áketerin kim bilgen.

Bul kezdesýdiń bizderge, ıaǵnı, jastarǵa bereri mol boldy. Osyndaı aǵalarymyzdyń erligi batyr da batyl, el eńsesin eńselegen júregi elim dep soqqan jastardyń kóbeıýine septigin tıgizeri anyq. Aýǵanstannan keńes áskerleriniń shyǵarylǵanyna 30 jyl ótse de, sol kezdegi jaýyngerler búgingi beıbit ómirdiń eńbekkerleri soǵys jarasynan aıyǵa almaı keledi. Búgin ózimizben birge eliniń kósegesin kógertýge atsalysyp júrgen aýǵandyq ardager jaýyngerlerdi qadirlep – qurmetteý – bizdiń boryshymyz.

Q.T. Jumaǵulov,

t.ǵ.d., profesor 

Jaqsylyqova Gúlnur Asanqyzy,

Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq

ýnıversıtetiniń 1 kýrs magıstranty