Búgin memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstandaǵy 19 mıllıon halyq 30 jyldaı kútken bastamany qolǵa alýǵa tapsyrma berdi. Bizdiń oı-tilegimiz ben muńymyzdy estip, Prezıdent tarıhı ádildikti qalpyna keltirý jumystaryn aıaqtap, saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaý úshin arnaıy memlekettik komısıa qurýdy tapsyrdy. Bul memleket basshysynyń bolashaqty boljaı bilgen kóregendigi, halyqtyń muńyn tyńdaǵany, el ishinde qaınap jatqan problemalardy túsingeni, dep bilemin. Odan bólek, tarıhı sana qalyptastyrý jaǵynan bizdiń qoǵam osyndaı usynystardy qabyldaýǵa daıyn, dep oılaımyn. Qýǵyn-súrgin jyldary eń aýyr azap shekken halyq – qazaq. Sebebi, asharshylyqta mıllıondaǵan adam qyryldy, qanshama halyq shet el asty, bizdiń respýblıka lagerlik respýblıkaǵa aınaldy, deportasıalanǵan halyq qanshama?! Sonyń ishinde qýǵyn-súrgin jyldary erekshe oryn alady. Óıtkeni, qazaqtyń qaımaǵy sanalǵan aıtýly tulǵalar qyrshyn ketti. Prezıdent 100 myńǵa jýyq azamatymyz qýǵyn-súrginge ushyrap, sonyń 20 myńnan astamy atyldy, dep anyq atap ótti, - deıdi ol.

Bala-shaǵasyna talǵajaý taýyp bermek maqsatynda bir ýys masaq terip ustalǵan aǵaıyndar bar, Ekinshi dúnıejúzilik soǵys jyldarynda tutqynǵa túsip qalǵandar bar, jıyrmasynshy jyldary quqyqtarynan aıyrylǵan azamattar bar, 1928 jyly myńdaǵan baı-baǵylandar qýdalandy, bulardyń eshqaısysy áli aqtalmaı keledi. Osylardy da aqtaıtyn kún týdy dep oılaımyn. Biz árýaqty, jasy úlkenderdi qurmetteıtin halyqpyz. Sondyqtan, bul azamattardy da aqtaý máselesimen memlekettik komısıa aınalyssa, Qazaqstannyń bolashaǵy jarqyn bolady degen senimdemiz. Tarıhı sana osynyń arqasynda qalyptasady. Oqýlyqtarymyz da osy jumystardan keıin jańa formatta jazylady. Bul oraıda aıta ketý kerek, 5 tomdyq "Qazaqstan tarıhy" eski metodologıalyq negizde jazylǵan. Bolashaqta "Qazaqstan tarıhynyń" 7 tomyn da osy jańa baǵytta jazý kerek. Saıası qýǵyn-súrgin qurǵandaryn zertteý barysynda talaı jobalar paıda bolady degen oıdamyn. Nátıjesinde ata-babalarymyz aqtalyp, Qazaqstan bolashaqqa nyq qadam basady, - deıdi. 

Árıne, buǵan jaǵdaı jasalýy kerek. Eń aldymen, quqyq qorǵaý organdarynyń, onyń ishinde İshki ister mınıstrligi, prokýratýra muraǵattaryn ashyp zertteýge ruqsat berilgeni jón. "Myna tergeýshiniń aty atalmaýy kerek nemese jala japqan adamnyń esimi kórsetilmeýi kerek, urpaqtary arasynda janjal týady" degen sıaqty kedergiler bolmaýy qajet. Eger tolyq zertteý júrgizilip, memlekettik komısıa jaqsy jumys istesin desek, osydan bastaý qajet. Mundaı tájirıbe shet memleketterde bar, - deıdi ol. 

Mundaı ınstıtýt Polshada, Ýkraınada, Azıa elderinde bar. Keıbir memleketterde tipti, qýǵyn-súrgin qurǵandaryn reabılıtasıalaý jáne aqtaý degen mınıstrlik jumys istep tur. Bul álem elderinde bar tájirıbe, - deıdi ol.