Otbasy  qoǵamdyq ınstıtýt, memleket ishindegi «memleket», bala tárbıesiniń  bastaý-bulaǵy, adam  kapıtalynyń qurýshy  faktory ekeni anyq. «Ul ósire otyryp, jerdiń, eldiń ıesin, qyz ósirip, ultty tárbıeleıtin» dana  halqymyzdy otbasy máselesin árqashan birinshi orynǵa qoıǵan. Alaıda, búgingi tańda  qazaq  qoǵamynda otbasy  mádenıeti, tálim-tárbıesi quldyraýǵa  ushyrap bara  jatqan sekildi. Bul problema týraly QR Prezıdenti  janyndaǵy otbasy  jáne  áıelder isteri jónindegi Ulttyq komısıa  múshesi, reprodýktolog-embrıolog Saltanat  Baıqoshqarovanyń pikirin bilgen edik...

QR Prezı­denti  janyndaǵy  áıelder isteri jáne  otbasy demografıalyq saıasaty jónindegi ko­mısıanyń mú­she­simin­. Bul máseleni kún­delikti aqparat qural­darynda da jıi kóterip júrmiz. Qazirgi kezdegi óte qıyn, sheshimi joq másele. «Genderlik saıasat» dep aıtyńyzdar, mundaǵy  gender degen sóz maǵan  una­maıdy. «Qazaqty qurtatyn eki-aq sóz bar: «gender» men «tender» deıdi. «Gender» degendi sózbe-sóz aýdarsaq, bul eki  jynystyń teńdigi. Biraq, biz qansha teńdik ornatamyz dese de, tabıǵattan fızıologıalyq  teńsizdik bar ekinin jasyra almaımyz. Áıeldiń aǵzasy bólekshe jaratylǵan. Biraq, «eki jarty − bir bútin». Solaı dep  alamyz da, qazir toqal alýdy bastama etip kóteremiz. «Qazaq baıysa áıel alady» degendeı, erterekte kóp áıel alýshylyq boldy. Sebebi, zamannyń ózi solaı edi. Jaý­­ger­shilik, soǵys, ámeńgerlik adam sanyn  toltyrý maqsatynda kóp áıelge ruqsat etildi. Qazir zaman  basqa, biz ýaqytty keri shegindire almaımyz. Biz saýatty, zaıyrly memlekette  turyp jatyrmyz, sondyqtan, neke de tek bir áıel men bir erdiń  teń quqyly odaǵy bolýy kerek. Kóp áıel alý − qıyn fılosofıalyq másele. Bala bir áke, bir shesheniń tárbıesin alyp, berekeli otbasynda ósýi kerek, balalardyń arasynda qyzǵanysh bolýy múmkin. Sondyqtan, qajet emes dep oılaımyn. Elimizde "1 jigitke 7 qyzdan keledi"  degen  - ótirik aqparat taz tarady. Bul jalǵan aqparat!   1000 áıelge 928 er adamnan keledi degen aqparat negizdi. Negizi, statısıka boıynsha   qyzdarǵa  qaraǵanda, 10 paıyzǵa ul balalar kóp týylady. Biraq, ólim-jitim er jigitterdiń arasynda jıi bolady da, 20-25 jastan keıin azaıa bastaıdy. Jol apaty, soqtyǵys, tóbelesten, zıandy ádetterden er balalar azaıa beredi. Teńsizdik osydan  týyndaıdy. Telearnalardan bir erkekke 9 áıelden keledi eken dep «soǵyp» jiberdi. Mundaı, qate derekter taratpaý kerek. Eger, kóp áıel alýshylyq bolsa, áıelder  je­tispeı qalýy múmkin ǵoı. Sondyqtan, bir teris jaǵdaıdan ekinshisine ketpeýimiz kerek. Keńes kezinde oryssha bilim aldyq,  alaıda úıdegi tárbıe qazaqsha edi. Ata-áje­niń áńgimesin, ertegilerin tyńdap óstik. Qazir ondaı janyn úzip beretin ata-ájeler joq. Bar bolsa da, óte az. Meniń joldasymmen otasqanyma otyz jyldan astam ýaqyt ótti, shúkir, eki ulymyz, bir nemeremiz  bar.  Joldasym minezdi kisi. Ol da bir úıdiń erkesi, ata-ájeniń balasy, men de dál solaı. Sonyń ózinde, men  er-azamatymnyń  aldynda basymdy ıip, tómenirek turýǵa tyrysamyn. Onsyz otbasynda bereke bolmaıdy. Qansha keremet bolsa da, ǵalym bolsa  da  kez kelgen áıel erin syılaýy kerek. Biraq, bir- birine jaýapkershilikpen  qaraýy  kerek. Jańa  siz aıttyńyz  ǵoı, eki myńǵa jýyq zábir  kórgen áıel habarlasatynyn. Múmkin,  ol áıel tilinen tabatyn shyǵar. Genderlik saıasat degen onsha unamaǵanymen, bizdiń elde teńdik berildi, degenmen  ony durys túsiný kerek. Bir-birine basyna shyǵyp ketý emes, óziniń múmkindikterin oryndy paıdalanýy:bilim alý, ǵylym jolyna túsý, mansap qýý múmkindigin shektemeýi kerek.

Óki­nishke oraı, qazirgi kez naryqtyń, dúnıeniń zamany. Jarnamalardyń barlyǵy baılyq, sulýlyq, jasandy sulýlyq, sonyń aına­lasynda. Sondyqtan, balalardyń bir-birine baýyrmal bolyp ósýi óte qıyn. Kóp balaly otbasy  bola turyp, jaǵdaıy  jaqsy bolmasa, bala  óse kele asyraı almasań  nege  týdyń deýi múmkin. Buryn qanaǵat qylatynbyz. Áıteýir, kıimimiz bútin, tamaǵymyz toq bolsa deıtinbiz. Qazir olaı emes, bári jetkilikti bolyp ósýi kerek. Qazirgi teńge qunsyzdanǵan zamanda, bul úlken másele bolýy múmkin. Jastardyń arasyndaǵy sýısıd kóbeıýde. Qazir aqparattyq presıń júrip ja­tyr. Bir jazýshy apamyz aıtyp edi, biz órt sóndirýshi sekildimiz, soǵysta júrgen­deımiz. Tańerteńnen keshke deıin aqsha tabýdyń jolyndamyz.  Sol sekildi, qazir kóp ­balaly bolý úlken jaýapkershilik. Qa­zaqtyń árqaısysy saýatty, bilimdi bolýy kerek. Olaı bolmasa, biz erteńgi kúni qarań qalamyz. Biz  qazirgi  zamanǵa ıekemdelýimiz kerek.  Burynǵy otbasylar osyndaı edi dep  júz  jerden  armandasaq ta, ol ýaqytty  qaıtara  almasymyz anyq. Qazirgi ajyrasyp jatqandardyń kópshi­ligi ashtyqtan emes, qanaǵattyń  joqty­ǵynan mundaı qadamǵa barady. Jeke dara  ómir súrýge umtylýdyń bári qanaǵattyń joqtyǵynan týyndaıdy, dep oılaımyn.

Jazyp alǵan  Janıa  Ábdibek