Aıtqanyń kelsin, jan baba!».

Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń 1995 jyly Abaıdyń 150 jyldyǵynda jasaǵan «Qazaqtyń bas aqyny» atty baıandamasynan

«Qazir álem kún saıyn emes, saǵat saıyn ózgerýde. Barlyq salada jańa mindetter men tyń talaptar qoıylýda. Ǵylymdaǵy jańalyqtar adamdy alǵa jeteleıdi. Aqyl-oımen ǵana ozatyn kezeń keldi. Zaman kóshine ilesip, ilgeri jyljý úshin biz sananyń ashyqtyǵyn qamtamasyz etýimiz kerek. Bul qadam órkenıettiń ozyq tustaryn ulttyq múddemen úılestire bilýdi talap etedi. Mundaı kezde ózimizdiń taptaýryn, jadaǵaı ádetterimizden bas tartýymyz qajet.
Abaıdyń keıbir qareketterge kóńili tolmaı, «Tereń oı, tereń ǵylym izdemeıdi, Ótirik pen ósekti júndeı sabap» dep únemi synı kózben qaraýynyń sebebi osynda».

Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń Hakimniń 175 jyldyǵyna arnalǵan «Abaı jáne HHİ ǵasyr» atty maqalasynan.

«Búgin – erte, erteń – kesh. Asyǵý zıan bolsa, keshigý – qaýipti». Adamzat tarıhy osyndaı aldy-artyńdy boljap bolmas áleýmettik qubylystar men tarıhı kúntizbelerden turady. Álimsaqtan! Kókten túsken kıeli tórt kitaptyń musylman balasynyń mańdaıyna jazylǵan muǵjızasyn táspi tartqan taqýalar qalaı tápsirleýshi edi? «Qudaı taǵala qaharyna minse kúlli álemdi bir tarynyń qaýyzyna syıǵyzady…». Jumyr jerdiń juqanasyndaǵy jumyr basty pende ataýly dál osy kúnderi «bir tarynyń qaýyzyna» qamalǵan shaq. Dúbirge toly dúnıeniń aspan men jerdegi ersili-qarsyly aǵylyp jatqan qozǵalysy «tájtajal» meńdegeli kilt toqtady.

Qazaqstan da alyp jer sharynyń shaǵyn ǵana bir bólshegi. Esik-terezeńdi tas búrkep, shekarańdy shegendep, ilgekke som temir ilip qoıatyn tas dáýiri emes. Barmasań, kelmeseń – eliń jarylady, almasań, bermeseń – demiń tarylady. Jalpyǵa ortaq Erejeni saqtaý Baıraǵy bar memleketterdiń mindeti. Ǵalam túshkirse – túkirigi jan-jaǵyna shashyramaı tursyn ba? Syn-saǵat bizdiń elge de jetti, ókinishke qaraı.

Ońashalandyq. Bastaýysh synyptyń baǵdarlamasymen basy qatqan bala-shaǵamen betpe-bet qaldyq. Tań sibirlep ketip, tún jamylyp kelip, keńsirigimizge sý jetpeı júrgende baqshadaǵy qyzymyz, oqýdaǵy ulymyzben osharyla otyryp májilis qurýǵa bul da bir kútpegen múmkindik eken.

Osy bir aýmaly-tókpeli kúnderde men qoǵamymyzda aıryqsha orny bar, sóz bastasa halyqty uıytar sheshen, kósh bastasa eldi erter kósem, rýhanıat álemindegi áıgili tulǵalar haqynda, bir sózben túıip aıtqanda zıaly qaýym deıtin úrker juldyzdaı jurtty kóp oıladym.

Qaı dáýirde de, qandaı tarıhı kezeńde de qoǵamnyń negizgi qozǵaýshy kúshi – ZIALYLAR! Qaǵannyń qabyldaıtyn sheshimine Tulǵanyń yqpaly az bolmaǵanyna tarıh kýá. Kók Túrikter dáýirindegi Bilgeniń bilgenin bitiktasqa bádizdegen Tonykók ZIALYNYŃ basy hám etalony edi. Keshegi Altyn Orda men búgingi Aq Ordaǵa deıin Qazaq Eliniń júrip ótken kúngeıli-teriskeıli tarıhynda qara halyqqa jaryq syılap, jol nusqaǵan, úmitin úkilep, jiger bergen Tulǵalar jetip artylady.

Maqalamyzǵa sóz basynda Elbasynyń oımaqtaı ǵana oıyn nege shańyraq tuttyq? Ras, uly Abaıdyń 150 jyldyǵynda, Táýelsizdiktiń sonaý eleń-alań shaǵynda, osydan týra shırek ǵasyr buryn Nursultan Nazarbaev «Qazaqtyń bas aqyny» dep uly minbede ózi tebirenip baıandama jasady. Sol baıandamanyń baǵdaryn jurt kúni keshege deıin jyr ǵyp aıtyp júrdi. Sol bir kúnderi dúnıe dıdaryn kórgen perzent búgin at jalyn tartyp minip, el isine aralasa bastady. Adamzat aqyl-oıyna Uly Daladan at qosqan dana Abaıdyń bir jarym ǵasyrlyq toıyndaǵy Kóshbasshynyń kósheli sózi – ult ZIALYLARYNA degen senim men qurmet, el bolashaǵyna degen temirqazyq bolatyn. Qaz-qaz basqan Qazaqstannyń kóshin bastaý tarıhı jaýapkershiligi qos ıyǵyna túsken Tuńǵysh Prezıdent alǵashqy sát-saǵattardan bastap tıisti memlekettik sheshim qabyldar qarsańda el aǵalarymen, ádebıet pen ǵylymdaǵy kórnekti tulǵalarmen júzdesip, keńesip, kelisip otyrǵany barshamyzdyń jadymyzda. Bul da Táýelsizdiktiń qalyptasý jyldaryndaǵy ıdeologıalyq keńistiktegi serikterine, Alash zıalylarynyń izindegi laıyqty izbasarlaryna senim bolsa kerek. Senimge selkeý túsirmeı，ult bolyp qalyptasyp, jurt bolyp jumylý jolynda aq jaǵasyn kirletpeı ketken Alashtyń sol Alataýdaı Aqsaqaldarynyń kóbi búginde aramyzda joq. Olardyń rýhy shat bolsyn!

Muny nege aıtyp otyrmyz?

Taıaýda bir basylymnan esimi elge málim, dúıim jurt zıaly qaýym sanatyna qosatyn úlken qalamgerimizdiń sheneýnikter týraly maqalasyn oqyp aıran-asyr boldyq. Maqtaıtyn tulǵalaryn atyn atap, túsin tústep, tizip otyryp dám-tuzyn keltirip, al dattaıtyndaryn jalpylama bir qoraǵa tyǵypty. Ásili, ol kisi aıtqany ótip, atqany jetip, Aqorda men Úkimet úıiniń dálizin qalaǵan ýaqytynda ashyp-jaýyp júrgen adam. Biraq, maqalany oqyp bolyp, aıtatyn adamyna jolyǵa almaı júrgen jannyń keıpin kórdik. Kórdik te, «osy aq qaǵazǵa qara sıamen jazǵan janaıqaıyn bas qala men aımaqtardaǵy úılerde júrgende nege aıtpaıdy eken? Álde… álginde dúbirlep ótken shyǵarmashylyq keshte bir aqaý ketti me» degen oıda qalǵanym ras. Osy jaǵdaı búgingi «zıaly qaýym» deıtin atynan at úrketin áleýmettik topty kóz aldyǵa ákelip, taǵy da oılandyryp tastady… Sosyn… sosyn eske ertede bolǵan bir oqıǵa tústi. Sol bir jaǵdaı týraly arakidik oılap qoıatynmyn. Osy joly az-kem taratyńqyrap jazýdyń reti kelip turǵan sekildi.

2002 jyldardyń basy bolý kerek. Sol kezdegi Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev Almatyda, Medeý shatqalyna barar joldaǵy málim shıpajaılardyń birinde elimizdiń ádebıet pen ónerdegi, bilim men ǵylym salasyndaǵy kórnekti tulǵalarmen ashyq kezdesý ótkizdi. Qoǵamdyq-saıası ómirdiń qyzýy kenet kóterilip, túrli saıası uıymdar ár tustan uıa basyp turǵan kez edi. Ol kezde elimizge aty málim úlken basylymda tilshi bolyp qyzmet etetinmin.

Áleýmettaný ǵylymynyń ıin qandyra ılegen teoretıkter zıalylardyń jaýapkershiligin – Azamattyq, Saıası jáne Tarıhı jaýapkershilik dep úsh sanatqa jiktep, jiliktepti. Osy oraıdan kelgende, abyzdyń bul qanatty sózi – álbette, naǵyz memlekettik jaýapkershilikti sezingen ZIALYNYŃ ultqa ustyn bolar oıy.

Prezıdentpen zıaly qaýymnyń kezdesýine jýrnalıser jappaı jiberilgen joq, úsh-aq tilshige – «Habar» agenttigi, «Franspress» tilshisi jáne osy joldardyń avtoryna ǵana ruqsat berilipti. Dittegen orynǵa aıtylǵan ýaqyttan erterek baryp turdyq. Jıyn kelisti bir májilis zalynda belgilengen merzimnen sál ǵana keshigip bastaldy. Ádebıetimizdiń dańqty tulǵalarynan bastap akademıkter, teatr qaıratkerleri, mádenıettiń kórnekti tulǵalary, kim joq deısiz, bári bar. Nursultan Ábishuly sózbuıdaǵa salmastan máseleni tótesin qoıdy.

– Qurmetti el aǵalary! Sizdermen túrli jaǵdaılarda jekeleı de, ujymdasyp ta jıi kezdesip júrmiz. Al dál osylaı barlyq salanyń kóshin bastap júrgen aǵa býyn men ortańǵy tolqyn, keıingi býyn kópten beri bas qurap, áńgimelesken joqpyz. Sizderdi búgin arnaıy shaqyryp otyrmyn.

Memleket qurý ońaı sharýa emes. Babalar amanatyn oryndaý jolynda aıanbaı barymyzdy salyp jatyrmyz. Táýelsizdigimizdiń alǵashqy on jylyn túıindedik. Jańa belesterge qadam basyp otyrmyz. Álem ár sát saıyn qubylyp tur. Bárin oqyp, bilip, qarap júremin. Túrli minbeler men jıyndarda, táýelsiz aqparat quraldaryna bergen maqala, suhbattaryńyzda aıtyp júrgen oılaryńyzdy betpe-bet otyryp tyńdaýǵa keldim. Oılaryńyzdy búkpeı ortaǵa ashyq aıtyńyzdar! «Kelisip pishken ton kelte bolmaıdy» deıdi. Aqyldasaıyq, keńeseıik. Sizder bılik pen halyqtyń ortasyndaǵy altyn kópirsizder ǵoı. Bálkim, úkimettiń tarapynan ketip jatqan kemshilikter bar shyǵar… Ideologıalyq salada jiberip jatqan olqylyqtarymyz bar ma? Bizge senim artyp otyrǵan halyqtyń osy elden basqa barar jeri joq. Qanshama jyldar bodan bolyp keldik qoı. Al ózgeniń qas-qabaǵyna qaraǵan kezeńderdi sizder menen jaqsy bilesizder. «Óz aldymyzǵa el boldyq» dep bórkimizdi aspanǵa ata bermeı, qoǵam kóshindegi túıtkildi saýaldardyń jaýabyn birge izdeıik. Sondyqtan, men sizderdi muqıat tyńdaıyn, jolymen, retimen sóıleńizder! Bári ashyq bolsyn, – dedi.

Rasynda kórseń kóz toıatyn ár salanyń sańlaqtary, jalpy sany alpys qaraly adam. Ashyq mıkrofon. Kim ne aıtam dese de eshkimniń aýzyn býmaǵan alqaqotan bir jıyn edi. Uzyn-yrǵasy úsh saǵattaı bolǵan kezdesýde demimizdi ishke alyp otyryp bárin tyńdadyq. Al ne boldy? Shetinen biriniń sózin biri qıyp, mıkrofonǵa talasqan tarlandardyń tirligi sol shaqta jas tilshiniń janyn jabyrqatyp-aq tastady… «Halyq jazýshysy» deıtin ataǵy dardaı máshhúr qalamgerimiz «Qasym hannyń qasqa joly, Esim hannyń eski joly, Nursultannyń nurly joly» dep, madaqtan munara turǵyzǵanda basqa túgil Elbasynyń ózi qyzaryp, qysylyp qaldy. «Sizder munda meni maqtaý úshin kelgen joqsyzdar ǵoı, eldiń jaǵdaıyna oıysaıyq…» dep kezekti ret eskertti. Oraıly sátti úlken úı ózi týǵyzyp turǵanda bárin jınap-terip qoıyp, solqyldatyp, soqtasyn shyǵaryp aıtatyn sát edi, amal joq… Til men Aral problemasynyń taǵdyryn shırek ǵasyr talǵajaý etip kele jatqan áıgili aqynymyz eki qolyn baǵyndyra almaı, ekilenip, mıkrofon bermeı óleń oqysyn… Onyń ózin Prezıdent arqan kerip zorǵa toqtatty. Bir tarıhshy aǵamyz ata-babasynyń tarıhyn aıtyp eldiń berekesin aldy. Prozalyq shyǵarmalary el kóńilinen shyǵyp júrgen úlken bir jazýshymyz mıkrofon alǵanda májilisti uıymdastyrǵandar edáýir úmittenip qalyp edi, óziniń jeke basynyń sharýasyn kúıttep, jınalysty jaıma bazar qylyp ol ketti. Biri aǵa býynnyń atqarǵan isin joqqa shyǵaryp álektense, ekinshisi ózinen keıingi tolqynnyń tirshiligin otap áýre boldy.

«Jastardyń jaǵdaıyn aıtady» degen jas qaıratker tili aýzyna syımaı támám eldi tátti sózdermen tamsandyryp baryp ornyna otyrdy. Nesin aıtasyz? Májilistiń maqsaty oryndala qoımady. Esimde qalǵany – sol qalyń toptyń ishinde el kútken áńgimeni aıtqan adam bir-ekeý ǵana. Atyn atap, túsin tústeý kerek bolsa, aıtaıyn: Qazaq tiliniń jaǵdaıyn shyryldap aıtqan jazýshy Smaǵul Elýbaı jáne batys óńirindegi munaı saıasatynyń ashyqtyǵy haqynda pikir bildirip, saýal joldaǵan qoǵam qaıratkeri Murat Áýezov. Iá, sol jıynda búginde muhıttyń arǵy jaǵynda turatyn áıgili Muhtar Maǵaýın de bolǵan. Ol kisi lám-mım demesten bastan-aıaq muqıat tyńdap qana otyrǵany este. Sol kezde Memlekettik hatshy Ábish Kekilbaev aǵamyz edi, ártúrli saıası qyzmetterde júrip ádebı ortadan alystap qalǵan áıgili jazýshy dál sol kúni óz áriptesteriniń ishki mádenıetine qaıran qalyp, tipti uıalǵan da shyǵar. Kúni keshe ǵana aramyzdan ketken asa kórnekti qaıratker, ult ádebıetiniń ıntellektýaldyq kókjıegin álemdik deńgeıge kótergen klasık jazýshy Ábish abyz: «Jurttyń bári jabyla maqtap jatqanda maqtaý – kez-kelgenniń qolynan keledi. Myqty bolsań – maqtamaı kór! Bári jappaı dattap jatqanda dattaý da – kez-kelgenniń qolynan keledi. Myqty bolsań, dattamaı kór!

Keshegilerdiń eńbegin elemesek, búginginiń kóńiline qaramasaq, erteńgilerdi qaıdan qaryq qylamyz?!

Babalar aıtqandaı, óli rıza bolmaı, tiri baıymaıtynyn, aǵanyń nazary jyǵylǵanynan – ininiń bazary tasymaıtyndyǵyn, aldyńǵynyń ynsapsyzdyǵy – artqyny ımansyz etetinin, úlkenniń jolyn keskenniń – kórinbeı qalaryn, kishiniń jolyn keskenniń – kómilmeı qalaryn bir sát te esten shyǵarmaıtyn tus – qazirgideı ótpeli kezeń, ólara kezeń.

Táýekelsiz qaýym – táýelsiz bola almaıdy, alaýyz qaýym – azat bola almaıdy. El tilegi bir-birimizge kózimiz túzý bolǵanda ǵana túzeledi» – degen kósemsózin qoıyn kitapshasyna sondaı bir kóńili qalǵan jıynnan sharshap shyqqanda jazdy ma eken? Qysqasy, sol bir qan-sóli qashqan jıynnan keıin gazetke «Ekijúzdiler» deıtin kólemdi maqala jazǵanym áli jadymda.

Hannyń aldynda aýzynyń dýasy qashyp, masqara bolǵan, qaranyń aldynda bir-birimen betin tyrnap jaǵalasqandardy jurt qalaı jaqsy desin…

Beıneli túrde aıtatyn bolsaqult rýhanıatynda barlyq jol Jıdebaıǵa aparady. Qaımana jurt bar men joqtyń, az ben kóptiń jaýabyn ár kezde Abaı jazyp qaldyrǵan jalǵyz kitaptan tapqan. Árıne, Abaıdaǵy uly bolmys taqyr jerden óngen joq.

Dalalyq órkenıettiń asa iri tulǵasy, bálkim kóshpeli dáýirdiń aqyrǵy rysary Qunanbaı – taǵdyr-talaıymen, týǵannan ótkenge deıingi qoǵamdyq-áleýmettik hám saıası keńistiktegi jarmaq bolmysymen óz dáýiriniń saıası tulǵasy ǵana emes, asa iri zıalysy boldy.

Alpys eki tamyryn musylman órkenıeti býǵan, al qos búıirin uly dalany ýysynda ustaǵan patshalyq Reseıdiń yqpaly búrgen, artyndaǵy eli jik-jikke bólinip daı-daı bolǵan aǵa sultan sol dáýirde sońynan ergen halyqty qaı bıikke bastaý kerek edi? Abaıdaı danyshpan uldy dúnıege ákelgeni úshin emes, qaıshylyqtar qaqpanynda taǵdyr keshe júrip bútin bir dáýirdiń kósh basynda turǵan Qunanbaıdy qorshaǵan orta alǵaýsyz qabyldady deı alasyz ba?

Qalaı desek te, sol bir basyna as quıyp, sabyna qaraýyl qoıǵan, shenin berip júrip sheńgeline alǵan Aq Patshanyń zamanynda aǵa sultan kóshpeli halyqtyń kósegesin kógertýdi birinshi kezekke qoıǵanyna shúbásiz bás tigesiń. Osy Uly dala órkenıetinde qalyptasqan zıalylyq jaýapkershiligi barlyq kezeńde atadan balaǵa dástúr sabaqtastyǵy retinde jalǵasqan. Bertindegi baltalasań bólinbes ulttyq ıdeıaǵa birigý jolynda basy jadyda ketken Alash zıalylarynyń arman-ańsaryn taqtalap jatpaıyq.

Ótken ǵasyrdyń basyndaǵy qadam men aıaǵyndaǵy nátıjeni Táýelsizdik deklarasıasyna qol qoıǵan Nursultan Nazarbaev: «Alash qozǵalysynyń HH ǵasyrdyń basyndaǵy qazaq qaýymynyń saıası-áleýmettik quqyqtaryn qorǵaý, ulttyq biregeıligin saqtap qalý jolyndaǵy kúresi elge qyzmet etýdiń jarqyn kórinisteriniń biri. Alash qozǵalysynyń pasıonarlyq ıdeıalary bizdiń ata-babalarymyzdyń azattyq alyp, derbes memleket qurý jolyndaǵy san ǵasyrlyq amanatymen ushtasyp jatyr», – dep túıindegen.

Qudaıǵa shúkir, bosqan jurttan bostan elge aınaldyq. Alaıda taǵy sol Kekilbaıdyń Ábishi aıtqandaı, «Bostandyq – ultty bodandyqtan da artyq synaıdy…» eken.

Áleýmettaný ǵylymynyń ıin qandyra ılegen teoretıkter zıalylardyń jaýapkershiligin – Azamattyq, Saıası jáne Tarıhı jaýapkershilik dep úsh sanatqa jiktep, jiliktepti. Osy oraıdan kelgende, abyzdyń bul qanatty sózi – álbette, naǵyz memlekettik jaýapkershilikti sezingen ZIALYNYŃ ultqa ustyn bolar oıy.

Áleýmettik jeli ámirin júrgizip, samaýrynnan sý aqsa «Samarqandy sý aldy» dep turǵan osy bir kezeńderde bizge eń áýeli ulttyq jaýapkershilikti úshtaǵandap sezinetin Tulǵalar kerek edi. Alaıda, olardyń qatary kún sanap sırep barady… Árıne, aǵa býynnyń ishinde memlekettiń erteńine alańdap, eldik murat jolynda óziniń baısaldy sózin qoǵamdyq jáne resmı deńgeıde aıtyp júrgen baıypty Tulǵalar joq emes, biraq az. Al, til men dildi, jer men sherdi jeleý etip minbelerdi toqpaqtap, aǵash atqa minip alyp, «ańqaý elge aramza molda» bolyp júrgen popýlıser kóbeıdi. Kónetóz kostúmin zamanaýı smokıngke aýystyrǵan olardyń negizgi nysanasy – resmı tulǵalar. Úkimet músheleri, aımaq basshylary. Sonda qalaı? Oıymyzdaǵy baqaı esebimiz júzege asqansha qolynda bıligi bardyń izinen qalmaı, al oıyndaǵysy bolmasa aq jaǵalylardyń júzi qara bolǵany ma? Bul kúnde qyzyl kitapqa enip bara jatqan asyl qasıet – ZIALYLYQTYŃ ólshemi osy ma? Sahnada hannyń rólin somdaǵan kúnderi biraz ýaqyt obrazdan shyǵa almaı patsha bolyp júrip, al aq qaǵazǵa qaranyń bolmysyn qashaǵan kezde nege quldyq uramyz? Nege memlekettik júıeleý men qoǵamdaǵy atqarylyp jatqan jumystardyń aǵyn – aq, qarasyn – qara dep, bastan jaqty aıyryp aıtyp bere almaımyz?

Túrli áleýmettik jeliler men portaldarda, tipti dástúrli basylymdarda aıqaıǵa attan qosyp júretin el aǵalaryn kórgende kóńiliń sý sepkendeı basylady. Júregiń muzdaıdy. Tynyshyń qashady.

Anyǵynda, asa joǵary deńgeıde qabyldanǵan sheshimder men tapsyrmalardyń tegeýrinimen qanshama sharýalar atqarylyp, halyq qamy úshin jasalǵan janqıarlyq eńbektiń nátıjesinde qoǵam kóshi ilgeri jyljýda. Júıeli reformanyń arqasynda qoǵamnyń tamyryna qan júgirip turǵany anyq qoı.

Áleýmettik jeli ámirin júrgizip, samaýrynnan sý aqsa «Samarqandy sý aldy» dep turǵan osy bir kezeńderde bizge eń áýeli ulttyq jaýapkershilikti úshtaǵandap sezinetin Tulǵalar kerek edi. Alaıda, olardyń qatary kún sanap sırep barady… Árıne, aǵa býynnyń ishinde memlekettiń erteńine alańdap, eldik murat jolynda óziniń baısaldy sózin qoǵamdyq jáne resmı deńgeıde aıtyp júrgen baıypty Tulǵalar joq emes, biraq az. Al, til men dildi, jer men sherdi jeleý etip minbelerdi toqpaqtap, aǵash atqa minip alyp, «ańqaý elge aramza molda» bolyp júrgen popýlıser kóbeıdi. Kónetóz kostúmin zamanaýı smokıngke aýystyrǵan olardyń negizgi nysanasy – resmı tulǵalar. Úkimet músheleri, aımaq basshylary. Sonda qalaı? Oıymyzdaǵy baqaı esebimiz júzege asqansha qolynda bıligi bardyń izinen qalmaı, al oıyndaǵysy bolmasa aq jaǵalylardyń júzi qara bolǵany ma? Bul kúnde qyzyl kitapqa enip bara jatqan asyl qasıet – ZIALYLYQTYŃ ólshemi osy ma? Sahnada hannyń rólin somdaǵan kúnderi biraz ýaqyt obrazdan shyǵa almaı patsha bolyp júrip, al aq qaǵazǵa qaranyń bolmysyn qashaǵan kezde nege quldyq uramyz? Nege memlekettik júıeleý men qoǵamdaǵy atqarylyp jatqan jumystardyń aǵyn – aq, qarasyn – qara dep, bastan jaqty aıyryp aıtyp bere almaımyz?

Al el ishin alataıdaı búldirip, arzan ataqqa úıir keıbireýler top quryp, tobyr ertip, aq jaǵalylardy «Atqa jeńil, taıǵa shap» etip, oıyndaǵysy oryndalmasa úshbý hat jazyp, oryndy-orynsyz júndeı tútip, kókparǵa salyp jatady. Jer-jebirine jetip, jeken sýyn ishkizip, memlekettik qyzmetkerlerdiń sorabynan sahar qaınatyp, kóldeneń jurtqa «batyr» bolyp júrgenderdiki baıaǵy sol jeke bastyń baqaı esebi sekildi elesteıdi. Sóıte tura býyn almasý, jańa urpaqtyń tulǵa bolyp qalyptasýy, memlekettik isterge aralasý jaýapkershiligin talap etemiz. Al mundaı «japtym jala, jaqtym kúıe» tirshilikti kórgen jas býyn el qyzmetine aralasýǵa batyldary bara ma?

Sol «áleýmettik tapsyrystar» býynyna túsip, qalyń eldiń qolymen kúbi pisip júrgender ultty ushpaqqa shyǵarady degenge eki dúnıede el sene me?

Tildiń muńyn muńdap, joǵyn joqtap júrgen «til janashyry» baýyrynan órgen perzentimen qaı tilde sóılesedi? Tulǵanyń abyroı-bedeli marapattar men mereıtoılyq gúldestelerdiń, jabylǵan shapan men bosaǵan aıaq-astaýdyń qaltarysynda qalyp ketken joq pa? Aq úıge joly tússe úlken ulyna qyzmet surap, Úkimet úıine kirse kishi ulynyń mánsábyn rettep, óziniń áleýmettik qajettiligin aımaqtarǵa júktep qoıyp, jergilikti ákimshiliktiń basyna áńgir taıaq oınatyp júretinder ulttyń joǵyn túgendeıdi degenge kim ılanady?

Maqtangershilik pen ataqqumarlyqqa mastanyp, bes kún jalǵanda úsh aýyz sóz artyq aıtyp, bir-birin sotqa súırep kúlki bolyp, súıkimi qashyp júrgender kim? Qazaqta «Aıaǵy las esikten tórge deıin, Aýzy las besikten kórge deıin bylǵaıdy» degen mátel bar. Ókinishke qaraı, kelmestiń kemesine minip ketken tulǵalarǵa tas atatyn jaman ádet paıda boldy… Aty dardaı aǵalarymyzdyń tasqa basyp qaldyrǵan sol «muralaryn» kitap oqıtyn jastarǵa ne dep aqtaýǵa bolady?

Osy tusta, Elbasymyzdyń keshegi «Birlese bilgen el bárin jeńedi» atty maqalasynda óz úndeýin barshadan bólip-jaryp, eń aldymen ZIALY QAÝYMǴA arnaýy da taqyrybymyzǵa tuzdyq bolady. Tuńǵysh Prezıdenttiń «Halyqty yntymaqqa shaqyryp, jaqsylyqqa, izgi amaldar jasaýǵa, salamatty ómir saltyn ustanýǵa úndeńizder. «Yrys aldy – yntymaq» ekenin umytpańyzdar. Jastardy eńbekke, bilim alýǵa, qatarynyń aldy bolýǵa tárbıeleńizder. Urpaq aldyndaǵy jaýapkershilik bizdi osyǵan mindetteıdi» dep, zıaly qaýymǵa aıryqsha senim artqany da ZIALYLYQ JÚGİN sezdirse kerek-ti.

Jyl basynda el Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń «Abaı jáne HHİ ǵasyrdaǵy Qazaqstan» atty baǵdarlamalyq maqalasy jaryq kórdi. Qaı dáýirde bolsyn eldiń kóshin bastaǵan basshylar, rýhanı tulǵalar Abaıdy ulttyń rýhanı baǵytyn nusqaıtyn Temirqazyq juldyzyna balaǵan. Memleket basshysy sol maqalasynda: «Abaı babamyz aıtqandaı, artyq maqtanǵa salyný, ózgeni qor, ózimizdi zor sanaý, daý qýý áste jaraspaıdy. Ár qadamymyzdy anyq basaıyq», – degen emeýrindi erteńge aparatyndar kim?

Demek, bul birinshi kezekte Táýelsizdik ıdeıasyn árbir júrekte mazdatý maqsatynda óziniń júrek sózimen isi úndes ár saladaǵy at tóbelindeı ult zıalylaryna, ekinshi kezekte «Birińdi qazaq, biriń dos, kórmeseń istiń bári bos» dep kúlli halyqqa tastalǵan uran dep qabyldaǵan abzal.

Bizde basqa el de, jer de joq. Osynaý ulanǵaıyr jerdi mekendep otyrǵan ult pen ulystyń kóziniń aǵy men qarasy, jalǵyz Otany – Qazaqstan!

Biz ózimizdiń ul-qyzymyzǵa qandaı qoǵam qaldyrsaq, keıingi býyn keleshekke sol qoǵamdy alyp barady. Dál osy paryz ben qaryzǵa qurylǵan ulttyq murat jolynda eń birinshi ZIALYLARDYŃ JAÝAPKERSHİLİGİ mańyzdy.

P.S. 

Birde qazaqtyń batyr uly, aýǵan soǵysynyń ańyzy bolǵan general Baqytjan Ertaevpen suhbattasýǵa bardym. Basynan aýmaly-tókpeli kezeń ótip, shetelge astyrtyn satylǵan «MıG-21» ushaǵyna baılanysty shaqshadaı basy sharadaı bolyp, naqaq jalaǵa ilinip kúıip júrgen kezi edi, keıin tap-taza bolyp shyqty. Eń joǵary «Halyq qaharmany» deıtin marapatqa ıe boldy. Sóz oraıy áskerı tulǵanyń negizgi ustanymyna oıysqan. Sonda general: «Meni jurt batyr deıdi,al batyrdyń mindeti Ordany,sol Ordadaǵy taqty qaltqysyz kúzetý! Ant qabyldaǵan adam mýndırine shań qondyrmaý kerek» degeni áli kúnge jadymda. Bul – jaýapkershiliktiń, kisiliktiń jarqyn úlgisi emes pe?