— Qyzym, qolyńdaǵy paketti bosaǵan soń tastamaı jınap qoı!

— Oı, apa! Muny ne qylasyń, ishi bylǵanysh, tastaı salaıyq. Erteń mundaı pakettiń jańasy taǵy keledi ǵoı.

— Áı, osy sender tym ysyrapshylsyńdar. Eshteńeniń qadirine jete bermeısińder. Myna men soǵysty da, qıyn qystaý kezeńdi de kórdim. Ol kezde senen de kishkentaı balamyn. İsherge tamaq, kıerge kıim tappaǵan kezeń edi ǵoı. Qazirgideı kóp dúnıege qolymyz jete bermeıtin. Sodan bolar ár nárseni qadirlep ustaýǵa tyrysamyn. Senderge de aıtarym sol… Dúnıeni bosqa ysyrap jasamańdar. Qaısy, kóreıinshi? Búlingen eshtemesi joq eken ǵoı. Bylǵanysh bolsa, ishi azdap bylǵanypty. Súrtip ala sal, qulynym!

Bul ájemniń biraz jyl buryn maǵan aıtqan eskertýi edi… Meniń ájemniń ǵana emes, úlkenderdiń barlyǵynyń aıtary osy. Barymyzdy baǵalaýdy osy kisilerden úırenýimiz kerek. Molshylyqta kún keship otyrǵan bizder, shynymen de dúnıeniń qadirin túsine bermeımiz. Allanyń súımeıtin isteriniń biri — ysyrapshyldyq bolsa da bul ádetten áli de aryla almaı kelemiz.

Zer salyp, baǵamdaıtyn bolsaq, ysyrapshyldyqtyń túri jetip artylady eken. Mysaly, olardyń birnesheýin (bárin emes) tizbektep jazyp kóreıik:

• azyq-túlik ysyraby;
• turmystyq ysyrap (jaryq, sý, otyn);
• densaýlyq ysyraby;
• zıandy ádetterge jumsalatyn ysyrap (araq-sharap, qumar oıyn, temeki);
• shekten tys baqtalastyqtan týyndaıtyn ysyrap;
• oıyn-saýyq ysyraby;
• ýaqyt ysyraby jáne t.b.

Álemdik ysyrapshyldyqtan qazaq ysyrapshyldyǵy da kem túsip jatqan joq. Onyń qaı-qaısysynyń bolmasyn paıdasynan zıany basym. Asta-tók ysyrapshyldyqtyń arty úlken shyǵynǵa ushyratady. Al shyǵynǵa batqan adamnyń ómir súrýi qıyndap, densaýlyǵy nasharlap, júıkesiniń syr bere bastaıtynyn ǵalymdar áldeqashan dáleldep qoıǵan. Búginde álemniń kóptegen elderi ysyrapshyldyqpen kúresýdiń joldaryn qarastyryp, san túrli amaldaryn oılastyryp jatyr.

BUU-nyń Azyq-túlik jáne aýyl sharýashylyǵy uıymynyń statısıkalyq málimetine júginetin bolsaq, álem boıynsha  ysyrap bolyp, búlingen taǵamdardyń kóleminiń bastapqy balamasy 15 mlrd tonnaǵa shyqqan. Al sol jaramsyz bolyp qalǵan taǵamdarǵa ketken sýdyń jalpy kólemi Edil ózeniniń jyldyq aǵysyna nemese Jeneva kóliniń úsh ese kóp mólsherine teń. Al munyń qanshalyqty shyǵyn ekenin ózińiz baǵamdaı berińiz.

Qoqysqa tastalǵan zattardyń teń jartysy tamaq qaldyqtary. Olardan da aýaǵa zıandy zattar taraıdy. Mysaly, brıtandyq TESCO dúkender jelisi taǵam ysyrabynyń aldyn alýdy josparlap, arnaıy is-sharalar júrgizgenniń ózinde jyl saıyn 50 mln. kg taǵamdy qoqysqa tastaıtyn kórinedi.

Eger taǵam ysyrabynyń aldyn alsaq, adamzat balasyna tıgizer paıdasy orasan zor. Máselen azyq-túlik baǵasy arzandaıdy, ashtyq máselesi sheshimin tabady, jasandy tamaq ónimderiniń sanyn jáne qoqys úıindileriniń kólemin azaıtady. Azyq-túlik ysyrabynyń aldyn alý úshin venalyq (Avstrıa) dızaıner Vera Vıderman «Biomat» atty meıramhana ashqan. Meıramhananyń basty ereksheligi kelýshiler azyq-túlik qaldyqtaryn tapsyryp, onyń ornyna taza tamaq alyp ishe alady. Al osyǵan uqsas álemdegi «Wewood» atty alǵashqy dúken Kopengagende (Danıa) ashylǵan. Sondaı-aq bul bastamany Ulybrıtanıa da qolǵa alyp, tipti azyq-túlik túrlerin shamadan tys ysyrap etkenderge aıyppul tóleýdi engizgen.

 Marjan Sábet