Kez kelgen eldi daǵdarys jaǵdaıynda halyqaralyq sarapshylardyń baǵalaýy qyzyqtyrady. Dúnıejúzi sarapshylary jyl saıyn ár eldiń ekonomıkasyn elekten ótkizip, talqyǵa salyp otyratynyn biz bilemiz. Máselen, álemniń túkpir-túkpirinen jınalǵan ekonomıser men qarjygerler, strategter jyl saıyn Davosta bas qosady. Bıylǵy 2020 jylǵy qańtar aıynda Davosta ótken ekonomıkalyq forýmda halyqaralyq ekonomıkadaǵy jetistikter ǵana aıtylyp qoıǵan joq. Neshe jyl qatarynan ótkizilip kele jatqan bul forýmda kóptegen ekonomıkalyq máselelerdiń basy ashylyp talqylandy.

Bıyl osy forýmda sarapshylar álemdi jaılaǵan ekonomıkalyq daǵdarý jaıyn da sóz etti. Alda kele jatqan ekonomıkalyq synaqtardan saqtaný joldary sarapqa salyndy. Davosta bas qosqan sarapshylar bıylǵy jyly tabys teńsizdigi, qorqynyshty ekologıa, shıkizatqa baılaný tárizdi jaıttardy sarapqa salǵany belgili.

Jalpy, Davostaǵy forýmnyń «álemdik úkimet» atalyp ketýi tegin emes. Bul forým búkil álemdegi bıliktiń forýmnan keıingi is-qımyldaryna shynymen áser etedi. Forýmda qarapaıym ekonomıkany damytýdan bastap, halyqaralyq ekonomıkany órkendetý jaıy jıi qaýzalady.

Máselen, osy joly forýmda sóz alǵan halyqaralyq sarapshy Týnberg ǵalamshardy qutqarý úshin qatty otyn túrlerin óndirýge ınvestısıa bólýden bas tartýǵa shaqyrdy. Bul rette ol «bılik ekologtardy tyńdamaıdy, jaqsy jaǵdaıda – estıdi, biraq áreket etpeıdi. Qashan bireýdiń úıi órtenip kisi ólimi bolǵanda ǵana selt etemiz» dedi. Paıymdasaq, bul da qazir kez kelgen elde bar ótkir másele.

Jyl saıyn Davosta talqylanatyn ekinshi másele – ekonomıkalyq ósimderdi jiktep otyrý jaıy. Ekonomıkalyq ósýge jetý úshin ár túrli baǵdarlamalar legin jasaý jaıy jıi talqylanyp otyrady. Mine, qazir bizdiń elimizde osy turǵyda kóptegen jaıttar júzege asyrylyp jatyr. Halyqaralyq sarapshylar bul rette Qazaqstannyń ustanyp otyrǵan baǵdarlamalar leginen úlgi alatyn tustary barshylyq ekenin aıtty.

Máselen, bizde 2019 jyly JİÓ ósimi 4,5% qurady. Bul ósimniń 85%- dan astamy shıkizattyq emes salalar esebinen qamtamasyz etilgen. Negizgi draıverler qurylys, saýda, kólik salasyna berildi. Inflásıa josparlanǵan 4-6% dálizde 5,4% deńgeıinde tur. Halyqtyń naqty tabysy 5,5%-ǵa ósti.

Úkimet qabyldaǵan sharalar 2019 jyly shamamen 25 mlrd dollar tikeleı sheteldik ınvestısıa tartýǵa múmkindik berdi. Bul rette Úkimet basshysy Asqar Mamın «Shaǵyn jáne orta bıznes ónimderin shyǵarý 9%-ǵa artty. Ekonomıkadaǵy SHOB úlesi 29,5%-ǵa jetti. Sonymen qatar, jumys istep turǵan kásiporyndar sany 8%-ǵa ósti» dep atap ótti.

2020 jyldyń 1 qańtaryndaǵy derekterge júginsek, jekeshelendirýdiń keshendi jospary 93%-ǵa oryndaldy. 545 mlrd. teńge somaǵa 504 nysan iske asyryldy, 295 nysan qaıta qurýǵa jáne joıýǵa baǵyttalǵan.

«Nurly jol», «Nurly jer» memlekettik baǵdarlamalaryn júzege asyrý jáne óńirlerdi damytý 13 mln sharshy metrden astam turǵyn úı salýǵa, 4400 km-den astam qurylys pen qaıta jańartýdy qamtýǵa jáne 640 km-den astam respýblıkalyq joldardy paıdalanýǵa múmkindik berdi. «Aýyl – El besigi» jobasy boıynsha 53 aýylda 452 joba júzege asyryldy», – dedi Asqar Mamın.

«Qarapaıym zattar ekonomıkasyn» damytý boıynsha jeńildetilgen kredıt berý baǵdarlamasy boıynsha 217 mlrd teńge somasyna 920 joba maquldandy, bankterde 207 mlrd teńge somasyna 300-den astam joba qaralýda. Otandyq kásiporyndarǵa eksportty 230 mlrd teńgege jyljytý boıynsha qoldaý kórsetildi.

«Bıznestik ortany jetildirý» boıynsha qabyldanǵan sharalar nátıjesinde Qazaqstan Doing Business reıtıńisinde 25-shi orynǵa (+3 pozısıa) jáne jahandyq básekege qabilettilik ındeksinde 55-shi orynǵa (+4 pozısıa) ıe boldy. Bıznestik ortany odan ári jetildirý aıasynda zańnamaǵa túzetýlerdiń segizinshi paketi ázirlendi.

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev ótken jyly Qazaqstan jaqsy kórsetkishterge qol jetkizgenin atap ótti.

«Ekonomıkalyq ósim 4,5%-dy qurady. Ekonomıkanyń negizgi salalarynda ósý dınamıkasy baıqalady. Osy kórsetkishterdiń barlyǵy halyqtyń ómir súrý deńgeıine oń áser etýi tıis. Meniń saılaýaldy tuǵyrnamada aıtylǵan negizgi mindetterdi iske asyrý qajet. Bul eldiń turaqty damýyna, halyqtyń ál-aýqatyn arttyrýǵa qýatty serpin beredi. Basty maqsat – barlyq múmkindikter men áleýetti tolyqqandy paıdalaný», – dedi ol.

Qazaqstan ekonomıkasyn baǵalaýǵa qatysty «Fitch» halyqaralyq reıtıń agenttigi jaqynda Qazaqstannyń emıtent defoltynyń uzaq merzimdi reıtıńin (RDE) sheteldik jáne ulttyq valútadaǵy "BBB" deńgeıinde "turaqty" boljammen rastady. Eldik ósimniń reıtıńi "BBB+" deńgeıinde, al sheteldik jáne ulttyq valútadaǵy qysqa merzimdi EDR – "F2"deńgeıinde rastaldy.

Agenttik sarapshylarynyń aıtýynsha, Qazaqstan ekonomıkasy munaı baǵasynyń tómendeýinen oryn alatyn kúızeliske birtindep beıimdelip keledi. Ekonomıkalyq ósý jańartylady, al reıtıńterdi qoldaıtyn kúshti táýelsiz balanstyń qysqarýy baıaýlaıdy.

Qazaqstan eksporttaıtyn munaı barreli úshin $35 baǵasyna negizdelgen 2020-2022 jyldarǵa arnalǵan jańa búdjettik jospar qabyldaıdy. Tabysty arttyrý boıynsha qarqyndy jumys isteıtin bolady. Fitch sarapshylary Ulttyq qordyń qarajaty 2020 jyldyń sońyna deıin tapshylyqty qarjylandyrý úshin shaǵyn shyǵyndalady dep esepteıdi.

Sheteldik sarapshylardyń boljamy boıynsha, jańa óndirýshi jobalardyń paıdalanýǵa berilýi jáne jeke tutynýdyń ósýi boıynsha Qazaqstannyń jaǵdaıy turaqtala túsedi. Energetıkalyq sektorǵa iri ınvestısıalar orta merzimdi ósýdi qoldaıtyn bolady. Sarapshylardyń pikirinshe, sońǵy eki jylda iske qosylǵan basqa da munaı-gaz mega jobalarynan basqa baǵdarlamalar da eldiń jaǵdaıyn saqtap tura alady.

Dúnıejúzilik ındeksti baǵalaıtyn sarapshylar aldaǵy ýaqytta Qazaqstan úshin myna jaıttardy eskerý mańyzdy ekenin aıtyp otyr:

A) júrgizilip jatqan saıasattaǵy nemese munaıdyń tómen baǵasynyń uzaq kezeńdegi kemshilikteri, bul táýelsiz syrtqy balanstyń odan ári álsireýine ákeledi;

Á) bank sektory tarapynan egemendi balans úshin mańyzdy shartty mindettemelerdi materıaldandyrý.

B) Bolashaqta munaı baǵasynyń kúrt teris ózgeristerine daıyn bolý, mysaly, búdjet tapshylyǵyn qysqartý esebinen;

V) iskerlik ahýaldy jáne basqarý sapasyn aıtarlyqtaı jaqsartýmen jáne neǵurlym joǵary ártaraptandyrýmen qoldaý kórsetiletin ekonomıkany turaqty qalpyna keltirý.

Mine, osy jaıttardy myqtap eskerse, «Qazaqstan ekonomıkasy kez kelgen daǵdarysqa shydas bere alady» deıdi mamandar.

Qarlyǵash Zaryqqanqyzy