Ol aıaǵyn syltyp basady. Dárigerlerdiń sońǵy qoıǵan dıagnozy – artrıt. Arýjan (óz ótinishi boıynsha aty ózgertildi) osydan 4 jyl buryn saldyrtqan ekpe áli mańdaıyna tıip kele jatqanyn aıtty. Sodan beri aýrýhana men úıdiń arasyn tozdyryp, em-dom alyp keledi eken. Kezinde onyń aýyryp turǵan háli eskerilmesten, qatarlastarymen birge egilgen. Dárigerler munyń vaksınanyń áserinen emes ekenin alǵa tartsa da, Saryǵashtaǵy emdeý ortalyqtaryna tegin joldama bergen. Osydan soń bul aýrýlardyń ekpe saldyrǵannan paıda bolǵanyn bildim deıdi ol.

Sońǵy kezderi osyǵan qatysty qoǵamnyń pikiri ekige jaryldy. Ǵalamtordaǵy aqparat pen adamdardyń alyp-qashpa áńgimesi ekpe saldyrýdan bas tartatyndardyń sanyn arttyryp jiberdi.

Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń málimeti boıynsha, 2014 jyldan beri 14823 adam ekpe saldyrýdan bas tartqan. Atap aıtsaq, 2014 jyly – 2971, 2015 jyly – 5412, 2016 jyly – 1302, 2017 jyly – 3188, 2018 jyly 1950 adam  vaksınaǵa qarsylyq bildirgen. Bas tartý jaǵdaıy boıynsha basym úlesti Almaty oblysy alyp otyr.

Ár aýmaq boıynsha paıyzdyq úles

Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń málimetinshe, elimizde jyl saıyn 5 mıllıonǵa jýyq adam ekpe saldyrsa, onyń 1,3 mıllıony – balalar. Vaksına egilgendegi sátsizdik 2018 jyly jalpy sanǵa shaqqanda 0,05%-dy quraǵan. Búginde Qazaqstanǵa Fransıa, Belgıa, Úndistan men AQSH, Koreıa, Reseı elderinen DDSU-nyń talaptaryna jaýap beretin vaksınalar ákelinedi. Dúnıejúzilik standartqa saı keletin vaksına óndirý qomaqty qarjyny talap etetindikten, Qazaqstanda jasaý isi aldaǵy kúnniń máselesi.

Dári-dármektiń bári dári me?

Jeńil-jelpi aýrýǵa dári-dármek izdep,  aıyǵýǵa asyǵatyndar barshylyq. Tipti, bas aýyryp, baltyr syzdasa da dárihanaǵa júgiretinimiz ras. Aýyrdym dep emhanaǵa bara qalǵan jaǵdaıda da dári-dármekti qajetińshe jazyp berip jatady. Dáriger qandaı dári ishý kerektigin aıtyp bermese, kóńilimiz bútindelmeı emhanadan kúpti kúıde shyǵamyz. Qazir gepatıt, qyzylsha syndy juqpaly aýrýlarǵa qarsy ekpe saldyrmasa da, tumaýǵa qarsy ekkizip jatatyndar bar. Al aq halattylar, kerisinshe, tumaýǵa shaldyǵyp, bas aýyrǵan jaǵdaıda áýeli aǵzanyń ózi kúresýine múmkindik jasaý kerektigin alǵa tartty. Bul týraly Ulttyq ǵylymı ana men bala densaýlyǵy ortalyǵynyń dárigeri, profesor, ımmýnolog Rafaıl Rozenson: «Eger tumaýǵa shaldyqsańyz, dári-dármekke júginýdiń qajeti joq. Organızmge aýrýmen kúresýge múmkindik berý kerek. Eger aǵza ózi kúresse, keleside ol aýrý túrinen jeńil ótedi», dedi. Dáriger, sondaı-aq, oryndy-orynsyz antıbıotıkke júginýdiń de zıan ekenin aıtyp ótti. Qýatty dárilerdi qabyldaǵan aǵza, keleside odan da jaqsy áser etetin dári «izdeıdi».

Ekpeden sep bolmasa kim kináli?

Rafaıl Rozenson vaksınanyń júz paıyz paıdaly ekenin alǵa tartty.  «Sońǵy ýaqytta adamdar ǵalamtordan oqyp alǵan aqparǵa senip, bas tartyp jatyr. Al shyn máninde, sátsizdik mıllıonǵa shaqqanda bir adamnan keledi. Bizge keletin ekpelerdiń bári tekseristen ótedi», dedi ol. Al vaksına saldyrǵan soń demikpege bolǵan, ár túrli aýrýǵa shaldyqqan adamdarǵa qatysty ne aıtamyz? Munyń basty sebebi – salý barysyndaǵy salǵyrttyq. Mamandar aýryryp turǵan ne jaqyn arada aıyqqan adamǵa egilýge bolmaıtynyn basa aıtty.

Ekpege álternatıv bar ma?

Adamdardyń kóbi kók tútin býdaqtaǵan qalaǵa aǵylǵan, uzaq kún keńsede otyratyn qazirgi zamanda juqpaly aýrýmen vaksınasyz kúresý qıyn deıdi mamandar. Bir ekpe 20 kúndik fızıkalyq jattyǵýdyń áserindeı eken. Ókinishke oraı, jeńildiń astymen, aýrydyń ústimen júrip, kúndelikti jattyǵýmen aınalysýdan góri, dertten dári arqyly emdelgimiz kelip turatyny bar. Tipti, búginde aryqtaý úshin de túrli preparat paıdalanatyndardy kórip júrmiz. Taza sý men tabıǵı ónim – aýrýǵa shaldyqpaýdyń birden-bir kepili. Buǵan qatysty «Jas-Aı» medısınalyq ortalyǵynyń dırektory Jasan Zekeıuly: «Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń arnaıy ekologıalyq zertteý departamenti mamandary álemniń barlyq elderinde ınfeksıalyq aýrýlardy zertteýden ótkizgen. Qorytyndy boıynsha, balalardy túrli ınfeksıalardan qorǵaý úshin vaksınanyń kómegine júginbeı-aq, taza sý, sapaly as-aýqatpen tamaqtandyrý arqyly túrli juqpaly aýrýlarmen kúresýge bolatynyn dáleldedi. Ári bul, ǵalymdardyń aıtýlarynsha, vaksınaǵa qaraǵanda áldeqaıda arzan, sondaı-aq óte tıimdi», dedi. Demek, isher as pen dene jattyǵýlaryna jetkilikti mólsherde kóńil bólý – emhana esigin qaqpaýdyń negizgi joly. Osy oraıda «aýyryp em izdegenshe, aýyrmaıtyn jol izde» degen babalarymyzdyń ósıetin qaperde ustasaq, utylmaspyz.

Din men ekpeniń qatysy qansha?

Qoǵamda «din ustanatyn musylmandar ekpege qarsy» degen kereǵar pikir qalyptasqan. QMDB Pátýa bóliminiń meńgerýshisi Sansyzbaı Qurbanuly din ustanbaıtyndardyń arasynda da qarsylardyń kóptigin, bas tartqandardyń óz argýmenti bar ekenin aıtty. «Bárin dinge aparyp telýdiń qajeti joq. Bas tartyp jatsa, árkimniń óz dáleli bar. Din ǵylymǵa qarsy emes», dedi ol. Osyǵan qatysty meshit jamaǵatyna saýalnama júrgizgenimizde qoldaǵandar da, qarsy pikir bildirgender de ushyrasty. Qarsylardyń negizgi «dáleli» egilgen soń aýrýǵa shaldyqqan tanystar men ǵalamtor arqyly alǵan málimet bolyp shyqty.

Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń málimeti  boıynsha ekpeden bas tartqandardyń sebebi (%)

Alpaýyttardan alarymyz bar ma?

Germanıa syndy damyǵan elderde ekpeni memlekettiń mindetteýimen emes, adamdar satyp alyp egýge májbúr. Jasan Zekeıuly otbasylarynda bir ne eki bala ǵana týylatyn elder vaksınany perzentine egýden aldyn, tyshqan, qoıanǵa eksperıment jasap kóretinin aıtty. Ekpe daýy ýshyqqan demokratıalyq qoǵamda tańdaýdy halyqqa jasatqan durys ta shyǵar, bálkim. Kim bilsin?!

Saltanat Shynádil