«Neke –erli-baıly adamnyń turmysyn bir-birine baılaıtyn jip. Birin biri kórmegen, birin biri súımegen eki adamdy neke súıdiredi. Neke – mahabbat jibi, erli-baıly adam qanshama birin-biri kórmestik bolyp arazdassa da, neke turǵan jerde mahabbat úzilmeıdi. Al, erli-baıly adamnyń jıirkenishti turmysyna dáneker bolyp turǵan jipti úzetin bir nárse bar, ol – TALAQ!...» (B.Maılın. Talaq, 47-b)

TALAQ – neke jibiniń úzilýi. Shańyraqtyń negizgi irgetasynyń tótennen shaıqalýy, otbasylyq ómirdiń oırany shyǵýy, jubaılyq ómirdiń ystyq-sýyǵyna birge tózip, jarasymdy tirshilik keshken eki jastyń kenetten eki jaqqa aıyrylyp bir-birine adal bolmaı qalýy. «Taıaq etten, sóz súıekten ótedi» demekshi súıekten ótetin sýyq sóz ol –TALAQ. Alla adal etken amaldardyń ishindegi eń súıkimsizi – talaq. 

Talaqtyń talaptary men sharıǵat qoıǵan sharttary túsine bilgen adamǵa óte kóp. Talaq bermesten buryn nekelesken adam ásirese din ustanyp júrgenderi mynalardy bilgeni jón: Talaqqa baılanysty Qurannyń aıattaryn, paıǵambar hadısterin, talaqtyń túsinigin, tildik maǵynasyn, sharıǵı maǵynasyn, úkimderin, hıkmetterin, túrlerin, sanyn, jaǵdaılaryn, sharttaryn, ádepterin, júzege asý joldaryn t.s.s talaqqa baılanysty málimeti bolsa onyń qanshalyqty mańyzdy dúnıe ekenin seziner edi. Talaq máselesi tek qana er men áıeldiń arasyndaǵy qarym-qatynas qana emes, ol eki áýlet, eki el, tipti eki memleket arasyndaǵy qarym-qatynas bolyp tabylady. Iaǵnı jaýapkershiligi mol, talaby taýdaı tártibi temirdeı qatań másele.

Ókinishke oraı kúnimizde osy talaq taqyrybyna óte jeńil qaraıtyn jastar ásirese din jolymen júremiz degen dástúrli emes dinı baǵyttaǵy jastar kóbeıip ketken syńaıly. AHAJ bólimshesine barmaı, tipti ata-anasynyń da habarynsyz neke qıylyp, talaq aıtylyp jatqandary taǵy bar. Árıne olar neke máselesinde ata-ananyń razylyǵyn qajetsinbeıdi jáne kópshilikke jarıalamaıdy da tipti shyǵyn da shyǵarmaıdy. Osylaısha ońaı jolmen qıylǵan qymbatty neke arzanǵa túsip ony qalaǵan ýaqytynda talaq aıtyp ajyrasyp basqa bir múddeles din baýyryna ózimizdiń qarkóz qandas qaryndasymyzdy tegin syıǵa tartyp jatqandaryn da estip qalyp júrmiz áregidikte. Talaqtyń sharttaryn da bilmesten tipti uıaly baılanystan «TALAQ» degen habarlama jibere salǵandaryn da kezdestirdik. Taýdaı talaby bar talaqty osynshama jeńil etýge ne túrtki boldy eken. Oǵan senimge selqos qaraýlary men dástúrli emes dinı baǵyttary jáne halqymyzdyń san ǵasyrdan beri qalyptasqan sanaly ádet-ǵuryptaryn bilmeýi sebep bolǵany sózsiz.

Talaq berýden buryn jasalynatyn qanshama aldyn alatyn amaldar bar. Mysaly aldymen ajyrasýdyń aldyn alý. «Eger, ekeýiniń arasynyń ajyraýynan qoryqsańdar, erdiń týysynan bir tóreshi, áıeldiń týysynan bir tóreshi jiberińder. Eger ekeýi rasymen tatýlyqty qalaıtyn bolsa, Alla ol ekeýiniń arasyn jarastyrady. Aqıqatynda, Alla bilýshi hám habardar». (Nısa,35-aıat)  Qazaqtyń ǵurpy boıynsha erli-zaıyptylardyń arasynda janjal shyǵyp ydys aıaq syldyrlaı bastasa, eki jaqtan sózi ótetin, syıly adamdary jınalyp, erli-zaıyptylardyń arasyndaǵy máseleni sheshýge tyrysady. Eki tarap ortaq mámilege kele almaǵan jaǵdaıda, jáne eń sońǵy ýaqytta ǵana sharasyzdyqtan talaq berýge ruqsat etiledi. Eki dúnıe sardary, súıikti paıǵambar Muhammed (s.ǵ.s.) áıel adamnyń názik jaratylǵandyǵyn, qısyq jaratylǵandyǵyn talaı eskertken. Onyń boıyndaǵy keıbir kemshilikterge kóńiliń tolmasa, onyń jaqsy jaqtaryn eske alý kerektigin bizge ósıet etken. Imam Buharı men Mýslım jetkizgen hadıste ardaqty elshi (s.ǵ.s.): «Áıelderge jaqsy qarańdar. Óıtkeni áıel zaty qabyrǵandan jaratylǵan. Al qabyrǵanyń eń qısyq jeri – joǵarǵy jaǵy. Eger ony túzeımin deseń, syndyryp alasyń. Al tıispeı qoısań, sol qısyq qalpynda qalady. Sondyqtan áıelderge jaqsy qarańdar», – degen. Kez kelgen erkek áıel adamdy qurmettep, onyń kemshilikterine shydaý kerek. Bul Alla elshisiniń (s.ǵ.s.) ósıeti! Sharıǵat sharttarymen sýsyndanǵan dana halqymyzdan mynadaı maqaldar qalǵan. «Eri áıelin syılasa – erdiń baqyt tapqany, erin eli syılasa – áıel baqyt tapqany», «Óz jaryńdy jattaı kút – jat kórsin de túńilsin, bir-birińdi qadir tut – jurt úlgi alsyn, úńilsin» degen maqaldar men naqyl sózder qanshama. Bunyń barlyǵy paıǵambar (s.ǵ.s.) ósıetimen astarlasyp jatyr.

Statısıkalyq málimetterge súıensek elimizde arnaıy AHAJ bólimine tirkelgenderdiń resmı túrde ajyrasatyndary júz otbasynyń  otyzy eken. Ákege áıel, sheshege kúıeý tabylar aý. Al balaǵa óz ákesindeı áke qaıdan bolsyn. Talaq máselesine taýdaı talap pen temirdeı tártip ólshemderimen qaraǵanymyz durys bolar qandastar.

Aıbek Atashev

teolog-dintanýshy