Qazaqstanda údemeli-ındýstrıaldyq jobalar retinde ashylǵan ondaǵan zaýyt pen kásiporyn birneshe jyl ótkesin daǵdarysqa ushyrap, ıa ónim shyǵarmaǵan kúıi jabylyp qaldy. Qazaqstan prezıdenti Nursultan Nazarbaev aımaqtardy aralaý kezinde mundaı «óndiris oryndaryn» ashý saltanattaryna qatysyp, olardy el ekonomıkasynyń ósý kórsetkishteri retinde mysal etedi. Azattyq tilshisi sondaı 10 jobanyń taǵdyryn zerttep kórgen edi. Tómendegi kartadaǵy qyzyl sheńberlerdi bassańyz, óndiris jobalary týraly aqparat ashylady.

 

1. «Tulpar» avtomobıli zaýyty

1996 jyly qazaqstandyq «Dostyq-Interavto» men ońtústik koreıalyq LG International Kia Sportage modeliniń qazaqstandyq úlgisi – «Tulpar» avtokóligin jasaý jáne jylyna 40 myń danasyn shyǵarý jóninde ýaǵdalasqan. Jobaǵa salynýy tıis 1 mıllıon AQSH dollarynyń 60 paıyzyn Qazaqstan qarjylandyrmaq bolǵan. 1997 jyly naýryz aıynda zaýytqa prezıdent Nursultan Nazarbaev keldi, kelesi aıda shyqqan alǵashqy «Tulpar» Qazaqstan prezıdentine syıǵa tartyldy. 1998 jyly zaýyt jabylyp qaldy.

2. Balqash myrysh zaýyty 2003 jyly jylyna 100 myń tonna myrysh óndiredi dep josparlanǵan zaýyttyń ashylýyna Qazaqstan prezıdenti qatysqan. Balqash myrysh zaýyty «Qazaqmys» korporasıasynyń basty jobalarynyń biri bolatyn. Zaýyt qurylysyna 120 mıllıon dollardan astam qarjy jumsalǵan. 2009 jyly maýsym aıynda Balqash myrysh zaýytynyń bas dırektory zaýyt jumysynyń toqtaǵanyn habarlady. 3. «Iýteks» maqta óńdeý kesheni 2004 jyly prezıdent Nazarbaev Ońtústik Qazaqstan oblysyndaǵy «Iýteks» maqta óńdeý kesheniniń resmı ashylý saltanatyna qatysty. «Qazaqstanda buryn-sońdy mundaı fabrıka bolǵan joq» dep málimdegen edi ol. Óndiristik keshen jobasynyń jalpy quny 19,3 mıllıon dollarǵa teń, onyń 13 mıllıonyn «Qazaqstan damý banki» nesıe túrinde, al 6,3 mıllıonyn Ulybrıtanıanyń Intrex Worldwide kompanıasy ınvestısıa túrinde bólgen. Joba boıynsha Qazaqstanda alǵash ret maqta ósirýden bastap odan jip ıirýge deıingi tolyq óndiristik sıkldi júzege asyrý qarastyrylǵan edi. Kásiporynnyń jobalyq qýaty jylyna 6 myń tonna jip ıirýge jetedi dep eseptelgen. «Iýteks» kompanıasy menedjeriniń Azattyq tilshisine aıtýynsha, bul zaýyt 2011 jyldan soń jumys istemeıdi. 4. «QazSat» spýtnıgi

Pravoslav dini qyzmetkeri "KazCat" spýtnıginiń "jolyn ashyp" jatyr. Baıqońyr, 17 maýsym 2006 jyl.

2006 jyly maýsym aıynda Qazaqstannyń Reseıge 65 mıllıon dollar tólep jasatqan «QazSat» spýtnıgi ushyryldy.

Saltanatty rásimge Qazaqstan prezıdenti Nursultan Nazarbaev pen Reseı prezıdenti Vladımır Pýtın qatysty. 2008 jyly maýsym aıynda spýtnık isten shyqty. 5. «Bıohım» zaýyty 2006 jyly kúzde prezıdent Nazarbaev Soltústik Qazaqstan oblysyndaǵy «Bıohım» zaýytyn saltanatty túrde ashty. Jobanyń quny - 88,6 mıllıon AQSH dollary. «TMD kóleminde teńdesi joq» dep sıpattalǵan bul kásiporyn jylyna 57 myń tonna bıoetanol, 19 200 tonna balaýyz, 24 myń jem-azyq ashytqysy, 25 600 tonna kómirqyshqyl gazy, 58 myń tonna un, 50 myń tonna kebek óndiredi dep josparlanǵan edi. Ónimniń 30 paıyzy Qazaqstanda, 70 paıyzy syrtqy rynokta satylmaq bolǵan. 300-den astam adam turaqty jumys isteýi tıis bolǵan. 2012 jyly bul kásiporyndy bankrot dep taný úshin sot prosesi júrdi. 6. Tasqala sement zaýyty 2007 jyly Batys Qazaqstan oblysy Tasqala aýdanynda salynbaq bolǵan bul zaýyt údemeli-ındýstrıaldyq jobalardyń biri retinde prezıdent Nazarbaevqa tanystyrylǵan. Joba quny 210 mıllıon dollarǵa baǵalanǵan. 2009 jyly qurylysyn aıaqtaý kózdelgen zaýyt jylyna 2 mıllıon tonnaǵa deıin sement óndiredi dep josparlanǵan. 2010 jyldyń bas kezinde Batys Qazaqstan oblysynyń ákimi Baqtyqoja İzmuhambetov «sement zaýy¬ty qurylysyn jobalaý¬shy-lar eń basty máseleni, ıaǵnı úlken jobany energetıkalyq qýat kóz¬de-rimen qamtý jaıyn, oǵan kete¬tin shyǵyndar men resýrstardy qosa esepteý qajettigin túpkilikti túrde qarastyr¬maǵanyn, sonyń sal-darynan jobanyń tuıyqqa tirelip turǵanyn» aıtty. 7. «Aqtaý-sıtı» qalasy 2007 jyly qyrkúıek aıynda prezıdent Nazarbaev Aqtaý qalasynyń janynan salynatyn «Aqtaý-Sıtı» qala qurylysy jobasyn bastaýdyń saltanatty rásimine qatysty. Ol «Aqtaý-Sıtı» halyqaralyq standarttarǵa saı qazirgi zamanǵy úlgidegi qala bolatynyn» málimdedi.

Jospar boıynsha, jańa turǵyn úı qurylysynyń kólemi 4 mıllıon sharshy metrge teń bolýy tıis edi. «Aqtaý-Sıtıde» táýelsizdik aleıasy, mádenıet, bilim, medısına, saýda jáne sport nysandary, bıznes-ortalyqtar men saıabaqtar salynyp, qalany elektr energıasymen jáne sapaly aýyz sýmen qamtamasyz etetin qazirgi zamanǵy kásiporyndar iske qosylmaq bolǵan.

2013 jyly maýsymda ótken baspasóz-konferensıasynda Mańǵystaý oblysynyń ákimi Alık Aıdarbaev «Aqtaý-Sıtı» bastapqy josparlaǵandaı bolmaıtynyn aıtty. 8. SiliciumKazakhstan kremnıı zaýyty 2008 jyly jeltoqsan aıynda Qazaqstan prezıdenti Qaraǵandy oblysynyń Temirtaý qalasynda ashylǵan kremnıı zaýytyna keldi. Metalýrgter aldynda sóılegen ol jańa zaýyttyń halyqaralyq standarttarǵa saı keletinin, táýelsizdiktiń 17 jyldyǵyna jasalǵan tamasha syı ekenin aıtty. Qazir zaýyt jumys istemeıdi. Bıyl BTA bank SiliciumKazakhstan kompanıasyna bergen 420 mıllıon dollarǵa jýyq kredıtin qaıtarý jóninde sotqa berdi. Kompanıanyń bas dırektory Aleksandr Sýtágınskıı bıyl naýryz aıynda 12 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrylǵan. Sýtágınskıı 2006 jyly prezıdent Nazarbaev ashyp, keıin toqtap qalǵan «Bıohım» kásiporynyń da jetekshisi bolǵan. 9. «Azıa Keramık» keramogranıt zaýyty 2010 jyly naýryz aıynda Qazaqstan prezıdenti Nursultan Nazarbaev Shymkentte «Azıa Keramık» keramogranıt zaýytyn ashty. «Zaýyttyń jyldyq óndiristik qýaty – 2,5 mıllıon sharshy metr keramogranıt taqtalary. Barlyǵy 250 adam jumys isteıtin bolady» dep habarlandy. «Údemeli ındýstrıalyq-ınnovasıalyq damý baǵdarlamasynyń jobalarynyń biri» dep atalǵan nysannyń quny – 35 mıllıon dollardan astam dep kórsetildi. Qarjynyń basym bóligin – 31,8 mıllıon dollardy «Qazaqstannyń damý banki» nesıe túrinde berdi, 4 mıllıon dollardy túrik ınvestorlary saldy. Zaýyt prezıdenttiń kelýine oraı alǵashqy ónimin shyǵaryp, Nursultan Nazarbaev oǵan  qoltańbasyn qaldyrdy. Prezıdent ashqan kásiporyn qazir toqtap tur. 10. Aýyl sharýashylyǵyna arnalǵan «Fermer» ushaǵy 2011 jyly prezıdent Nazarbaev Qaraǵandy oblysyna barǵan saparynda «QazAvıaSpektr» seriktestiginiń aýyl sharýashylyǵyna arnalǵan ushaq shyǵaratyn zaýytynyń ashylý rásimine qatysty. «Avıasıalyq qurylys tap osy jerden bastalady. Bul - múlde jańa ınovasıalyq óndiris» dedi prezıdent.

Avıasıalyq qurylys tap osy jerden bastalady. Bul - múlde jańa ınovasıalyq óndiris.

Qaraǵandy oblysy ákimdigi baspasóz qyzmeti taratqan aqparatqa qaraǵanda, údemeli-ındýstrıaldyq damý baǵdarlamasy boıynsha salynǵan bul jobanyń quny – 1,648 mıllıard teńge. Memleket bul jobaǵa «Jol kartasy 2020» baǵdarlamasy boıynsha 750 mıllıon teńge, «QazAgro» ulttyq holdıńi 846 mıllıon teńge jeńildetilgen kredıt bergen.

Ashylǵan kezde jylyna 36 «Fermer-2» jáne «Fermer-500» ushaǵyn shyǵaratyn bolǵan bul zaýyt bir jyldan keıin de eshbir ushaq shyǵarmaǵan. Zaýyt basshylyǵynyń sózine qaraǵanda 2014 jylǵa qaraı ǵana zaýyt jumys isteı bastaýy múmkin.

 Asylhan Mamashuly

azattyq.org