Bul kúnde Uly Abaıdyń «Aıttym sálem, Qalamqas» óleńi men ánin bilmeıtinder biren-saran. Án oıyn-toılarda mahabbat gımnine aınalǵan.
Osy án men óleńniń Qalamqas esimdi qyzǵa arnalǵany daýsyz. Osyndaǵy Qalamqastyń kim ekeni, qaı eldiń adamy ekeni «Abaı joly» epopeıasynda da aıtylmaıdy. Sonda Qalamqas kim?
Jalpaq jatqan naıman elinde Abaı men Qalamqas týraly ańyz erteden kele jatyr. Bertin Tana myrzanyń bel urpaǵy, qazir Aıakózde turatyn molda Ýaqap Toraıǵyrov, Semeı meshitine Qytaıdan kelip ımamdyq qurǵan Ábdýsaǵıt, Shyǵystyń Samar aýdanyna qarasty Kókjota aýylynda turýshy tatar azamaty Farýh, molda Jumataı Áýbákirov qarıalarmen áńgimelese kele, kóp jáıtke kózimiz jetkendeı boldy. Báriniń pikiri bir jerge toǵysty.

Olardyń aıtýynsha, Qalamqas – Tana myrzanyń inisi Jánibektiń qyzy. Tana myrza baýyryna salyp ósirgen. Uly adamdardyń taǵdyry da keıde uqsas. Shoqan Ýálıhanov saılaýda kópshilik daýysqa ıe bola turyp, aǵa sultandyqqa Sandybaev Erden saılanyp ketken ǵoı. Dál sol syqyldy 1860-1863 jyly Kókpekti oqrýginiń saılaýynda Tana myrzany qazaq buqarasy qoldaı tura, aǵa sultandyq laýazym dýan keńesinde tilmásh qyzmetin atqaryp júrgen Óskemen jaqtyń qazaǵy, rýy Saryjomart Álhan Tileýberdınge buıyrypty. Soǵan qatty nazalanǵan Tana myrza úıine kelip qaıǵyryp jatyp qalǵan. Sodan báıbishesi Bostan eriniń qaıǵysyn serpiltý úshin ákesine baryp, Ertiske quıatyn úsh ózenniń toǵysqan jerindegi túbekti surap alyp, sol túbekke 1863 jyly Tana myrza meshit salǵanyn, sóıtip, ol jer «Tana meshiti » aýyly atanǵan.
Sol meshittiń salynyp bitýine qutty bolsyn aıta ári Tananyń kóńilin jubata Qunanbaı kelipti. On segiz jastaǵy Abaı ákesimen birge ere kelgen. Kele jartylaı qala úlgisimen kıingen ári sulý, ári ınabatty Turjanǵa (jeńgeleri «Qalamqas» atandyrǵan) Abaıdyń kóńili qulap túsedi. Inabatty, óńdi qyz Qunekeńe de unapty. Tipti quda túsýge nıeti aýady. Biraq Turjan bala kezinde Baıjigit eliniń Ózihan degen jigitine atastyrylypty. Ol da bir ataly jer. Tana myrza osyny eskertkende, Qunekeń oılanyp qalǵan. Oǵan da qaramaı bir esebin tabar ma edi, qaıter edi, eger sol mezette aq ordanyń mańynan noıys minezdi bireýdiń ashshy aıqaıy men dókir sózderi estilmese. Álgi noıys bir kózine aq shorlanǵan túıeni baqyrtyp uryp jatyr. Ara-tura: «Kózińdi… qý soqyr» dep boqtap jiberedi.
Muny estigen Qunanbaı qatty ashýlanyp, álgi ońbaǵanǵa at-shapan aıyp kestiredi. Qonalqaǵa qaramaı attanyp ketedi. Jigitke aıyp kesip, jik-jappar bolǵan Tanaǵa attanarda Qunekeń aıtqany:
- İstetip otyrǵan ózińsiń.
Sodan beri «Túıeni soqyr dese, Qunanbaıǵa tıedi» degen mátel qalypty.
Eki jastyń bolashaq mahabbatyna osy bolmashy kórinis bóget jasapty. Alystan bir-birin birer márte hat joldasyp, kelgen-ketken kisiden sálem aıtysýmen tynǵan. Qatynasýǵa jer shalǵaı.
Munan keıin Qalamqastyń jastaı atastyrylǵan kúıeýi aýrýdan óledi de, qyz oń jaqta otyryńqyrap qalady. Aqyry Syban elindegi Byjy-Toqtar degen saýdager sarttyń aýylyna kelin bolyp túsken. Mine, sodan bastap Abaı atamyzdyń Qalamqasqa degen sheksiz mahabbaty sózben zerdelenip, óleń bolyp óriledi.

«Aqsýat» kitabynan úzindi keltirgen: Berikjan BAZARBAEV.
Avtorlary: Qalıhan ALTYNBAEV, Erǵalı JUMAHAN.

(Jazba Isa Mombekovtyń feısbýtegi paraqshasynan alyndy)

Dana Muqanova kartınasy