Jaqynda birqatar aqparat quraldary Atyraý oblysy ákiminiń ishki saıasat jáne áleýmettik salaǵa jaýapty orynbasary Shyńǵys Muqannyń qazaq tiline qatysty pikirin jarysa jarıalady. «Ne aıtty eken?» dep oqysaq, óz oblysynda memlekettik til máselesi joq ekenin aıta kelip, ǵalamtorda, atap aıtqanda áleýmettik jelilerdegi jazbalarynda «juldyzdardyń» qateni kóp jiberetinin, sol arqyly jazý mádenıetiniń antıstandartyn qalyptastyryp jatyr degen oı bildiripti.

Qazaq jýrnalısıkasynyń shekpeninen shyqqan sheneýnik:

«Máselen, "Instagram", "Facebook" sıaqty jelilerde júz myń, júz elý myń jazylýshylary bar juldyzdar qazaqsha jazady. Biraq, qate-qate. Orfografıalyq, gramatıkalyq qate órip júredi.  El aldynda júrgen juldyzdardyń jazýyn ásirese jastar standart retinde qabyldaıdy. Sondaı jazýdy kórip, ony ózderi qoldanyp jatady. Buryn jazý mádenıetin gazet-jýrnaldar arqyly ádebıetshiler men saýatty jýrnalıser qalyptastyratyn, qazir jelidegi saýatsyzdyq qalyptastyryp jatyr», - depti. Árkimniń jeke paraqshasyn sanap júrsek, qate jazbalar kimnen bolsa da shyǵady. Onyń ústine ánshi men bıshi, sportshylar Shyńǵys Muqan aıtqandaı «ádebıetshi nemese saýatty jýrnalıs» emes qoı. Ondaı qatelik tek qazaq tilinde ǵana tabylady deý de asyǵys aıtyla salǵan oı sekildi.

Alaıda, ákim orynbasary: «...Nátıjesinde, qazaqsha pikir jazýshylardyń qatarynda da saýatsyzdyq keń taralyp barady.  Al, orys tilinde jazylǵan pikirler qatesiz, saýatty jazylady. Oryssha jazyp, qate jiberseń, «qateńdi» betińe basyp, jep qoıady. Qazaq tilinde qate jazylsa, qalypty qabyldaıdy. Qazaq tili qateniń tili sekildi bolyp barady», - dep, orys tilinde jazylǵan pikirlerdi qyzǵyshtaı qorypty. Osy rette sheneýniktiń áleýmettik jelilerdegi juldyzdardy synaı otyryp aıtqan bul pikiri qazaq tildi BAQ-tarǵa qaratylǵan jymysqy syn symaq emes pe degen de oıǵa qaldyq. Áıtpese, «Atyraý oblysynyń til saıasatyndaǵy endigi jumysy - tildiń sapaly qoldanylýyn qadaǵalaý bolýy tıis. Bul jumysty qazaq tilinde jazylǵan mátinderdegi qatelerdi túzeýden bastaýymyz kerek dep oılaımyn», - degen bastamasyn áleýmettik jelilerge qatysty qalaı qaıyrsaq ta keltire almadyq. Atyraý ákimdigi qaı «juldyzdyń» áleýmettik paraqshasyn ańdyp, qatelerin túzep otyrmaq?! Shynymen, ondaı nıeti bolsa saýatsyzdyqpen kúresti atyraýlyq juldyz MS Saılaýbekten bastasa jón bolar edi...

Bul oblys basshylarynyń, ishki saıasat, ıdeologıa jumystaryna jaýapty sheneýnikterdiń aqparat salasyna qatysty «birtúrli» ustanymdary bir bul emes. Oblystyń áleýmettik-ekonomıkalyq damý baǵyttaryn aqparat quraldarynda jarıalaý boıynsha ótkizetin konkýrsynyń talaptary da qyzyq. Oblystyq İshki saıasat basqarmasynyń bastyǵy Ásıa Qystaýbaeva qol qoıǵan qujatta oblystyń áleýmettik-ekonomıkalyq damýyn aqparattyq súıemeldeýden úmitti saıttarǵa qoıylatyn mynadaı talaptar bar: saıttar «kúnine 100 aqparattyq habarlamalardy jasaqtaý, túzeý jáne jarıalaý, jumys kúninde 5-7-den az emes saraptamalyq materıaldyr ázirlep jarıalaý, kún saıyn bir márte fotomuraǵatty jańalap otyrý» kerek eken.

Al, endi oblys ıdeologtarynyń «Menshikti ınternet-resýrs ınternet jelisiniń qazaqstandyq segmentinde jumys kúnderi 400 000-nan kem emes biregeı qazaqstandyq kelermenniń (saıtqa bir táýlik ishinde kiretin jańa qoldanýshy) bolýy jáne materıaldardyń jarıalanymy memlekettik jáne orys tilinde bolýy mindetti» degen talabyna tańǵalmasqa sharań joq. Olaı deıtinimiz, kúnine 400 000 jańa qoldanýshy («kelermen» ataýyn tıisti mamandar talqylaı jatar) kiretin aqparattyq saıtty tabý múmkin emes deýge bolatyn is. Múmkin bolǵan kúnde de onyń basqa talaptarǵa (atap aıtqanda eki tilde habar taratý) saı kelmeýi múmkin. Álde, atyraýlyqtar «eki tildi aqparat quraly» degen at úshin ǵana qazaq tilinde annan-mynnan urlap kontent jasap júrgen, negizinen orys tilinde aqparat taratatyn ınternet-resýrstardy aıtyp otyr ma eken? Ondaı resýrstardyń ózi kúnine jarty mıllıonǵa jýyq «kelermenge» ıe deı almaımyz! Qalaı bolǵanda da bul jerde bir shıkilik bar. Tipti, quıtyrqylyqtyń quıryǵy kórinedi dese de bolady.

Aqparat quraldaryna osyndaı negizsiz talap qoıý kimge qajet boldy eken? Bálkim, qazaq tilindegi saıttardyń oqylymy az, tanymaldyǵy tómen dep qaqpaılaýdyń bir amaly ma? Onda «qazaq tilindegi jazbalar saýatsyz, pikirler qate» degen shabýyldar qazaq tiline degen janashyrlyq emes, sondaı quıtyrqylyq qarsańyndaǵy taktıkalyq júris demeske laj joq. Orys tilindegi aqparat quraldarynyń ónimin tutynýshylardyń barlyǵy tek orys tildiler deı almaısyz. Qaıta memleket qazaqtyń nazaryn qazaq tildi BAQ-qa burýǵa áreket etpeı me? Bıliktiń ustanymy osy bolsa, shynymen de qazaq tildi BAQ-tyń «ekinshi sortty» qural bolǵany ma?

Qansha jerden qıyn bolsa da memlekettik organdardaǵy keıbir sheneýnikterdiń kózqarasy, tutastaı bılik júıesiniń ustanymyna qarap otyryp osyndaı oıǵa kelemiz. Keshegi keńestik kezeńdegi qazaq tiline nemquraıly qaraý, onyń bolashaǵyna senbeý sıaqty kesapat kózqaras áli de saqtalýda. Búgingi sheneýnikter de qazaq jýrnalıseri men olar qyzmet isteıtin baspasóz quralyn kemsitýden jalyqpaı keledi. Olardyń oıynsha qazaqsha gazetterdiń tırajy az, telebaǵdarlamalardyń kórilimi nashar, qazaq tildi saıttardyń reıtıńi tómen. «Qazaq tilinde jazatyn jýrnalıser saýatsyz, máseleniń baıybyna bar alamaıdy» nemese «Olardyń jazǵanyn eshkim oqymaıdy» degen túsinik búgingi memlekettik bılik ókilderiniń úırenshikti jarapazanyna aınaldy. Dál Qazaqstan sekildi KSRO shekpeninen shyqqan eshbir elde mundaı keleńsizdik joq. Bizden basqa postkeńestik elderdiń barlyǵy orys tildi BAQ túgili, orys tiliniń ózin qoǵamdyq, memlekettik másele dep sanamaıdy. Tek bizde ǵana. «Jýas qoı júndeýge jaqsy» degendeı, qazaq tildi qalam ustaǵandardy tuqyrtyp otyrý sánge aınalǵan. Orys tildi áriptesterimizge «Áı, munyń qalaı?» deı almaıtyndardyń qazaqqa kelgende ákireńdep shyǵatyny barshaǵa aıan. Áıtpese, orys tildi BAQ-qa aqsha tólep jazdyra almaǵandaryn qazaq tildi basylymdar tegin-aq jarıalap júr. Tym bolmasa sony eskerse etti.

Sóz sońynda Atyraý oblysy ákiminiń orynbasary Shyńǵys Muqan myrza men ishki saıasat basqarmasynyń bastyǵy Ásıa Qystaýbaeva hanymnan mynany suraǵymyz keledi:

1. Atyraý oblysynyń basshylyǵy tıisti qadam jasap, MS Saılaýbekti saýatty jazý bylaı tursyn, saýatty sóıleýge úırete ala ma?
2. Qazaqstanda kúnine 400 000 jańa qoldanýshy qaraıtyn qansha AQPARATTYQ SAIT bar?
3. Atyraý oblysy ekonmıkasy qaryshtap damyǵan ólke retinde qandaı qazaqtildi respýblıkalyq BAQ-qa, onyń ishinde, elektrondy aqparat quraldaryna qoldaý kórsetedi?

Osy suraqtar jaýap tapsa, biraz máseleniń beti ashylady. Odan soń, juldyzdar men olardyń áleýmettik jelidegi jazbalaryna shuqshıý qazaq tiline jan ashyǵandyq belgisi bolsa, ondaı janashyrlyqty sol juldyzdardyń daraqylyǵy men saýatsyzdyǵyn aıtýdaı-aq aıtyp kele jatqan qazaq baspasózine de jasaýǵa bolady emes pe?

Darhan Muqan