Covid-19 pandemıasy búkil álemniń jumys isteý barysyna, bıznes pen tutynýshylardyń ózara qarym-qatynasyna, tutynýshylardyń kúndelikti minez-qulqyna aıtarlyqtaı áser etti. Adamdar basqasha ómir súre, basqasha satyp ala jáne tipti basqasha oılaı bastady. Bul ózgeris bıznes ıelerine kóptegen qıyndyqtar týǵyzýda.
Los-Andjelestegi My Marketing Auditors konsaltıńtik fırmasynyń bas dırektory, psıholog, Djessı Garsıa «Koronavırýstyq pandemıa búkil álemde tutynýshylar minez-qulqyn úlken ózgeriske ushyratty. Adamdar qorqynyshpen ómir súrýde, al adamdar qorqý kezinde kúnkóris, tiri qalý rejımine kóshedi », – dep baǵa berdi [1].
Buǵan, ózińiz áleýmettik jelilerden, telearnalarda kórgen Amerıkadaǵy dúkender ishindegi ájethana qaǵazdaryna bolǵan talastar men tóbelester dálel. El arasyndaǵy beleń alǵan belgisizdik kezeńi men áleýmettik araqashyqtyqty saqtaýdy talap etetin jaǵdaı keıbir kásipterdiń qyzmetine degen suranys kólemin tómendeýine áser etip jatyr. Osy ózgeristerden qatty zardap shegip otyrǵan kásipterge meıramhanalar men dámhanalar, is-sharalar ótkizetin oryndar men saýda dúkenderin jatqyzsaq bolady. Tamaqqa onlaın tapsyrys berý arqyly úıge jetkizý servısin qoldaný tendensıasy qarqyndy damýda.
Jaqyn arada, meıramhanada tamaqtaný úrdisi tutynýshylar úshin asa mańyzdy bolmaıtyny anyqtalyp otyr [2]. Mckinsey.com saıtynda júrgizilgen zertteýge sáıkes, kóptegen tutynýshylar azyq-túlikten basqa zattardy onlaın satyp alýǵa kóshken [3].
Áleýmettik jeli, YouTube jáne fılm kórýge arnalǵan saıttar qoldanysy karantın rejımi aıaqtalǵan soń da azaımaıtynyn zertteýler aıqyndaıdy. Halyqtyń adam kóp jınalatyn jerlerden alshaq júrýi de kóptegen bıznesterdiń qaıta iske qosylýyn báseńdetýi múmkin. Máselen, kınoteatrlar men teatrlar tolyq joǵalyp ketpese de, adamdardyń minez-qulqynyń ózgerýi sebepti, sandyq medıanyń qoldanýynyń joǵarlaýy, olardyń óz úlesinen aıyrylýyna alyp keledi [4]. Oǵan, Netflix, Disney+, Amazon Prime syndy kompanıalardyń damýy dálel [5]. Taǵy bir mysal retinde fıtnes ortalyqtarynyń azaıý múmkindigin keltirse de bolady. Osylaısha, onlaın jattyǵýlarǵa kóshken tutynýshylar arqasynda, Pelaton atty kompanıa óziniń velosıpedteri men onlaın strımıngpen fıtnes sabaqtaryn satý arqyly 6 mlrd dollar paıdaǵa ıe bolǵan. Al bul óz kezeginde fıtnes ortalyqtaryna degen suranysty tómendetetini anyq [4]. Osyndaı postkarantındik tendensıalardy eskere kele, kompanıalar target aýdıtorıasyna YouTube nemese basqa da áleýmettik arnalar arqyly qol jetkizýdiń jańa tásilderin qarastyrýy kerek [2].
COVID-19 pandemıasy álem halqyn qalaı ózgertti?
COVID-19 pandemıasy álem tutynýshylarynyń minez-qulqyna ártúrli áser etip jatyr.
Mckinsey.com portalynyń álem boıynsha tutynýshylyq minez-qulyq ózgerisine júrgizgen zertteýine súıener bolsaq, dúnıe júzinde tutynýshylar tamaq, turmystyq kerek-jaraqtar, sondaı-aq úıdegi oıyn-saýyq zattaryna suranysy kúrt artqan. Tutyný taýarlaryn óndirýshilerdiń pikirinshe, karantın kezinde tutynýshylar úı tazalap, tamaq pisirip, óz ýaqyttaryn úı sharýashalyǵyna kóbirek arnaı bastaǵan. Sonymen birge, tutynýshylardyń dene kútimi jáne makıaj jasaý sekildi kútimderge az ýaqyt pen qarajat jumsaıtynyn anyqtaǵan [6]. Mundaı málimetterdi hımıalyq, kosmetıkalyq ónimder shyǵarýshy L’Oréal, Unilever, P&G sekildi alpaýyttar jarıalap otyr.
Unilever kompanıasynyń qarjylyq dırektory Grem Pıtketlıdiń aıtýynsha, adamdar shampýn jáne dezodorant sıaqty jeke kútim quraldaryn az qoldanýda. Jalpylama esepteýler boıynsha, bul kútim quraldaryn aptasyna paıdalaný jaǵdaılary qazir 11 esege azaıǵan. BCG uıymynyń tutynýshylyq ádetterdiń ózgerýi týraly saýalnamasynyń nátıjesine súıensek, AQSH-ta azamattardyń úshten bir bóligi kúndelikti taýarǵa aqshany az jumsap, aqshany únemdep jınaqtaýǵa kóshken. Azamattardyń qarajatyn jınaqtaý kórsetkishi 29%-ǵa jáne densaýlyqty jaqsartý profılaktıkasy 23%-ǵa artypty. Sonymen qatar, BCG konsaltıńtik kompanıasy temeki taýarlaryn qoldaný 33%-ǵa, lúkstik (moda) taýarlar 27%-ǵa, saıahattaý 26%-ǵa jáne azart oıyndary 26%-ǵa qysqaratynyn málimdedi.
2020 jyldyń aqpan aıynda jarıalanǵan vırýstyń Qytaı tutynýshylaryna áseri týraly saýalnamaǵa sáıkes, respondentterdiń 60%-y derlik epıdemıadan keıin emdelýge kóbirek aqsha jumsaýǵa nıetti ekenin málimdegen. Saýalnamaǵa qatysqandardyń 38,5%-y sporttyq taýarlardy satyp alýdy josparlasa, al tek 32%-y tamaqqa kóbirek aqsha jumsaýǵa nıetti ekenin aıtty [7]. Iaǵnı, bul qytaılyqtardyń densaýlyqqa paıdaly, ımýnıtetti nyǵaıtatyn dúnıelerge kóbirek aqsha jaratýǵa daıyn ekenin kórsetedi. Soltústiktegi kórshimiz Reseıde júrgizilgen saýalnama qorytyndysyna sáıkes, reseılikterdiń 61%-y COVID-19 pandemıasy áserinen óz josparlaryn ózgertýge májbúr bolǵan. Árbir úshinshi azamat mádenı is-sharalarǵa (spektáklder, kórmeler, konsertter) barýdy toqtatty. Respondentterdiń 27%-y shetelge bolashaq saparlardy josparlaýdy keıinge qaldyrdy, 18%-y basqa elderde josparlanǵan demalystan bas tartty. Reseı azamattarynyń 52%-y koronavırýs taqyrybyndaǵy ózekti jańalyqtardy qadaǵalasa, 49%-y qoǵamdyq oryndarǵa barýdy shektegen. Al 36%-y antıseptıkterdi paıdalana bastady [8].
Karantınnen keıin qaıda qydyramyz?
Bul jasalǵan zertteýlerdiń barlyǵy postkarantındik kezeńde tutynýshylardyń minez-qulqynyń ózgeriske ushyraǵanyn dáleldep otyr. Osy oraıda, Rysqulov Analytics zertteý ortalyǵy Qazaqstan azamattarynyń minez-qulqy qalaı ózgergenin anyqtaý úshin saýalnama júrgizgen bolatyn. Saýalnamaǵa elimizdiń ár túkpirinen 1105 adam qatysqan. Áleýmettik zertteýge sáıkes, saýalnamaǵa jaýap bergen azamattardyń 71,5%-y karantınnen keıingi ýaqytta tamaqtaný oryndary sekildi jerlerge barmaıtynyn nemese barǵysy kelse de, qorqatynyn habarlaǵan.
«Karantınnen keıingi alǵashqy aıda adam kóp jınalatyn oryndarǵa barasyz ba (kafe, parkter, oıyn-saýyq ortalyǵy, t.b.)?» degen suraqqqa 38,9% respondentter «barmaımyn» dep jaýap berse, 32,6% respondentter «barǵym keledi, biraq qorqamyn» dep jaýap bergen.
Bul nátıjeniń ózinen turǵyndardyń tutynýshylyq minez-qulqyndaǵy ózgeristerdi baıqaýǵa bolady.
Saýalnamanyń taǵy bir ózekti ıaǵnı «Karantınnen keıin qaıda demalýdy josparlap otyrsyz?» degen suraǵyna respondentterdiń 73,2%-y eshqaıda barmaımyn dep jaýap berse, 22,7%-y Qazaqstannyń ishinde demalatynyn, al 4,1%-y shetelge baratynyn aıtqan bolatyn.
Bul sandardyń ózi COVID-19 pandemıasy QR azamattarynyń jazǵy demalys josparlarynyń ózgeriske ushyraýyna áser etkenin ańǵartady.
Qazaq bıyl toı jasaı ma?
Árıne, karantın rejımi qazaqstandyqtardyń tutynýshylyq minez-qulqyna áser etkeni jáne bolashaqta da áser etetini sózsiz. Alaıda bul halyqtyń sanaly túrde vırýstan qorǵanýy úshin ómir súrý saltyn birden 180 gradýsqa aýystyrady degendi bildirmeıdi. Sonymen qatar, jergilikti BAQ ókilderine senetin bolsaq, keı azamattardyń áli de bolsa shekteýlerdi elemeı, tótenshe jaǵdaı aıaqtalǵan kúni maskalaryn tastap, qoǵamdyq oryndarda serýendeýshilerdiń kóbeıýi [9], blok posttarǵa aǵylǵan halyqtyń qarasyn kórip [10] – halyq óziniń burynǵy ómirine qaıtqysy keletinin baıqaýǵa bolady. Alaıda 11 mamyrdan bastap Qazaqstan boıynsha tótenshe jaǵdaı alynyp tastalǵanymen, karantındik rejımniń jalǵasýy memlekette áli de toı-jıyndardy uıymdastyrýǵa ruqsat berilmedi. Elimizdiń bas sanıtar dárigeriniń aıtqanyna súıensek, ruqsatty indettiń deńgeıi 2%-dan tómen bolǵanda jáne elimizdiń ishindegi azamattardyń arasynda aýrý tirkelmegen jaǵdaıda beriledi [11]. Demek, toıqumar halqymyz jaqyn arada dál burynǵy ómir súrý saltyna oralady deýge áli erte. Dese de, koronavırýstyq pandemıanyń áserinen bolǵan álemdegi tutynýshylardyń minez-qulqyndaǵy ózgeris tendensıasy Qazaqstan halqyn aınalyp ótpeıtini ras. Bul másele tereń marketıńtik zertteýdi talap etedi.
Bıznesti órbitem deseńiz..
Al, Qazaqstandaǵy kásipkerlerge tutynýshylardyń qajettilikterindegi ózgeristerdi jiti qadaǵalaǵany abzal.
Bıznestiń postkarantındik kezeńde tabysty bolýyna kompanıalardyń tutynýshylarynyń talǵamdary men minez-qulqyndaǵy ózgeristerge tezirek beıimdelýi oń áser etedi. Qytaı tilinen aýdarǵanda daǵdarys degen sózdiń eki maǵynasy bar. Birinshisi qaýip, al ekinshisi múmkindik. Elimizdegi bıznes ókilderi ekinshi maǵynany tereńirek uǵynǵany durys.
Qazirgi kúni álemniń iri kompanıalary ózderiniń bıznes modelderin qaıta zerdeleýde. Tutynýshylarynyń ózgeriske ushyraǵan talǵamdary men qajettilikterine jyldam beıimdele alǵan kompanıalar naryqta básekelik artyqshylyqqa ıe bolady. Mysaly, 2002-2003 jyldary Qytaıdyń birneshe qalalarynda atıpıalyq pnevmonıa epıdemıasynan saqtaný maqsatynda karantın engizilgen bolatyn. Sol ýaqyttary tek bızneske ǵana qyzmet kórsetip júrgen (B2B) Alibaba ınternet dúkeni, halyqtyń onlaın saýdaǵa muqtajdyǵyn dereý sezinip, tutynýshylarǵa baǵyttalǵan (C2C) Taobao ınternet dúkenin ashty [12].
Qazaqstanda postkarantındik kezeńde biraz qyzmetkerler ofıske barmaı úıden jumys isteýdi úırendi.
Sáıkesinshe, karantın bitkennen keıin úıden isteýge bolatyn jumystardy ofıste isteýdiń esh qısyny bolmaıdy. Óıtkeni ofıske qaıtyp kelý ofısti jaldaý, komýnaldyq tólemder sekildi kompanıanyń shyǵyndaryn arttyrady. Meıramhana bıznesiniń ókilderi ózderiniń tutynýshylaryn saqtap qalý úshin kontaktsyz jetkizý ádisin de eskergen jón. Qorytyndylaı kele, básekege qabiletti bolýǵa umtylǵan árbir kompanıa ózgergen tutynýshy minez-qulqyna beıimdelip, óz bıznes modelderin ózgertýdi oılastyrýy kerek.
Rysqulov Analytics zertteý ortalyǵy
Pikir qaldyrý